Tíminn - 20.09.1995, Blaðsíða 11

or
>p r '^♦'•rncttfv'V OC mnsKi t’Jív/fSífv/1
Miövikudagur 20. september 1995
fiftlfjjrim
n
Forsetahjónin í Finnlandi, Martti og Eeva Ahtisaari á heimili sínu í forsetahöllinni í Helsinki.
Annars konar forseti
á umbreytingatímum
eftir Jaako lloniemi, fyrrum sendiherra Finnlands í Bandaríkjunum
Martti Ahtisaari var kjörinn tíundi
forseti Finnlands í febrúar 1994.
Sú kosning markabi tímamót í
sögu finnsks lýbræbis. í fyrsta sinn var
forsetinn kjörinn beinni kosningu al-
mennings fremur en óbeint meb kjör-
mannakerfi. Sú breyting hafbi þegar sett
svip sinn á kosningabaráttuna.
Finnlandsforseti og frú hans koma í
opinbera heimsókn til íslands í næstu
viku. ~
Finnskt þjóbfélag er ab ganga í gegnum
gagngerar breytingar, eins og veröldin í heild
sinni. Þörf er á nýrri sýn, nýjum abferðum og
öðruvísi leiðtogum. Martti Ahtisaari svarabi
þeirri þörf vel. Hann háði kosningabaráttu
sína með því að leita eftir stuðningi hjá al-
menningi milliliðalaust án þess að styðjast
beint við flokkakerfið. Hann lagði áherslu á
hreinskilni, gagnkvæmni í samskiptum og
endurnýjun stjórnmálalífsins, og hann ein-
setti sér að takast á við atvinnuleysisvand-
ann. Hann átti auðveldara meb að koma
þessum bobum til skila en atvinnustjórn-
málamenn. Flestir litu á hann sem algerlega
nýjan stjórnmálaleibtoga, ólíkan öllum öðr-
Frá fœbingarborg forsetans, Viborg eba Viip-
uri, sem nú er rússnesk borg í nibur lœgingu,
ábur köllub París norbursins og var frœg fyr-
Forsetahöllin í Helsinki er í mibborginni vib
fjölfarna götu.
um. Og reyndar hafbi allur starfsferill hans
verið ögn til hliðar við stjómmál, án þess að
tengjast þeim beint.
Martti Ahtisaari fæddist 23. júní 1937 í
borginni Viipuri (Viborg), sem nú er Rúss-
landsmegin á því landsvæði, sem Sovét-
mönnum var Iátið eftir að lokum síðari
heimsstyrjaldarinnar. Faðir hans var nor-
skættaður innflytjandi í Finnlandi, hermaö-
ur, undirforingi. Martti Ahtisaari gekk í skóla
í Norður-Finnlandi, í verslunar- og iðnaðar-
borginni Oulu (Uleáborg). Hann lauk prófi
frá kennaraskóla og hugðist leggja fyrir sig
kennslustörf. Hinn ungi kennari haföi hins
vegar mikla löngun til að skoða sig um í
heiminum og skyndilega gafst tækifæri til
þess. Alþjóbaþróunarstofnunin í Svíþjóð var
ab leita að ungum, athafnasömum manni til
að annast fræðslunámskeið í Pakistan. Aht-
isaari fékk starfið og vann þar í nokkur ár. Sú
reynsla breytti lífsstefnu hans til frambúðar.
Er hann kom aftur til Finnlands 1963,
vann hann um hríð fyrir alþjóðleg stúdenta-
samtök. 1965 réðst hann til nýstofnabrar
deildar í utanríkisráðuneytinu fyrir alþjóð-
lega þróunarsamvinnu. Hann vann sig upp í
Martti
Ahtisaarí:
stöðu abstoðarforstöðumanns og var skipað-
ur sendiherra í Tanzaníu 1973. Undir hann
heyrbu einnig Mozambique, Sómalía og
Zambía, og hann stofnaði til margvíslegra
persónukynna víða í Afríku. Vinir hans þar
settu traust sitt á hann, þegar Sameinuðu
þjóðirnar leituðu að sérstökum sendifulltrúa
fyrir Namibíu. Aðalritari Sameinuöu þjóð-
anna, Javier Perez de Cuellar, skipaöi Ahtisa-
ari sérstakan sendimann og persónulegan
fulltrúa sinn í Namibíu, sem þá laut stjórn
Suður-Afríku, en á leið til sjálfstæðis. Ahtisa-
ari vann sem næst ógerlegt afrek, er honum
tókst að hjálpa Namibíu til sjálfstæðis án þess
að það raskaði félagslegri uppbyggingu þjóð-
arinnar. Þaö tókst honum með því að tengja
saman festu og mildi.
Þessu starfi Ahtisaaris var lokið 1984. Hann
sneri heim til Helsinki, tók vib stöðu aðstoð-
arrábuneytisstjóra og sá um alþjóölega þró-
unaraðstoð. 1987 leitaði aðalritari Samein-
uðu þjóðanna enn á ný til Ahtisaaris. Hann
var skipabur aðstobar-aðalritari á sviði stjórn-
unar og rekstrar, en hélt einnig stöðu sinni
sem sérstakur sendifulltrúi fyrir Namibíu. Nú
var Namibía á lokaáfanga leiðar sinnar til
sjálfstæbis og þau mál á mjög svo viðkvæmu
stigi. Allt fór það samt vei: Namibía öðlabist
sjálfstæði og þar var efnt til frjálsra og óvil-
hallra kosninga. Namibía er augljóst dæmi
um farsæl afskipti Sameinuðu þjóöanna og
Martti Ahtisaari gegndi þar lykilhlutverki.
Hin nýfrjálsa þjóð gerði hann að heiðurs-
borgara sínum.
Árið 1991 var kominn tími til að snúa
heim á ný. Hann tók viö stöðu ráðuneytis-
stjóra utanríkisráöuneytisins, sem er æðsta
staða embættismanna í ráðuneytinu. Ári síð-
ar höfðu Sameinuðu þjóðirnar hins vegar aft-
ur þörf fyrir samningalipurð Ahtisaaris, og
hann var skipaður formaður starfsnefndar
fyrir Bosníu-Hersegóvínu á alþjóðaráðstefn-
unni um málefni fyrrum Júgóslavíu.
Enda þótt Ahtisaari hefði aldrei tekið virk-
an þátt í finnskum stjórnmálum, var vitað
um stuðning hans vib hinn hófsama Sósíal-
demókrataflokk á vinstri væng stjórnmál-
anna. Flokksdeildin í Oulu, þar sem Ahtisaari
lauk skólagöngu sinni 1959, tilnefndi hann
fulltrúa sinn í prófkjöri flokksins til að verða
opinbert forsetaefni hans í forsetakosningun-
um 1994. Ahtisaari sigraði í prófkjörinu,
flestum stjórnmálaskýrendum til mikillar
undrunar. Hann háði kröftuga kosningabar-
áttu og náði kjöri sem forseti með talsverðum
atkvæðamun.
Miklar umræbur hafa orðið um stöðu Finn-
landsforseta frá því ab Urho Kekkonen sagbi
af sér 1981 eftir ab hafa gegnt embættinu í
meira en aldarfjórbung. Eftirmabur hans,
Mauno Koivisto, hneigðist til þess að skil-
greina pólitískt hlutverk forsetans þrengra en
forveri hans, og hann vann einnig markvisst
að því að draga úr stjórnarskrárbundnum for-
réttindum forsetans. Með það í huga er skilj-
anlegt, að viðhorfa eftirmanns hans væri
beöið með eftirvæntingu. Ahtisaari forseti
hefur gegnt hlutverki hins virka stjórnmála-
leiðtoga, ekki síst vib þær nýju aðstæður
Finnlands á alþjóðavettvangi þegar aðild þess
að Evrópusambandinu hefur tekið gildi. Ut-
anríkis- og öryggismál hafa jafnan verið snar
þáttur í starfi Finnlandsforseta. Fyrir því er
bæbi hefð og stjórnarskrárákvæöi. Orðið hafa
snarpar umræður um það, hvort stefna Finn-
lands innan ESB skuli lúta forystu ríkisstjórn-
ar og forsætisráðherra eða vera hluti af eðli-
legu starfssviöi forsetans. Þeim deilum er nú
lokiö. Stjórnskipunarlög Finnlands skipta
þessum hlutverkum á milli forsetans og ríkis-
stjórnarinnar, og mun Finnland sinna aðild
sinni að ESB á þeim grundvelli.
Ahtisaari forseti hefur haldið þeim beinu
tengslum við þjóbina, sem hófust með kosn
ingabaráttu hans. Reglubundnar heimsóknir
til hinna ýmsu héraða Finnlands hafa gefið
forsetanum tækifæri til beinna funda við al-
menning, án milligöngu stjórnmálasamtaka.
Þannig er forsetinn ekki einasta fyrsti þjóð-
höfbingi Finnlands, sem kjörinn er beinni
kosningu af þjóbinni, heldur einnig stjórn-
málaleibtogi sem þekkir af eigin raun áhyggj-
ur og áhugamál fólksins. Þjóðin kann að
meta þessa afstöðu og það endurspeglast í
áframhaldandi vinsældum hans.
Ahtisaari forseti er kvæntur Eevu Ahtisaari,
fæddri Hyvárinen, sögukennara við fram-
haldsskóla. Þau eiga einn son, Marko, er
nemur heimspeki í Bandaríkjunum. ■