Tíminn - 12.07.1995, Side 8

8
fKtMSÍÍtSt
Mi&vikudagur 12. júlí 1995
Nú eru yfír 40% Bosníumanna múslímar, en um þriöjungur Serbar. Fram
undir 1970 var þessu öfugt fariö:
Mannfj öldatöl-
ur frá Bosníu
Ameöal þess, sem athug-
unarvert er vibvíkjandi
Bosníu-Hersegóvínu,
eru tölur um fólksfjölda
hinna ýmsu þjóöa/trúarhópa
þar á tímabilinu frá 1878, er
landib var lagt undir Austur-
ríki-Ungverjaland, til síbustu
ára.
Samkvæmt opinberum bos-
nískum heimildum og abilum á
vegum Sameinubu þjóbanna og
Evrópusambands, voru íbúar
Bosníu um 4,3 milljónir í byrj-
un yfirstandandi stríbs þarlend-
is. Þar af voru múslímar um
43%, Serbar um 32% og Króatar
um 18%; abrir um 8%.
Manndauði í seinni
heimsstyrjöld
Hins vegar er svo ab sjá á al-
fræbiorbabókum, sem yfirleitt
hafa lýbfræbilegan fróbleik sinn
um Bosníu eftir manntalsskýrsl-
um, sem og sagnfræbiritum, ab
allt frá 19. öld til um 1970 hafi
Bosníu-Serbar verib álíka fjöl-
mennir hlutfallslega og músl-
ímar landar þeirra eru nú. Sam-
kvæmt sömu heimildum virbast
múslímar hafa verib um þribj-
ungur landsmanna á þessu
tímabili, eba álíka margir hlut-
fallslega og Bosníu-Serbar eru
nú. Bosníu-Króatar eru sam-
kvæmt þeim heimildum nokkru
færri ab tiltölu nú en þeir voru
framundir áttunda áratuginn.
Frá því um 1970 veröur breyt-
ing á lýbfræbilegum hlutföllum
í landinu og 1981 eru múslímar
orönir um 40% Bosníumanna,
Serbar 32% og Króatar 18%.
Eölilegt er aö spurt sé hvab hafi
valdiö.
Viövíkjandi mannfjöldaþró-
un í Bosníu á þessari öld er eöli-
legt aö hafa í huga manndauöa í
heimsstyrjöldinni síöari, og þá
sérstaklega fjöldamorö króa-
tísku ústasjastjórnarinnar á
Serbum. Barbara Jelavich telur í
Balkansögu sinni aö um
350.000 Serbar í Bosníu og
Króatíu hafi látiö lífib í þeim
fjöldamoröum. Gunnar Nissen,
danskur kennari og rithöfundur
sem vel þekkir til á þessum slóö-
um, telur líklegt ab ústasjar hafi
myrt um 800.000 Serba. Hæstu
tölur um þab í serbneskum
heimildum eru yfir milljón.
Eigi ab síöur segja alfræbi-
orbabækur Serba álíka fjöl-
menna hlutfallslega í Bosníu
1953 og verib hafbi á Habsborg-
aratímanum (1878-1918). En
samkvæmt tölum frá 1971 hef-
ur blaöinu þá verib snúiö viö í
þeim efnum. Varla fer hjá því aö
þab standi ab einhverju leyti í
sambandi viö þab ab 1968
ákváöu kommúnískir valdhafar
Júgóslavíu ab Bosníumúslímar,
sem valdhafarnir höfbu þangab
til skilgreint sem trúflokk ab-
eins, skyldu hér eftir teljast ein
af þjóbum landsins, hlibstætt
t.d. Serbum og Króötum.
Iðnvæbing og fólks-
flutningar
Ljóst er ab fyrir 1968 hafa
margir Bosníumúslímar látib
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
skrá sig einfaldlega sem Júgó-
slava, án þess aö telja sig til
neinnar af þjóöum landsins. En
einnig munu sumir þeirra hafa
látiö skrá sig sem Serba og e.t.v.
Króata. Líklegt er aö þetta sé
skýringin á því aö næstu áratug-
iná eftir stríö voru Bosníu- Serb-
ar, manntölum samkvæmt, ab
tiltölu álíka margir og veriö
hafbi á Habsborgaratímanum
og ab líkindum á tíö júgóslav-
neska konungdæmisins. Serb-
neskir heimildarmenn þess, er
þetta ritar, halda því raunar
fram ab árin fyrir síbari heims-
ibnaöi. Af serbneskri hálfu er
því nú haldiö fram, aö tilgang-
urinn meb því hafi öbrum
þræöi veriö aö efla þarlenda
múslíma, meb þab fyrir augum
ab drægi þar úr völdum og
áhrifum Serba. Iönaöurinn nýi
hafi mestanpart veriö stabsettur
á svæöum byggöum múslímum
og Króötum. Jafnframt hafi
valdhafar stuölab ab því aö
Serbar flyttust frá Bosníu. Hafi
þetta leitt til þess ab margir Bo-
sníu-Serbar hafi flust til annarra
svæöa, helst til Serbíu og Vojv-
ódínu.
Serbneskir hermenn í bardaga (vib
Bihac): telja oð Tito hafi hlabib undir
múslíma.
Á flótta frá skothríb: deilumálin eru flókin og erfib úrlausnar og blóbugt þráteflib heldur áfram.
styrjöld hafi Serbar veriö orönir
yfir helmingur íbúa Bosníu. Töl-
ur um fólksfjölda þjóöa í Króa-
tíuríki ústasja (sem nábi m.a. yf-
ir Bosníu), er Barbara Jelavich
gefur upp, benda raunar frekar
til aö svo hafi verib.
En frá 1968 munu Bosníu-
múslímar þeir, sem fram ab því
höfbu látiö skrá sig sem Júgó-
slava, Serba eba Króata, hafa far-
ib ab láta skrá sig sem múslíma,
og af Serba hálfu er því haldiö
fram ab lagt hafi veriö aö þeim
ofan frá ab gera svo. Ætla má aö
þetta hafi haft í för meb sér ab
áhrif Bosníumúslíma sem heild-
ar hafi aukist í Bosníu, en dregib
úr hlutdeild Serba í völdum þar.
Framyfir síbara heimsstríb var
Bosnía eitt af vanþróaöri svæö-
um Júgóslavíu, en stjórn komm-
únista kom þar á legg allmiklum
Yfir 60% í eigu
serbneskra aðila?
Benda má á í þessu samhengi,
aö eitt af meginmarkmiöum Tit-
os var aö bræba sundurleitt ríki
sitt saman í eina heild, órjúfan-
iega um alla framtíb. Vegna þess
ab Serbar voru langfjölmenn-
asta þjób Júgóslavíu og höfbu
rábib þar mestu á tíb konung-
dæmisins, grunabi marga af
öörum þjóbum landsins ab
senn kynni ab sækja í þaö sama
far. Ástæba er því til ab ætla aö
Tito hafi taliö náuösynlegt ab
fyrirbyggja ab Serbar efldust ab
áhrifum og ab abrar þjóöir Júgó-
slavíu hefbu ástæöu til ab óttast
slíkt. Til þess bendir einnig aö
hann meö breytingum á stjórn-
arskrá 1969, 1971 og 1974 veitti
Vojvódínu og Kosovo, sjálf-
stjórnarhéruöum í Serbíu, næst-
um eins mikla sjálfstjórn og lýb-
veldin höfbu.
Tregbu stjómar Bosníu-Serba
á ab taka boöi vesturlandastór-
veldanna og Rússlands þess efn-
is, ab þeir fái 49% Bosníu, er lík-
lega rétt ab skoöa meb hliösjón
af því, m.a., sem fjallab er um
aö ofan. Ástæöa er til ab ætla ab
Bosníu-Serbar telji ab viö skipt-
ingu landsins milli þjóöa þess sé
rétt ab hafa í huga manntjón
Bosníu-Serba í síöari heimsstyr j-
öld og hlutfallslegan fólksfjölda
þjóbanna fyrir lýöfræbilegu
breytingarnar, sem samkvæmt
manntölum hófust fyrir abeins
um 25 árum, ekki síst vegna
þess aö margir Serbar munu
telja aö þáverandi valdhafar
hafi komiö þeim breytingum í
kring mebvitab.
Bosníu-Serbar halda því enn-
fremur fram aö samkvæmt
skiptingartillögu stórveldanna
eigi sambandsríki múslíma og
Bosníu-Króata aö fá mestallan
ibnab Iandsins, raforkuver þess
og þaö besta af akurlendinu, og
mótmæla tillögunni á þeim for-
sendum. Þeir telja sig þar aö
auki ekki hafa fengiö fullnægj-
andi svör viö kröfum um vibur-
kenningu sjálfstæöis síns.
Enn má geta þess ab Owen lá-
varbur og sáttasemjari kvab
hafa bent á, þegar einhverjir
héldu því fram ab ofrausn væri í
garö Serba ab fá þeim 49%
landsins, aö lögum samkvæmt
væru yfir 60% þess í eigu serb-
neskra aöila. Þaö stafar af því ab
tiltölulega margir Bosníu-Serbar
eru bændur.