Tíminn - 12.07.1995, Side 9

Miövikudagur 12. júlí 1995
U* W'PV
9
UTLOND . . . UTLOND . . . UTLOND . . . UTLOND . . . UTLOND . . . UTLOND . . . UTLOND . . . UTLOND . . .
Glefsur úr viötali viö Leonid Kútsjma, forseta Úkraínu:
Mitt hlutskipti
að taka erfibar
ákvarbanir
Kjarnorkuverib í Tsérnóbyl: „Þab er augljóst ab Úkraína getur ekki leyst þab
vandamál upp á eigin spýtur."
Leoníd Kútsjma, forseti Úkra-
ínu, var á ferö í Þýskalandi
fyrr í þessum mánuöi. Blaða-
menn þýska tímaritsins Der
Spiegel notuöu tækifæriö og
ræddu vib hann um málefni
Úkraínu, samskipti Úkraínu
og Rússlands, samskiptin vib
Boris Jeltsín, kjarnorkuverib í
Tsérnobyl o.fl. Tíminn birtir
hér þetta vibtal nokkub stytt.
Leoníd Dalínovitsj, frá því að
þú varðst forseti fyrir ári síðan
hefur Úkraína fengið orð fyrir að
bera af hinum ríkjunum í Sam-
bandi sjálfstceðra ríkja. Og margir
vesturlandabúar hafa meira álit á
þér en öðrum leiðtogum fyrrver-
andi kommúnistaríkja.
- Heldurbu þab?
Clinton Bandaríkjaforseti heim-
sótti þig í Kíev og þú hefur hlotið
mikið lof fyrír þau skref sem þú
hefur stigið í afvopnunarátt og fyr-
ir stefnu þína í efhahagsmálum.
Og íþessarí viku drógu menn fram
rauða dregilinn fyrir þig í Bonn.
- Betra þætti mér, ef ég hlyti
meira lof í mínu heimalandi.
Ertu þá svo óvinsæll í Úkraínu?
- Vinsældir mínar eru þokka-
legar, en þær mættu vera meiri.
Víst höfum vib náb árangri á
sumum svibum: Verbbólgan er
dottin niöur í fimm prósent á
mánuði, hrun gjaldmibils okkar
hefur verib stöbvab. Þaö er stöb-
ugleiki innanlands og þaö má
treysta Úkraínu út á við. Þetta er
meira en hægt er aö segja um
alla nágranna okkar.
Fullan rétt á sjálf-
stæöri stefnumótun
gagnvart Rússlandi
Gagnrýnistónn gagnvart
Moskvu, slíkt er nýtt að heyra frá
þér. í kosningabaráttunni 1994
lagðirðu ennþá traust þitt á ná-
grannalandið stóra, Rússland, og
varst talsmaður nánari samskipta
við það. Þessa dagana ertu kom-
inn í samvinnu við NATO í ácetl-
uninni um „Samstarf í þágu frið-
ar" og heldur sameiginlegar her-
cefingar með Bandaríkjamönnum.
Er þetta stefhubreyting í utanríkis-
málum?
- Ég held að þetta fari svolítið
í taugarnar á ákveðnum stjórn-
málamönnum í Moskvu. En
Úkraína hefur fullan rétt á eigin
stefnumótun eins og önnur
sjálfstæð ríki. Við erum ekki
heldur ab leggja Rússlandi nein-
ar lífsreglur. Ab öbru leyti er
ekki um neina róttæka stefnu-
breytingu ab ræba: Þab var aldr-
ei mín hugmynd ab gera Úkra-
ínu Rússlandi undirgefna, enda
þótt menn hafi túlkab málflutn-
ing minn svo í byrjun. Og vib
æltum ekki ab sækja um aðild
aö NATO vegna þess ab þar
reiknar enginn meö aö viö slá-
umst í hópinn.
Þú sagðir sjálfur einhverju sinni
að það sé hrein vitleysa að Úkra-
ína megi ekki gerast aðili að nein-
um hemaðarsamtökum.
- Það finnst mér enn í dag. En
sem forseti er ég í einu og öllu
bundinn af lögunum, og sam-
kvæmt þeim á Úkraína aö vera
ríki utan hernaöarbandalaga —
sem er gífurlega erfið staöa mið-
að við landfræðilega legu lands-
ins.
Hvers vegna?
- Reyndar komumst við ekki
af án náinna tvíhliða tengsla
viö hin ríkin í Samveldi sjálf-
stæbra ríkja, en á hinn bóginn
því er að spilla áliti Rússlands út
á við og að einangra sjálfa sig.
Jeltsín hefur
ákveðna veikleika
Þú veðjar þess í stað á Jeltsín?
- Ég er þeirrar skoðunar aö
Jeltsín sé sem stendur sá eini
sem getur veriö forseti Rúss-
lands. Hann einn er fær um að
halda landinu saman í þessu
hrikalega efnahagsástandi. En
Leoníd Kútsjma, forseti Ukraínu: „Eg verb ab bera þennan kross, enda er ég
kosinn til þess af þjóbinni."
un aö Úkraína færist aftur nær
Evrópu. Evrópa er vagga siö-
menningarinnar, og þaðan er
líka sprottið fyrsta ríkiö í Úkra-
ínu fyrir þúsund árum, Rússa-
veldiö í Kíev (Kænugarði). Það
versta sem geröist, væri aö Evr-
ópa klofnaði aftur í tvær fylk-
ingar.
Margir stjómmálamenn í
Moskvu geta ekki enn scett sig
fyllilega við aðskilnað tveggja
stcerstu slavnesku þjóðanna, þeir
láta sig dreyma um Úkraína verði
aftur sameinuð Rússlandi. Utan-
ríkisráðherra Rússlands, Andrei
Kozírev, talaði um að vemda
Rússa sem búa í öðmtn ríkjum
Samveldisins með vopnavaldi ef
nauðsyn krefði. Meira en fimmti
hver borgari Úkraínu er Rússi.
Finnst þér að þér stafi hcetta af
rússneska hemum?
- Ekki ein einasta af pólitísk-
um aögeröum okkar beinist
gegn Rússlandi. Það sem Kosírev
sagði þarna er einfaldlega fárán-
legt. Vib erum sjálfir fullfærir
um aö vernda þá Rússa sem búa
í Úkraínu: Þeir eru ríkisborgarar
Úkraínu, ekki Rússlands.
En þú getur ekki neitað því að
fjöldi Rússa á Krímskaga vill að-
skilnað frá Úkraínu.
- í byrjun júní leystum vib
Boris Jeltsín þessa deilu í Sotsjí í
eitt skipti fyrir öll — Krímskagi
er og verður hluti Úkraínu.
Margir af þingmönnum Dú-
munnar í Moskvu líta málið allt
öðmm augum. Þeir sjá það sem
lágmarkskröfu að Sevastopol, mik-
ilvœgasta hafharborgin, verði
undir stjóm Rússlands.
- Látum þá bara krefjast þess.
Þaö eina sem þeir uppskera af
aö Boris Nikolajevitsj hefur
ákveðna veikleika.
Það er ákaflega mildur dómur.
Jeltsín ber ábyrgð á blóðbaðinu í
Tsétséníu og með því að fyrírskipa
árásina á sjúkrahúsið í Bú-
djenovsk hefur hann fjölda gísla á
samviskunni.
- Ég styö ekki allar aðgerðir
hans. Æðsta boðorðiö hlýtur
alltaf að vera aö forðast blóðsút-
hellingar. Ég aðhyllist samn-
ingaleiðina. Enda leystum viö
deiluna um Svartahafsflotann á
endanum með samningavið-
ræöum.
Sagan segir að leiðtogafundur
ykkari Sotsjí hafi nœstum því far-
ið út um þúfur.
- Ég get ekki annað en undir-
strikaö að gagnvart Úkraínu
hefur Jeltsín hegðað sér á upp-
byggilegan hátt. Öfugt við
marga stjórnmálamenn í
Moskvu þjáist hann ekki af stór-
rússneskri þjóðrembu. í Sotsjí
komumst við Boris Nikolajevitsj
aö samkomulagi um aö rúss-
neski flotinn megi áfram hafa
bækistöðvar sínar í Sevastopol,
en að borgin verði ekki öll eins
og hún leggur sig gerð að flota-
stöb. Um þessa útfærslu höfum
við verib að glíma í þrjú ár.
Er þetta upphafið að vináttu-
sambandi?
- Viö ætlum aö hittast einu
sinni í mánuöi til að skiptast á
skoöunum og ræða vandamál-
in. Til dæmis hringdi hann í
mig fyrir rúmri viku til ab segja
mér ítarlega frá því sem fram fór
á leiötogafundi iðnveldanna sjö
í Halifax.
Ætlarðu að standa við loforð
þitt um að loka kjamorkuverinu í
Tsémóbyl innan fimm ára?
- Ef Úkraína fær ekki fullnægj-
andi fjárhagsaðstoð er útilokað
ab búið verði að loka verinu ár-
ið 2000.
Samkvœmt úttekt ESB er haetta
á kjamorkuslysi ef jarðskjálfti
verður í Úkraínu, og það yrði
a.m.k. jafh slaemt og slysið sem
varð fýrir níu ámm. Geturðu tekið
ábyrgð á því?
- Það er augljóst að Úkraína
getur ekki leyst það vandamál
upp á eigin spýtur. Ef Evrópu-
búum finnst sér svo ógnað af
Tsérnóbyl, þá verba þeir í fullri
alvöru að taka þátt í aö finna
lausn. 40 prósentum af allri
orkuþörf Úkraínu er fullnægt af
kjarnorkuverum. Þar af fullnæg-
ir Tsérnóbyl 5%. Við þurfum á
þessari orku að halda, við getum
ekki stöðvað starfsemi kjarn-
orkuveranna án þess að eitt-
hvaö komi í staðinn. Ég hef tek-
ið mína pólitísku ákvörðun:
Tsérnóbyl verður ekki lokaö
nema fullnægjandi lausn finn-
ist á félagslegum og efnahags-
Iegum hliöum vandans í heild.
Þvert á móti: Þá gerum viö end-
urbætur á orkuverinu með lang-
varandi starfsemi þess í huga.
Þú krefst fjögurra milljarða doll-
ara fyrir að stöðva starfsemina.
- Ég veit ekki hvaðan þessi
tala er komin. Viö höfum aldrei
nefnt hana, en viö vonumst til
þess að fá stórar upphæðir.
Félagslegt og þjób-
ernislegt sprengi-
efni
/ Úkrainu er bceði félagslegt og
þjóðemislegt sprengiefhi, ekki síð-
ur en í Júgóslavíu. Einhverju sinni
varaðirðu við því að Úkraína gceti
átt á hcettu að fara „júgóslav-
nesku leiðina".
-Ef þetta sprengiefni verður
ekki gert óvirkt í tæka tíð verða
afleiöingarnar sífellt dýrkeypt-
ari. En í Úkraínu er ekki lengur
hætta á klofningi eins og í Júgó-
slavíu — ég er forsetinn, ég ætti
ab vita þaö. Að vísu eru námu-
verkamenn að hóta verkföllum.
Og ástandið í austurhluta lands-
ins á eftir að versna.
Hvemig cetlarðu að bregðast við
því?
- Viö getum ekki verið að eyða
tíma okkar í einhver verkefni til
að kaupa okkur vinsældir. Viö
látum aldrei kúga ríkið til að
gefa eftir: Sá sem leggur niður
vinnu fær engin laun. Óhag-
kvæmum fyrirtækjum verður
lokaö. Það eiga eftir að verða
miklir og kröftugir jarðskjálftar í
þjóðfélaginu — en okkur stend-
ur engin önnur leið til boba. í
þrjú ár trassaði forveri minn að
hrinda af stað endurbótum, all-
ir okkar varasjóbir eru uppurnir.
Ef þú grípur til svo harkalegra
ráðstafana þá minnka vinsceldir
þínar vemlega. Hefurðu engan
áhuga á að ná kosningu aftur?
- Ég er ekkert að hugsa um
næstu kosningar. Ég efast ekki
um það eitt augnablik að mín
pólitíska stefna er sú rétta. Það
er bara mitt hlutskipti að taka
óvinsælar ákvaröanir, annars
verður allt bara ennþá verra —
við höfum t.d. ekki lengur efni á
því að greiða niður gasverð til
einstaklinga.
Sem forscetisráðherra Úkraínu
sagðirðu afþér árið 1993 ...
- Núna er ég forseti Úkraínu.
Það er nokkurn veginn það
versta hlutskipti sem hægt er að
leggja á nokkurn mann. Ég
myndi óska ykkur hvers sem er,
nema ekki þess! Ég á ekkert líf
eftir handa sjálfum mér. Klukk-
an átta byrja ég að vinna, og ég
kemst aldrei út úr skrifstofunni
minni fyrir klukkan ellefu á
kvöldin. En samt kemur alls
ekki til greina að segja af mér:
Ég verð að bera þennan kross,
enda er ég kosinn til þess af
þjóöinni. Kosningar núna
myndu þýða óstöðugleika og
hrun ríkisins.
En stundum hlýturðu að sakna
þess að geta ekki dregið þig í hlé og
lifað þínu lífi?
- Stundum? Á hverjum ein-
asta degi. ■
NATO gerir árás á
Serba
Herþotur NATO gerbu í gær
árásir á Bosníu-Serba sem
höfðu ítrekab neitaö aö hætta
árásum sínum á griöasvæði
Sameinuðu þjóðanna í Sre-
brenica. Árásirnar voru gerö-
ar að beiðni Sameinuöu þjóð-
anna eftir að hollenskir frið-
argæslulibar höföu orðib fyrir
árásum frá Bosníu- Serbum.
Internetið aö yfir-
fyllast?
20 milljónir manna hafa
nú aðgang að Veraldarvefn-
um og í hverjum mánuöi
skiptast þeir á upplýsingum
sem samsvara 30 milljón 700
síðna skáldsögum. Notend-
unum fer sífellt fjölgandi og
ef svo fer sem horfir verður
upplýsingastreymið oröið
meira en netið ræbur við inn-
an fárra ára. Notendur eru
þegar farnir að kvarta undan
því aö kerfiö vinni of hægt.
Lausnin gæti orðiö sú að
greiöa þurfi fyrir aögang aö
netinu, a.m.k. fyrir þá sem
ætla sér aö nota plássfrekar
upplýsingar á borö við mynd-
ir og hljób.
Jeltsín á sjúkrahús
Boris Jeltsín var fluttur í
skyndingu á sjúkrahús í gær
vegna heiftarlegra verkja fyrir
hjarta. Hann er þó sagður
hafa náð sér fljótt og hélt
áfram aö sinna skyldustörf-
um sínum á sjúkrahúsinu.