Tíminn - 12.04.1995, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 12. apríl 1995
HítMífMW
5
Johannes Arason:
Þegar þrír rábherrar dugðu
Þegar eg var a unglingsaldri vom
aðeins þrír flokkar á íslandi: Sjálf-
stæöisflokkur, Alþýðuflokkur og
Framsóknarflokkur. Þessi flokka-
skipan var búin að vera í mörg ár.
Ég dáðist þá mikið að leiðtogum
Alþýðuflokksins. Þeir skildu þá sitt
verkefni að hjálpa íslenskri alþýðu
úr þeirri fátækt og kúgun sem hún
var þá í. Og þeim tókst það furðan-
lega, með aðstoð Framsóknar-
flokksins. Þá vom leiðtogar Al-
þýðuflokksins, Jón Baldvinsson og
Haraldur Guðmundsson, mjög
mætir menn. Þá má nefna nokkur
stórmál sem þessir tveir flokkar
komu í gegnum þingið. Vökulög-
in á togurunum, 6 tíma hvíld á
sólarhring. Áður máttu þeir vinna
meðan þeir gám staðið.
Þá má nefna lögin um alþýðu-
tryggingar og afurðasölulögin, þá
sérstaklega mjólkursamsöluna, og
ótal margt fleira sem þessir tveir
flokkar komu í gegnum þingið
með hatrammri andstöðu Sjálf-
stæðisflokksins.
Þeir, sem komnir em á efri ár,
muna heimskreppuna miklu á ár-
unum uppúr 1930-1940. Það herr-
ans ár 1934 mynduðu þessir tveir
flokkar stjóm undir forystu Her-
marms Jónassonar. Hinir ráðherr-
amir vom Eysteinn Jónsson og ífá
Alþýðuflokki Haraldur Guð-
mundsson. Þessi stjóm Hermanns
Jónassonar stjómaði í gegnum
kreppuárin með miklum ágætum.
Þá dugðu þjóðinni aðeins þrír ráð-
herrar. Þá var þjóðin fátæk og
vantaði allt, fyrst og fremst mat,
lítið að skammta. Þá var ekki talað
um að flytja inn mat og fatnað í
stómm stíl frá útlöndum. Þjóðin
gat ekki borgað. Það vissu þessir
forystumenn hennar þá. Þjóðin
var þá ekki búin að eignast þá for-
ystumenn, sem slógu lán og aftur
lán til þess að kaupa inn erlendar
vömr í stómm stíl. Stjóm Her-
manns Jónassonar skildi það, að til
þess að komast yfir þessi erfiðu ár
þurfti þjóðin að lifa sem mest á
sínu. Þeir virtu þau gullvægu sann-
indi gömlu mannanna að hollur
væri heimafenginn baggi.
Þá unnu þessir tveir flokkar sam-
an að velferðarmálum þjóðarinn-
ar. Alþýðuflokkurinn tmdir for-
ystu þess mikilhæfa stjómmála-
manns Jóns Baldvinssonar. Hann
var flokkur hinnar kúguðu alþýöu.
Og honum tókst það með stuðn-
ingi Framsóknarflokksins að lyfta
íslenskri alþýöu uppúr þeirri fá-
tækt og ranglæti sem hún var
beitt. Á þessum ámm vom byggð-
ir margir skólar vítt um landið,
sem þessir flokkar stóðu að, svo að
unga fólkið gæti menntast. Þeir
vissu vel að það var mikill sann-
leikur í orðum Halldórs Laxness
þar sem hann segir í einni ágætri
skáldsögu að atvinnurekendum se
ekki eins illa við neitt eins og að
fólkið menntist.
Þessir tveir flokkar unnu meira
og minna saman fram imdir 1945,
eða um stríðslok. Þá tók við ný
stjóm þriggja flokka, undir forystu
Sjálfstíeðisflokksins ásamt Alþýðu-
flokki og Alþýðubandalagi. Ný-
sköpunarstjóm. Þá var þjóðin orð-
in rík og vissi ekki sitt rjúkandi ráð.
Þá moraði allt af nýríkum snobb-
aralýð, sem heimtaði að allur inn-
flumingur yrði gefinn frjáls. Allar
gáttir opnaðar fyrir erlendum vör-
um, það átti að vera allra meina
bót. Allt var það talið sjálfsagt af
stjómvöldum. Öllum fomum
dyggðum var hent, nú skyldi sigla
háan byr.
Þá vom komnir nýir menn til
valda í Alþýðuflokknum. Þeir vom
úr menntamannastétt, töldu sig
að manni fannst tilheyra íslensk-
um aðli. Mér fannst að þessir Al-
þýðuflokksforingjar á þessum ár-
um kæmu ekki eðlilega leið inn í
Alþýðuflokkinn. Það er að segja
ekki inn um dyrnar heldur inn um
vegginn, eins og Brynjólfur biskup
orðaði það þegar hann vígði
Bauka-Jón.
Þetta stjómarsamstarf Alþýðu-
flokks og Sjálfstæðisflokks stóð á
annan áratug og út úr því sam-
starfi kom Álþýðuflokkurinn rú-
inn öllu trausti alþýðufólks. Svo
fer fyrir þeim sem vistast með tröll-
unum, stendur í kvæði Jóns
Trausta „Konan í Hvanndalabjörg-
um".
Fyrir eitthvað um áratug kom til
valda í Alþýðuflokknum Jón Bald-
vin Hannibalsson. Maður gerði sér
vonir um hann, sökum þess að
hann var sonur Hannibals Valdi-
marssonar. Hannibal vildi vel gera
fyrir alþýðufólk, þó margt færi
öðmvísi en ætlað var, og á ég þar
sérstaklega- við kaupgjaldsvísitöl-
una. Hún var ekki í þágu láglauna-
fólks, út úr því komu þeir ríku rík-
ari og þeir fátæku fátækari. Það var
ekki ætlun Hannibals Valdimars-
sonar.
Jón fór vel af staö sem formaður
Alþýðuflokksins, ekki síst þegar
hann fór að þeysa um landið á
rauðu ljósi með Olafi Ragnari. Mér
skildist á þessari yfirreið þeirra fé-
laga um landið að út úr því kæmi
náið samstarf á milli þessara
tveggja flokka. Það var nú það,
sem þurfti að gerast, að náið
vinstra samstarf hæfist. Fram að
síðustu kosningum fór allt vel.
Vinstri stjóm og maður gerði sér
vonir um að svo yrði áfram eftir
kosningar. En nú kom eitthvað
fyrir Jón Baldvin. Vinstri hlekkur
brast, hann sá í hillingum ljós-
glætu í samstarfi íhalds og krata frá
viðreisnarámnum.
Eysteirw jónsson
„Sumir halda því fram
að hver þjóð, sem yfir-
gefur moldina, eigi
stutt eftir í ósjálfstœði.
Eftil vill er það mikill
sannleikur. Svo er það
spillingin, sem átt hef-
ur sér stað á þessu
kjörtímabili og hefur
þróast vel að sagt er."
VETTVANGUR
Þetta var heillandi samstarf, að
manni skildist. Jón gekk ótrauður
til samstarfs við Davíð Oddsson,
sem þá var nýbúinn að brjótast til
valda í Sjálfstæðisflokknum. Þeir
vom sammála um það að þessi
stjómarmyndun skyldi ganga
fljótt fyrir sig. Skmppu út í Viðey í
tvo daga og hespuðu stjómar-
myndun af. Komu til baka og
töldu sig heiðursmenn með miklu
skmmi og fyrirgangi.
Hermann Jónasson.
Og nú er best aö fara fljótt yfir
sögu. Hvað fékk alþýðufólk út úr
þessu, hefði Alþýðuflokkurinn
staðið við kosningaloforðin?
Bankavextir stórhækkuðu, ekki
átti það aö gerast fyrir kosningar,
ekki var það í þágu alþýðufólks.
Atvinnuleysi hélt innreib sína á
fullri ferð, ekki átti það ab gerast
fyrir kosningar. Það átti að bæta
kjör láglaunafólks, en það gleymd-
ist og það láglaunafólk hefur aldrei
verið verr á vegi statt, lifir við
hungurmörk, þjóðfélaginu til stór-
skammar.
Ekki var hlýleg afstaða Alþýðu-
flokksins til landbúnaðarins. Það
átti ab gera veg hans sem minnst-
an, svona eins og kálgarö að húsa-
baki. Best ab flytja sem mest inn af
landbúnaðarvörum. Það var nú
talið hér áður fyrr hollast hverri
þjóð að lifa sem mest á sínu.
Sumir halda því fram að hver
þjóð, sem yfirgefur moldina, eigi
stutt eftir í ósjálfstæði. Ef til vill er
það mikill sannleikur. Svo er það
spillingin, sem átt hefur sér stað á
þessu kjörtímabili og hefur þróast
vel ab sagt er.
Sem sagt, kosningaloforð Al-
þýbuflokksins hafa bmgðist. Þegar
loforð þrýtur efndir, verður andi
fjallsins reiður, eins og stendur í
ljóði Davíðs Stefánssonar.
Jón hefur stundum gert uppst-
eyt gegn húsbændum sínum, sér-
staklega í sjávarútvegsmálum.
Hann vildi koma á auðlindaskatti,
en það hefur alltaf verið þaggað
niður. En þeir Alþýðuflokksfor-
ingjar vom í góðri stöðu og gátu
ferðast víða um heim með kon-
unni sinni og lifað hátt og við
mikla reisn á kostnað ríkisins.
En nú er það Evrópusambandið,
sem Jón vill leiða þjóðina í. Hann
vill opna gluggann til Evrópu, eins
og hann orðar þab. Þjóðin hefur
alltaf haft opinn gluggann til Evr-
ópu, um það vitnar sagan. Jón vill
Haraldur Gubmundsson.
gera sig svolítib stóran þama á
orðalagi Péturs mikla Rússakeisara,
þegar hann sagðist vilja opna
gluggann til vesturs er hann Iét
byggja St. Pémrsborg.
En sem sagt, Alþýðuflokkurinn
vill undir forysm Jóns Baldvins
leiba þjóðina tfl samstarfs eða und-
ir verndarvæng gömlu nýlendu-
velda Evrópu. Þjóðin á það skilið
að komast sem fyrst í þá dásam-
legu höfn, að hans mati.
En það em ekki allir flokksmenn
Jóns Baldvins ánægðir með starf
Alþýðuflokksins undir forystu
Jóns undanfarið kjörtímabil. Því
fólki hefur ofboðið undirlægju-
hátmr Jóns við sína yfirboðara og
hvab hann hefur þverbrotið
stefnu Alþýbuflokksins. Þab límr
þannig út eins og flokkurinn sé
hans eign. Alþýðuflokkurinn hef-
ur undir forystu Jóns Baldvins
hent öllum leiöarmerkjum flokks-
ins á dyr.
Einn aðalandstæðingur Jóns í
Alþýðuflokknum hefur verib Jó-
hanna Sigurðardóttir. Hún hefur
alltaf metið stefnu Alþýðuflokks-
ins eins og hún var mótuð í upp-
hafi og þá gömlu leiðtoga flokks-
ins sem ég gat um í upphafi. Það
hefur verið deilt á Jóhönnu fyrir
það að hafa tekið þátt í þessari rík-
isstjóm. Það má nú ef til vill segja
það, en hún nær áttum ef svo má
orða það. Hætt að pæla afglapa-
skarð með Jóni Baldvini. Henni
hefur ofboðið hvað leiðtogar Al-
þýbuflokksins hafa fótumtroðið
stefnu gömlu leiðtoganna og öll
spillingin, sem átt hefur sér stab
innan veggja ríkisstjómarinnar.
Jóhanna á þakkir skiliö fyrir að
hafa yfirgefið þessa ríkisstjóm og
stofnað ný stjómmálasamtök,
Þjóðvaka. Með hugsjón gömlu Al-
þýðuflokksleiðtoganna að leiðar-
ljósi að leiðrétta ranglætið í launa-
kjömm fólks.
Höfundur var bóndi í Múla í Kollafirði.
Víólunni til dýrðar
Ingvar Jónasson lágfiðlari læmr
eins og hann sé að kveðja kammer-
tónlistina eftir áramga ástarsam-
band, og hyggist gera þab með
tvennum kveðjutónleikum. Hina
fyrri hélt hann í Gerðarsafni 4. apr-
fl sl., og þar komu til liðs við hann
sjö tónlistarmenn af yngri kynslóð-
um en Ingvar er sjálfur: Anna Guð-
ný Guðmundsdóttir píanóleikari,
Bryndís Halla Gylfadóttir knéfiðl-
ari, Kristján Þ. Stephensen óbóleik-
ari, Marta Halldórsdóttir söngkona,
Martial Nardeau flaumleikari, Sig-
urður I. Snorrason klarinettuleikari
og Snorri Öm Snorrason gítarleik-
ari. Á efnisskrá vom þrjú kammer-
verk sem öll hafa víólu í lykilhlut-
verki: Nottumo fyrir flaum, víólu
og gítar eftir Matiegka (1773-1830),
Tríó fyrir klarinettu, víólu og píanó
eftir Mozart (1756-1791) og Die
Serenaden, kantata fyrir sópran,
óbó, víólu og selló eftir Hindemith
(1895-1963).
Þótt ein 70 verk liggi eftir Mati-
egka, tékkneskan tónlistarmann
starfandi í Vínarborg, þá hefur í
rauninni ekki nema eitt „lifað", ef
svo má segja, Næmrijóðib fyrir
flaum, víólu og gítar op. 21 sem
þama var flutt. Enda er það mjög
skemmtilegt áheymar og naut sín
vel í vönduðum og geislandi flutn-
ingi Martials, Ingvars og Snorra
Amar. Sérstaklega má segja að
hljómburöur salarins tæki undir
með flautunni og lyfti hennar tæra
tóni.
Kegelstadt-tríóið svonefrida, í Es-
TONLIST
SIGURÐUR STEINÞÓRSSON
dúr K. 498, má segja ab sé með per-
sónulegusm verkum Mozarts, sam-
ið nótt eina yfir ballskák til heima-
brúks, nefnilega Mozart sjálfum (ví-
óla), Antoni Stadler (klarinetta) og
duglegum píanónemanda Moz-
arts, Franascu von Jacquin. Tríóið
er létt og „elegant" og fékk fimleg-
an flutning hjá þeim Ingvari, Sig-
urbi Snorrasyni og Önnu Guönýju.
Þótt Hindemith spilaði á öll
hljóðfæri (Mozart var fyrst og
fremst píanisti og fiðlari, en vildi
hdst spila á lágfiblu í kammertón-
list), var hann handgengnasmr
lágfiðlunni á sama hátt og Rasmus
Kristján Rask tók íslenskuna fram
yfir önnur þau 40 tungumál sem
hann kunni. Kvöldljóðin (Die Ser-
enaden) op. 35 tileinkaði Hindem-
ith aginkonu sini, Geirþrúði; þetta
er „sveigur" sex rómantískra söng-
ljóða, með hljóðfæra-millispili á
þremur stöðum. Tæknilega virðist
verkið vera æði snúið og ekki
handa aukvisum í spilverki, a.m.k.
höfbu Bryndís Halla (knéfiðla) og
Ingvar nóg að gera á köflum, og
söngröddin virðist vera ægilega erf-
ib. Hljóðfærakaflamir em áheyri-
legri en söngljóðin, sem sum em
mjög þykkt skrifuð Jxitt ekki séu
hljóðfærin mörg, þarrnig að röddin
(Marta Halldórsdóttir) á í vök að
verjast nema á háu tónunum. Best.
lukkað var sennilega Der Abend,
sem þau Marta og Kristján Stephen-
sen (óbó) fluttu saman. Annars er
mér sagt að ekkert sé að marka
Hindemith við fyrstu heym, því
hann vaxi með viðkynningu. Tón-
list, sem í fyrstu virðist vera hnaus-
þykkt torf, greiðist í sundur í fagra
þætti og hljóma og háldta heild.
Þessir fyrri „kveöjutónleikar" Ing-
vars Jónassonar vom semsagt hinir
ánægjulegusm og ber ab vona að
Ingvar eigi eftir ab halda marga
slíka á komandi árum. Hinn 16.
maí flytur hann einmitt ásamt
Önnu Guðnýju Guðmundsdóttur
sónötur eftir Brahms og Sjostak-
óvits í Gerðarsafni. ■