Tíminn - 04.11.1995, Blaðsíða 7

Laugardagur 4. nóvember 1995
1 o
7
* * w>
Barnaheill gagnrýna aögeröir stjórnvalda í efnahagsmálum:
Hagur bama ekki
haföur að leiðarljósi
Starfsmenn Stálsmibjunnar fengu óvœnta heimsókn fólks úr Barnahjálp í
hádeginu ígœr. Myndin var tekin vib þab tcekifœri. Tímamynd: cs
samdi verkið. Einnig var
minnst á listamann sem fyrir
um ári síðan setti upp sýningu
á verkum gamalla meistara að
viðbættum nokkrum hringj-
um á hverri mynd en vakti
það töluverða athygli, ekki síst
á því fræga verki Jóns Stefáns-
sonar með lómunum tveimur.
Um þessar mundir er í gangi
mál í Danmörku af þessu tagi
þar sem menn telja að um
beinan ritstuld sé að ræða en
samkvæmt heimildum Tímans
liggja vib því mjög þungar
refsingar eða allt upp í árs
fangelsi. Hér á landi geta
menn ýmist krafist bóta eba
farið fram á opinbera máls-
meðferð í málum er varða brot
á höfundarréttarlögum.
Frakkland er aðili ab Bernar-
sáttmálanum og meb þeirri að-
ild hefur Frakkland skuld-
bundið sig til að fullnægja
þeim lágmarksskilyrðum sem
sett eru um höfundarrétt í
heiminum. Þar sem íslending-
ar eru aðilar að EES-samningn-
um höfum við m.a. skuld-
bundið okkur til að hlíta þess-
um sama sáttmála.
Samkvæmt þessum sáttmála
eru hugmyndir sem slíkar ekki
verndaðar enda gæti slík lög-
verndun orðib ill vibureignar.
Hins vegar er útfærsla hug-
mynda lögvernduð samkvæmt
heimildum Tímans. Varbandi
Halldór Kiljan Laxness.
skáldskap er þá annars vegar
um að ræða útfærðar hug-
myndir er varða söguþráð
(plot) og hins vegar útfærslu
höfunda á persónum, hvort
sem þær eru sögulegar eða
skáldaöar af öðrum höfundi.
Þannig væri varla hægt að
kæra mann fyrir að nota skáld-
sögupersónuna Arnas Arnæus
úr íslandsklukkunni, en fyrir-
mynd hans er Árni Magnús-
son handritasafnari, nema
höfundurinn útfærði persón-
una á sama hátt og Laxness
gerði.
Út í hött aö tala
um stuld
Gérard Lemarquis, fram-
haldsskólakennari, telur út í
hött að líta á sögu Lapouge
sem stuld og segir einu líkind-
in vera að í báðum sögum
komi fyrir maður sem fari til
íslands að leita handrita. Mað-
urinn hjá Lapouge heitir Egg-
ert Pétursson og kemur hingab
í leit að Brennu-Njáls sögu.
Fyrirmynd hans sé vissulega
Árni Magnússon en þar með
séu líkindin upptalin. Gérard
segir einkum þrennt rökstybja
að Lapouge styðjist ekki beint
við íslandsklukkuna. í fyrsta
lagi noti hann eigin heimildir
sem ekki séu þekktar á íslandi.
„Þetta eru danskar 19. aldar
heimildir um framhjáhalds-
mál Árna Magnússonar og
dóm hæstaréttar í Danmörku
sem féll á Árna." í öðru lagi sé
íslandið í bókinni ekki sögu-
legt heldur ímyndunar-ísland.
Sögurnar í henni séu algjörar
fantasíur. „Til dæmis er hirð á
Bessastöðum og persónan fer
ríðandi á múlasna á krá á
Þingvöllum sem er morandi af
vændiskonum. Þessi bók er
eins og 18. aldar bókmennta-
verk. Þar er erótík og langar
heimspekilegar ræður á milli
persóna. Á bókina sem hann
gaf mér skrifar hann „Drauma-
Island"."
í þriðja lagi benti Gérard á
að Gilles Lapouge er ekki ný-
græðingur á bókmenntasvið-
inu heldur mikils metinn sex-
tugur höfundur fjölmargra
bóka en auk þess er hann með
virtan menningarþátt á hverj-
um degi á menningarrás
franska ríkisútvarpsins. „Hann
elskar ísland, hefur komið
hingab þrisvar, lesið Laxness
og m.a. Islandsklukkuna."
Friðrik Rafnsson, ritstjóri
TMM, hefur einnig fylgst vel
með í frönskum bókmennta-
heimi og tekur undir meb Gér-
ard um að gott orð fari af La-
pouge. „Ég vissi að hann hafði
bæði komið hingað til lands
og unnib lang-
tímum saman á
bókasöfnum í
Kaupmanna-
höfn varðandi
þessa bók. Síðan
skrifaði hann
frábæra grein í
tímaritib GEO, í
ágúst sl, sem var
helgað íslandi
og er feiknar-
lega útbreitt
tímarit. Ég er nú
frekar efins um
þetta mál. Hvers
vegna ætti mab-
urinn að fara ab
ræna hugmynd-
um Halldórs?
En það getur vel
verið að hann
sé að leika sér
með hann." Að-
spurður um
hvenær mabur
steli bók og
hvenær mabur
stelur ekki bók
sagbi Fribrik ab þar sem bókin
væri 18. aldar saga þá væru
mörkin þar á milli mjög loðin.
„Það var hluti af tíðarandan-
um. Það getur vel verið að
hann sé bara að vinna í þeim
anda. Hugmyndir okkar um
höfundarrétt hafa náttúrulega
breyst svo mikið síðan. Þetta
er orðið miklu niðurnegldara
sem er ósköp eðlilegt þegar
bisness- hugsunin kemur inn."
Kynnir Laxness
Af viðmælendum Tímans að
dæma virðist sem réttur höf-
unda yfir hugmyndum sínum,
persónum, söguflækjum og
öðru því er sprettur af sköpun-
argleði þeirra harla óljós. Hins
vegar má vera, í þessu einangr-
aða tilfelli, að ef þetta mál
kvisast til velviljaðra hlusta í
Frakklandi þá er aldrei að vita
nema hugsanleg líkindi milli
L'incendie de Copenhague og
íslandsklukkunnar yrðu til að
kynna frönskum bókmennta-
unnendum fyrir þessum
óþekkta íslenska Laxness. Því
eins og einn viðmælenda Tím-
ans benti á er Laxness algjör-
lega óþekktur í Frakklandi og
ekki inni á kortinu nema hjá
nokkrum Norðurlanda- áhuga-
mönnum. -LOA
Samtökin Barnaheill telja ab ís-
lensk stjórnvöld hafi hag barna
og fjölskyldna ekki ab leibar-
ljósi í abgerbum sínum. Þau
hafa áhyggjur af flutningi
grunnskólans frá ríki til sveit-
arfélaga og segja brýnt ab
leggja meiri áherslu á sveigjan-
leika í skólastarfinu.
í skýrslu Barnaheilla um stöbu
barna og unglinga á íslandi í dag
kemur fram ab þrátt fyrir ab ís-
lensk löggjöf sé í meginatriöum í
samræmi vib barnasáttmála Sam-
einuöu þjóöanna sé framkvæmd
þeirra í mörgu ábótavant.
Barnaheill benda á aö þrátt fyr-
ir aö íslendingar séu yngsta
Norðurlandaþjóöin (30% undir
18 ára) verjum við hlutfallslega
minnstu til félags- og heilbrigðis-
þjónustu fyrir börn. Samtökin
segja ab stjórnvöldum beri aö
huga betur aö aðstæðum fjöl-
skyldunnar en nú er gert, m.a.
meö mótun sérstakrar fjölskyldu-
stefnu. Einnig beri þeim að huga
sérstaklega að afleiðingum að-
haldsaðgerða í efnahagsmálum á
afkomu fjölskyldnanna.
Bent er á mikinn aðstöðumun
til uppeldis eftir fjölskyldugerb.
Einstæðir foreldrar og börn
þeirra búi við lakastar fjárhags-
og husnæöisaðstæður og kvarti
meira um tilfinningalega vanlíð-
an en giftir foreldrar. Tóm-
stundaþátttaka barna einstæöra
uggu fjölskylduumhverfi. Báðir
foreldrar bera ábyrgð á uppeldi
bamsins en ríkjum ber að styðja
foreldrana og leggja sitt af mörk-
um til umönnunar barnsins.
Þetta er meðal þess sem kveðið er
á um í bamasáttmála Sameinuðu
þjóðanna. Samtökin Barnaheill
standa þessa dagana fyrir kynn-
ingarátaki á sáttmálanum. Sam-
tökin skora á íslensk stjórnvöld
að löggilda barnasáttmálann hið
fyrsta.
Fulltrúar Bamaheilla heimsækja
fjölmarga vinnustaði daglega til að
kynna sáttmálann og stöbu bama
hér á landi.
Samkvæmt barnasáttmálanum
eru börn allt fólk í heiminum
yngra en 18 ára. í sáttmálanum
segir að öll börn skuli hafa sama
rétt. Sáttmálinn leggur þær skyldur
á herbar aöildaríkjum sáttmálans
að sjá til þess að réttindum barna
sé framfylgt bæði í eigin landi og
meö alþjóðlegu samstarfi þar sem
efni hrökkva ekki til.
Samkvæmt sáttmálanum eiga
börn rétt á báðum foreldrum sín-
um og til að alast upp í öruggu
fjölskylduumhverfi. Börn sem ekki
alast upp hjá báðum foreldrum
eiga samt rétt á ab umgangast þá
báða reglulega. í samræmi við
þetta bera báðir foreldrar ábyrgð á
uppeldi barnsins en ríkin eiga að
styðja foreldrana og leggja sitt af
mörkum til umönnunar bamsins.
Börn eiga, samkvæmt sáttmálan-
um, rétt á vernd gegn líkamlegu og
andlegu ofbeldi og gegn van-
foreldra sé einnig fábreyttari en
hjá börnum giftra foreldra.
Barnaheill telja fulla ástæðu til
að hafa áhyggjur af flutningi
grunnskólans frá ríki til sveitarfé-
laga. Þau segja fullkomna óvissu
ríkja um fyrirkomulag sérfræði-
og sálfræðiþjónustu í grunnskóla
sveitarfélaganna. Þau benda á að
sérkennsluþörf sé vaxandi en
22% nemenda í grunnskólum
Reykjavíkur þrufa nú á sér-
kennslu að halda. Samtökin telja
nauösynlegt að bæta þá þjónustu
sem veitt er innan skólakerfisins.
rækslu. Einnig er kveðið á um að
fötluð börn eigi rétt á fullgildu og
mannsæmandi lífi, þ.m.t. sérstakri
umönnun, menntun og heilsu-
gæslu.
Öll börn eiga rétt á heilsugæslu
og hjúkrun, skólagöngu, leik, hvíld
og frístundum auk menningarlegra
og Iistrænna starfa sem samræmast
aldri barnsins.
Sáttmálinn kveður sérstaklega á
um að börn flóttamanna eigi rétt á
vernd og stuðningi. Jafnframt eiga
börn sem tilheyra minnihlutahóp-
um rétt á eigin menningu, trú og
móðurmáli.
Sýningin ORÐ TIL ÞROSKA,
norskar barna- og unglingabæk-
ur, er umferðarsýning sem hald-
in verður í íslenskum almenn-
ingsbókasöfnum að frumkvæði
norska menningarmálaráðuneyt-
isins en sýningin opnar nk.
mánudag í Borgarbókasafni
Reykjavíkur.
Á sýningunni verður úrval ný-
legra norskra barnabókmennta en í
tengsium við hana efnir Norræna
húsiö til námsþings í samstarfi við
norsku Bókasafnastofnunina.
Námsþingið hefst kl. 14 í Nor-
ræna húsinu laugardaginn 4. nóv.
en þá spjallar norski rithöfundur-
Þá vilja samtökin að meiri
áhersla sé lögð á sveigjaneleika í
skólastarfinu. Efla þurfi hlut
verklegrar kennslu og mynda
mismunandi fullgildar leiðir út
úr gunnskólanum.
Barnaheill benda einnig á að
stjórnvöld standi ekki við það
ákvæði barnasáttmálans sem
snýr að börnum sem tilheyra
minnihlutahópum. Mikill mis-
brestur sé t.d. á því að nýbúa-
börn fái kennslu í móöurmáli
sínu. -GBK
í sáttmálanum er einnig kveðið á
um rétt barna á vernd gegn arðráni
og vinnuánauö, ólöglegri notkun
eiturlyfja, kynferðislegu ofbeldi og
gegn því að vera neydd til vændis
eða aðildar að klámiönaði. Börn
sem hafa orðið fórnarlömb ofbeldis
og misnotkunar eiga rétt á líkam-
legri og andlegri umönnun og fé-
lagslegri endurhæfingu.
í síðustu grein sáttmálans skuld-
binda aðildarríki hans sig til að
veita fullorðnum og börnum vitn-
eskju um ákvarðanir og meginregl-
ur sáttmálans.
inn Torill Thorstad Hauger um
verk sín. Árið 1994 hlaut hann
barnabókaverðlaun Norðurlanda-
ráðs en fjórar bóka hans hafa verið
þýddar á íslensku. í þeim skrifar
Torill um víkingatímann. Torill
hyggst beina máli sínu til allra
barna yfir 10 ára aldri, að vísu á
norsku en orð hans verða túlkuð á
íslensku. Kl. 15 heldur Arne Marius
Samuelsen, lektor við lýöháskól-
ann í Telemark, erindi sem hann
nefnir Norskar myndabækur - gleði
og áskorun - líka fyrir fullorðna.
Aðgangur að námsþinginu er
ókeypis og ekki er nauðsynlegt að
tilkynna þátttöku fyrirfram. ■
Barnasáttmáli S.Þ. kveöur á um rétt barna sem tilheyra minnihlutahópum:
Eiga rétt á eigin menn-
ingu og móburmáli
Böm eiga rétt á að alast upp í ör-
-GBK
Norsk barnabókakynning á íslandi:
Torill Thorstad Hauger
heldur erindi