Tíminn - 14.08.1996, Qupperneq 5
Mibvikudagur 14. ágúst 1996
5
Píus páfi 12. viröist
hafa litiö á sigur
Þýskalands sem
sœmilegan valkost
og gert sér vonir um
aö kaþólska kirkjan
gœti haft viöunandi
samstarf viö nasíska
forystu þess
s
IArmageddon, fyrir skömmu
útkominni bók um heims-
styrjöldina síðari, fjallar Clive
Ponting, breskur stjórnmálafræð-
ingur, m.a. um afstöðu Páfagarðs
og kaþólsku kirkjunnar til stríðs-
aðila.
Afstaða páfa til stríðsaðila skipti
þá miklu. í kaþólsku kirkjunni,
þeirri fólksflestu í kristninni, er
páfavaldið grundvallaratriði og
möguleikar páfa eftir því miklir til
áhrifa um gang stjórnmála í heim-
inum og innanlandsmála í löndum
þar sem margir eða flestir játa kaþ-
ólsku.
„Göfugmannlegur
riddaraskapur"
Píus 11. (páfi 1922-39) lét í ljós
andstööu við bæði nasisma og
kommúnisma og kvað kynþátta-
kenningar nasista andkaþólskar, en
að sögn Pontings mótmælti hann
ekki aðfömm nasistastjórnarinnar
þýsku gegn gyðingum. Um eftir-
mann hans, Píus 12. (sem upphaf-
lega hét Eugenio Pacelli), er varð
páfi í mars 1939, skrifar Ponting að
hann hafi verið mikill vinur Þýska-
lands og mjög íhaldssamur. Hann
hafði verið nuncio (páfasendiherra)
í Þýskalandi 1917- 29. Þá kvað mik-
ið að kommúnistum í þýskum
stjórnmálum. Róttækir jafnaðar-
menn höfðu þannig „alþýðuríki"
(síðar kallað sovétlýðveldi) í
Múnchen um skeið 1918-19. Fyrsti
stjórnarformaður þess var Kurt Ei-
sner, rithöfundur gyðingaættar.
í sagnfræðiritum hefur því verið
haldið fram, að þeir atburðir hafi
lostið Pacelli sérstakri skelfingú og
ráðið miklu um viðhorf hans alla
ævi síðan. { augum Píusar 12. vom
kommúnisminn og Sovétríkin allt-
af höfuðandstæðingurinn og ef
marka má Ponting leit hann á
Þýskaland nasista sem öflugt virki
gegn bolsévismanum.
Ponting: Píus 12. vísaði alltaf á
bug tillögum um að hann gagn-
rýndi Þýskaland eða stefnu nasista.
Hann hreyfði engum mótmælum
við innlimun Bæheims og Mæris í
þýska ríkiö og ekki heldur gegn inn-
rás Þjóðverja í Pólland, harðkaþ-
ólskt land. í jólaboðskap sínum
1939 (eftir að stríðið hafði brotist
út) „sagði hann opinskátt að
kommúnisminn væri hinn raun-
verulegi óvinur." í einkaviðræðum
við þýska ambassadorinn í Páfa-
garöi í ársbyrjun 1940 sagðist páfi
unna Þýskalandi mjög og kvað
ranghermt að hann væri andvígur
alræðisríkjum, sama hver væru.
Sumariö 1940 lagði hann fram til-
lögur um frið, sem ef samþykktar
hefðu verið hefðu tryggt Þýskalandi
ríkjandi stöðu á öllu meginlandi
Evrópu vestan Sovétríkjanna.
Árás Þýskalands á Sovétríkin vor-
ið 1941 var fagnað í Páfagarði, skrif-
ar Ponting ennfremur. í útvarps-
ávarpi 29. júní það ár talaði páfi um
„göfugmannlegan riddaraskap til
varnar grundvelli kristinnar menn-
ingar og góðar vonir um að þeirri
baráttu lyki með sigri." Er svo að sjá
að Ponting telji ekki vafamál að þar
hafi verið átt við hernað Þýskalands
gegn Sovétríkjunum. Enda kveður
hann páfa hafa sagt sendiherrum
Spánar og Frakklands í Vatíkaninu
að einskis óskaði hann frekar Hitler
til handa en ab hann sigraðist á bol-
sévismanum.
Churchill, Roosevelt og Stalín í jalta 1945: páfi var tveimur þeim fyrstnefndu gramur fyrir bandalag þeirra vib þann síbastnefnda.
Páfagarður og síb-
ari heimsstyrjöld
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
stjórnin franska innleiddi lög af því
tagi og undirbjó upptöku eigna
gyðinga, lét Páfagarður fréttast að
kaþólska kirkjan hefði ekkert við
þetta að athuga, enda hefbi kirkján
aldrei játað þeirri reglu að allir borg-
arar ríkja skyldu hafa sömu réttindi.
Páfagarður gagnrýndi þó gybinga-
ofsóknir ef þær komu niður á fólki
gyðingaættar, sem var kaþólskrar
trúar. Á það fólk mun Vatíkanið
hafa litið sem kaþólikka en ekki
gybinga.
í Króatíu og Slóvakíu, ríkjum í
bandalagi við Þýskaland þar sem
gyðingar sættu grimmilegum of-
Þýskir hermenn íHollandi 1940: Píus 12. vildi sterkt Þýskaland sóknum, var þá stjórnarfar sem
Píus 12. meb öbrum þekktum
ítaia, Ciulio Andreotti. Myndin var
tekin 1953.
Lét gy&ingaofsóknir af-
skiptalausar
Ponting ennfremur: Píus 12. var
engilsaxnesku stórveldunum mjög
gramur fyrir bandalag þeirra við
Sovétríkin, sem hann taldi að leiddi
vart til annars en að bolsévisminn
breiddist út vítt og breitt um Evr-
ópu. Hann fordæmdi harðlega allar
fyrirætlanir bandamanna um að
veikja þýska ríkið og kvað sterkt
Þýskaland vera grundvallaratriði til
tryggingar kaþólsku kirkjunni í
framtíðinni. Ofsóknir nasista og
bandamanna þeirra á hendur gyð-
ingum neitaði Píus 12. að fordæma
og var jafnvel ekki laust við að
hann styddi ráðstafanir til að svipta
gyðinga réttindum. Þegar Vichy-
kalla mætti blöndu af kaþólskri
valdboðsstefnu og einskonar fas-
isma. Ponting segir að stefna Páfa-
garðs gagnvart ústasjastjóm Króa-
tíu, sem lét drepa sérstaklega Serba í
hrönnum og neyða þá til að taka
kaþólsku, hafi frekar verið til þess
fallin að hvetja hana en letja til ill-
virkjanna.
Valdatilfærsla frá
noröri til suöurs
Bein aðdáun á Þýskalandi eftir
langa dvöl þar kann að hafa átt ein-
hvern þátt í stefnu Píusar 12. í stríö-
inu, en rétt mundi í því samhengi
ab hafa í huga að þegar hann og
ráðgjafar hans virtu fyrir sér fasis-
mann og kommúnismann, alræðis-
stefnur þær er þá tókust á um völd-
in í Evrópu, kunna þeir að hafa tal-
ib sig sjá gildar ástæbur til ab ætla
að hægt væri að tjónka við fyrr-
nefnda aðilann, en ekki þann síðar-
nefnda. Konkordatið (sáttmálinn)
sem Páfagarður gerði við Mussolini
1929 var kaþólsku kirkjunni hag-
kvæmt, og við Hitler gerði hún kon-
kordat 1933. Páfa gramdist að vísu
að nasistastjórnin þýska þrengdi að
kaþólsku kirkjunni í Þýskalandi, en
á hinn bóginn hefur það ekki farið
fram hjá þeim í Páfagarði að nasist-
ar fóru í ýmsu vægilegar að kaþ-
ólsku kirkjunni en kirkjum mót-
mælenda. Kaþólsku kirkjunni í
Þýskalandi var t.d. leyft að hafa
æskulýðssamtök sín áfram, en hliö-
stæð samtök mótmælendakirkn-
anna voru neydd inn í Hitlerjug-
end.
Ýmislegt bendir til þess að valda-
taka nasista hafi auk annars verið
valdatilfærsla nokkur frá Norður-
Þjóðverjum og mótmælendum til
Suður-Þjóðverja og kaþólikka. Aust-
urríkismaðurinn Hitler var alinn
upp í kaþólsku og borgaði kaþólsku
kirkjunni tilskilið kirkjugjald til
æviloka. Goebbels var úr kaþólskri
fjölskyldu í Rínarlöndum, og breski
sagnfræðingurinn Trevor-Roper
skrifar ab flestir aðrir helstu forystu-
menn nasista hafi verið frá Sax-
landi, Bæjaralandi og Austurríki.
Kallar Trevor-Roper þá „froöufell-
andi þjóðernissinna úr suðri." Með
hliðsjón af því, auk annars, að for-
ysta hins nasíska Þýskalands var
mikib til suðurþýsk og kaþólsk að
uppruna, kann Páfagarður að hafa
talið að möguleikar væru á sam-
starfi hennar og kaþólsku kirkjunn-
ar, viðunandi eða hagstæðu fyrir
síðarnefnda aðilann.