Tíminn - 01.03.1996, Blaðsíða 10

10

Föstudagur 1. mars 1996
Sérfræöingar
Christopher Lasch.
Christopher Lasch: The Revoit of the El-
ites and the Betrayal of Democracy.
W.W. Norton 1995.
Lasch skrifaöi ágæta bók um
narsissismann — sjálfsununina
— fyrir nokkrum árum. Að snú-
ast í hring um naflann á sjálf-
um sér og hugsa ekki um annaö
en þaö, sem getur gert manni
þá iöju sem auðveldasta. Uppi-
staöa þessarar bókar eru greinar
og skrif sem birst hafa í tímarit-
um og eru gagnrýni á áttsækni
frá opnu bandarísku samfélagi,
eins og þegnarnir sáu það fyrir
sér sem lausn undan aðþrengj-
andi ríkisvaldi og afskiptum
valdhafa í „gamla heiminum"
til lítt hefts athafnafrelsis og
sjálfræðis. í draumsýninni um
„frelsið" var hver einstakiingur
hlutgengur og bar ábyrgð á
sjálfum sér. Höfundurinn sér
þessa áttsækni þannig að hún
muni leiða til aukinna afskipta
ríkisvalds og stóraukinna áhrifa
hinna svonefndu „sérfræð-
inga", sem telja sig vera ein-
hverskonar „elítu" eða úrval
samfélagsins fyrir sakir þekk-
ingar á vissum þáttum og fræð-
um, sem aðrir þegnar samfé-
lagsins geti ekki haft jafn gott
vit á. Brjóstvitið skal víkja fyrir
sérfræðikunnáttu í öllum
greinum. Lasch telur að þessi
áttsækni sé lýðræðinu í Banda-
ríkjunum stórhættuleg.
Lasch lýsir sérfræðingum
forstööukona
Fædd 21. apríl 1914
Dáin 22. febrúar 1996
„Hvað segirðu? Hvernig hefur
þú það? En fjölskyldan? Hvað er
að frétta af mömmu?" Svona
var Þóra frænka. Sívakandi yfir
öllum, skyldmennum, vinum
og vandalausum. Kvik, snagg-
araleg og brosti undursamlega
viðfelldnu brosi.
Þóra var fædd aö Björk í
Grímsnesi, fimmta barn for-
eldra sinna, Katrínar Pálsdóttur,
húsmóður og síðar borgarfull-
trúa í Reykjavik, frá Króktúni á
Landi, og Þórðar Þórðarsonar
bónda, síðar gestgjafa í Tryggva-
skála og verkamanns í Reykja-
vík, frá Fellsmúla á Landi. Þau
hjón voru systrabörn af Lækjar-
botnaætt og eignuðust 12 börn
á þrettán árum og komust 9 til
fullorðinsára. Á lífi eru tvö
systkinanna: Kári, fv. rafveitu-
stjóri í Keflavík, og Þórunn,
fiskifræðingur í Reykjavík. Látin
eru Guðrún, dó sex ára, Sæ-
mundur, múrari og starfsmaður
Rafmagnsveitu Reykjavíkur,
Margrét húsfreyja í Reykjavík,
Gunnar, dó barn, Guðrún Sig-
ríður, húsfreyja í Reykjavík, Elín
Pálína, dó tveggja ára, Hlíf
hjúkrunarnemi í Reykjavík, Elín
húsfreyja í Reykjavík, og Har-
aldur Páll, stýrimaður og starfs-
maður SH í Reykjavík.
Þóra ólst upp meö foreldrum
AFBÓKUM
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
með orðum José Ortega y Gass-
et í bók hans Uppreisn múgs-
ins, sem kom út 1932. Höfuð-
einkenni þessa hóps er sú skoð-
un hans, ab öll saga og menn-
ing fortíðarinnar sé ómark og
sannleikurinn hafi fundist með
hjálp sérfræðinga, sérmennt-
aðra kunnáttumanna —
„lærbra ignóranta sem þekkja
ofurlítið brot af grein sinni og
telja sig þar með hafa vit á öll-
um þáttum mennskrar við-
leitni...". Ortega kallar þetta lið
„hina nýju barbara — siðleys-
ingja".
I Bandaríkjunum hefur mikib
veriö skrifað um uppkomu
þessarar nýju stéttar sérfræð-
inga. Meðal þeirra sem skrifað
hafa er Alvin Gouldner, sem
telur að sérfræðingar í hinum
og öðrum greinum auglýsi sig
einkum með „endalausum
hringborðsumræðum og mál-
þingum um viðkomandi efni"
og tali þá gjarnan sem alvitrir
um efnin. „Besserwisser"-ein-
kennið hefur löngum verið tal-
ið einkenni hálfmenntaðra ein-
staklinga, grautarhausa og fals-
ara. Lasch telur að fyrsta ein-
kenni hinnar nýju stéttar sé
grófasta tegund af fégræðgi,
t MINNING
sínum í Björk í Grímsnesi,
Tryggvaskála og að Éinarsstöb-
um við Grímsstaðaholt. Hún
var í sveit í Lunansholti á Landi,
en við skyndilegt fráfall föður
síns fór hún tíu ára að vinna fyr-
ir sér við fiskvinnu og annað,
sem til féll.
Faðir hennar, afabróðir undir-
ritaðs, var talinn einn sterkasti
mabur landsins. Hann var mik-
ill vexti og til marks um afl
hans, þá var það að orðtaki í
stóörétt, aö kæmi Þórður hendi
á tryppin, þá stæðu þau kyrr.
Einhverju sinni kom hann að
vörubíl í Kömbum og var
sprungið dekkið, en tjakkinn
vantaði. Gerbi Þórður sér lítið
fyrir og setti öxlina undir pall-
inn meðan bílstjórinn dröslaði
varadekkinu undir. Hann starf-
abi m.a. vib flutninga með hest-
vögnum í Reykjavík. Eitt sinn
lagöist hann með háan sótthita
vegna blóðeitrunar. Þegar hann
var að ná sér, festist vagn nálægt
heimili hans og varð að allra
orði að enginn gæti losað vagn-
inn nema Þórbur. Kom hann
upp úr rúminu, losaði vagninn,
en daginn eftir var Þórður sterki
allur.
Katrín, móðir Þóru, stóð nú
„their frenzied search for prof-
it" — þ.e. taumlaus gróðafíkn.
Hér á landi hefur talsvert bor-
ið á mönnum sem tala breitt
um „faglega þekkingu" og síð-
an sérfræðikunnáttu og sér-
hæfba starfskrafta. Allt frá fár-
ánlegustu kennslufræðingatil-
burðum í K.H.Í. og „ofanflóöa-
sérfræðingum",
snjóflóðasérfræðingum og sér-
menntuðu starfsliði í fjölda
greina og upp í sérfræbinga í fé-
lagsvísindum og sálfræbi má
marka drýldni og sjálfsánægju
þeirra sem búa yfir svo tak-
markaðri þekkingu í viðkom-
andi greinum ab þeir geta alls
ekki gert sér grein fyrir því að
kunnátta þeirra og þekking er á
ákaflega lágu stigi, svo lágu ab
þeir geta aldrei skynjað að „því
meira sem vér vitum því
gleggra verður oss að vér vitum
harla lítið".
Lasch skrifar um bandarískt
skólakerfi og skólastefnu og á
hvern hátt breytingar á skóla-
stefnunni hafi stuðlað að hruni
„bandarískra siðferðisgilda" og
áttavillu, fjölmenningarstefnu
og málfarslegri einokun blaut-
hyggjuaflanna, þ.e. „political
correctness", pólitískur réttleiki
í notkun orða í umræðum og
samfélagsumfjöllun.
Lykilkaflarnir í þessu greina-
safni Laschs fjalla um siðferöis-
kröfur og skilyrbislaus tengsl
uppi með allan barnahópinn,
hið yngsta mánaðargamalt.
Hún bað borgaryfirvöld um að-
stoð til þess aö geta tekið kost-
gangara, en var synjað. Bent á
ab segja sig til sveitar eba á bæ-
inn. Böggull fylgdi þó skamm-
rifi, því viö það missti hún
kosningaréttinn. Hún kom ,þá
elstu börnunum í vinnu og í
sveit, stritaði sólarhringinn út
sjálf og m.a. tóku afi minn og
amma yngsta soninn, Harald,
ab sér í Tryggvaskála, sem þau
höfðu keypt af Þórði, og leit
mamma alltaf á Halla sem brób-
ur sinn.
Katrín hafði menntast í
Kvennaskólanum í Reykjavík og
lét engan bilbug á sér finna, en
hart hefur veriö í búi, því börn-
in höföu á orði, að þau færu
heim til mömmu til þess að
gráta saman.
Katrín hóf nú afskipti af
stjórnmálum og árið 1938 var
hún kosinn borgarfulltrúi fyrir
Sósíalistaflokkinn í Reykjavík.
Hún sat í borgarstjórn í tvö kjör-
tímabil sem aðalmaður og eitt
sem varamður. Framfærslufull-
trúi var hún öll árin sem hún sat
í borgarstjórn og hún var einnig
formaður Mæðrafélagsins. Beitti
hún sér mjög fyrir byggingu
leikskóla, leikvalla og barna-
heimila. Einnig iét hún orlofs-
mál húsmæðra til sín taka.
Starfaði í KRFÍ og sat alþjóða-
þing kvenréttindasamtaka í
Kaupmannahöfn 1939. Hún rit-
stýrði m.a. Mæbrablabinu meb
Auði Auðuns og skrifaði smá-
sögur í Dýravininn.
Þóra bjó alla tíð hjá þessari
merku móður sinni, þangað til
Katrín lést 1952. Tíu árum áður
hafði Þóra ráðist í það með mág-
konu sinni, Bergrósu Jónsdótt-
þeirra við kristnar grunnkenn-
ingar og bannhelgi.
Þótt greinar Laschs séu mið-
aðar við bandarískt samfélag,
þá gilda þær víöar sem gagn-
rýni á þá upplausn gilda og
ur, og vinkonu, Ingibjörgu
Sölvadóttur, að kaupa Þvotta-
húsib Grýtu, sem þá var við
Laufásveginn og rak hún það
um 40 ára skeið. Hún hafði
snemma tekið bílpróf og muna
Reykvíkingar sjálfsagt eftir
henni þeytast með þvottinn á
gamla Skódanum sínum, lág-
vaxin og einbeitt.
Þóra eignaðist ekki börn. Ör-
lögin urðu henni grimm of
snemma. Barn að aldri fór hún
að vinna til þess að bjarga yngri
systkinum sínum. Börnin þeirra
urðu hennar börn. Hún fylgdist
með öllu, kom með gjafir og
glebi. Leiðtogi stórfjölskyldunn-
ar.
Yndi íslendinga er að rekja
ættir, enda er mebalskyldleiki
þjóðarinnar í sjöunda Iið og öll
þjóðin skyld í 14. og 15. lið.
Faðir Þórðar var Þórður b. í
Fellsmúla á Landi, Guðlaugs-
sonar b. á Hellum á Landi, Þórð-
arsonar b. á Hellum, Stefánsson-
ar b. á Bjalla á Landi, Filippus-
sonar prests í Kálfholti Gunn-
arssonar. Sé þessi karlleggur
rakinn áfram, er landnámsmað-
ur Húnaþings í 31. lið, Auðunn
skökull, m.a. forfaðir Windsor-
anna, bresku konungsættarinn-
ar. Dóttir sr. Filippusar í Kálf-
holti var Rannveig „riddara
Bjarna", ættmóðir Sívertsenætt-
arinnar og fegursta kona ís-
blauthyggju sem gætir um all-
an hinn vestræna heim.
Þetta er síðasta rit höfundar,
hann vann það fársjúkur og
lést 1994.
lands, sem Bjarni Thorarensen,
amtmaður Norðlendinga, orti
hið fræga erfiljóð um, eina
skærustu perlu evrópskrar ljóð-
snilldar á sínu sviði. Sonur
Rannveigar var Steindór Jóns-
son Waage, ættfaðir Waageætt-
arinnar. Aðrir nafntogaðir af-
komendur sr. Filippusar eru t.d.
Ásgeir Ásgeirsson forseti, faðir
Þórhalls ráðuneytisstjóra, Ing-
ólfur Jónsson, ráðherra á Hellu,
Ólafur G. Einarsson, forseti Al-
þingis, Matthías Á. Mathiesen,
fv. utanríkisráðherra, faðir Árna
alþm., Steindór Einarsson for-
stjóri, afi Geirs H. Haarde, for-
manns þingflokks Sjálfstæðis-
flokksins, Guðrún Helgadóttir,
fv. alþm. og rithöfundur, Árný
Filippusdóttir skólastjóri,
Gunnar Bjarnason, fv. hrossa-
ræktarrábunautur ríkisins, Jón-
as Kristjánsson ritstjóri, Fannar
Jónasson, framkvæmdastjóri á
Hellu, og Þorgerður Ingólfsdótt-
ir söngstjóri. Þvílíkt mannval
ætti nú að huga að útgáfu niðja-
tals sr. Filippusar í Kálfholti.
Foreldrar Þóru voru systra-
börn af Lækjarbotnaættinni á
Landi, en sú ætt er rakin í bein-
an karllegg til Torfa í Klofa á
Landi, forföður allra íslendinga
og þess sem stöðvaði Lénharð
fógeta, sem frægt er. Karlleggur-
inn áfram er um Loft ríka á
Möðruvöllum í Ólaf feilan Þor-
steinsson, landnámsmanns í
Dölum, Ólafssonar Skotakon-
ungs, Guðröðarsonar konungs í
Dyflinni, Hálfdanarsonar, kon-
ungs í Noregi og síðan konunga
í Noregi og Svíþjób mann fram
af manni.
Móðurafi Þóru var Páll b. og
söðlasmiður í Fróðholtshól,
Hallssonar. Kona hans var Krist-
ín Þórðardóttir b. í Teigi í Fljóts-
hlíð.
Ég þakka Þóru frænku minni
hressileikann, umhyggjuna og
gleðina. Systkinunum, ástvin-
um og aðstandendum öllum
votta ég mína dýpstu samúð.
Megi fórnfús og hrein sál öðlast
frið í náðarfaðmi Drottins.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson
Aösendar greinar
sem birtast eiga í blaöinu þurfa aö vera tölvusettar og
vistaöar á diskling sem texti, hvort sem er í DOS eöa
Macintosh umhverfi. Vélrit-
aöar eöa skrifaöar greinar
wm
geta þurft aö bíöa Birtingar
vegna anna viö innslátt.
Þóra Þórbardóttir