Tíminn - 31.03.1989, Page 9

Föstudagur 31. mars 1989 :;
Tíminh 9
VETTVANGUR

Þorsteinn Ólafsson:
Ræðan sem ekki var haldin
Hvaðan kemur mjólkin?
Ég minnist þess, að í einum af
mínum fyrstu kennslustundum hér
í Reykjavík fyrir ca. 40 árum
spurði ég sjö ára börn að því,
hvaðan mjólkin kæmi. „Úr mjólk-
urbúðinni", svaraði að bragði eitt
barnanna. „Nei" sagði annað barn,
„mjólkin kernur úr Mjólkurstöð-
inni." Flest börnin í bekknum tóku
undir það, að mjólkin kæmi frá
Mjólkurstöðinni. Að sjálfsögðu
voru bæði þessi svör rétt að vissu
leyti. En ekki voru öll börnin
ánægð með þessa niðurstöðu. Þrjú
réttu upp hönd og vildu leggja orð
í belg. „Mjólkin kemur úr kúnum".
sagði eitt þessara barna og undir
það tók állur bekkurinn.
Vextir
Mér hefur stundum dottið þetta
í hug þegar rætt er um vexti af
sparifé okkar. Hvaðan koma vext-
irnir? „Frá bönkum og öðrum
innlánsstofnunum". munusjálfsagt
einhverjir segja. Þetta er álíka
fullgilt svar og þegar börnin sögðu
að mjólkin kæmi frá mjólkurbúð-
inni og Mjólkurstöðinni. Nei, við
þurfum að kafa dýpra. Tekjur af
sparifé okkar (vextir) koma að
sjálfsögðu frá þeim sem fá fé okkar
aðláni. Hverjireru þar stórtækast-
ir? Jú, það eru atvinnuvegir þjóð-
arinnar. undirstaða þjóðarbúsins,
sem öll okkar velferð byggist á, og
ungt fólk sem er að byggja, koma
sér upp skjóli fyrir kulda og trekki
og koma undir sig fótunum á
annan hátt til að búa í haginn fyrir
sig og fjölskylduna. Um nærri
tveggja ára skeið hafa lántakendur
þurft að greiða allt of hátt gjald
(okurvexti) fyrir þá peninga sem
þeir hafa fengið að láni. Þetta
hefur skapað mikla eignatilfærslu.
Stórir fjámagnseigendur hafa rak-
að saman miklu fé á kostnað fyrir-
tækja og einstaklinga, sem hafa
fengið peninga þeirra að láni.
Skammt er öfganna á milli, því
fyrir nokkrum árum voru vextir
ncikvæðir. Það er eins og margt
þurfi að vera hjá okkur íslending-
unt annaðhvort í ökkla eða eyra.
Ef þessu heldur fram sem horfir
með hina háu vexti. þá munu ekki
líða mörg ár þar til við förum yfir
á hinn kantinn og vextir verða
neikvæðir á ný.
Mikið er talað um. að atvinnu-
rekstur og fyrirtæki almennt þurfi
að bæta sína eiginfjárstöðu, til þess
að þurfa ekki í eins ríkum mæli að
vera háðir hinu dýra lánsfé. Það er
greinilegt að öll fyrirtæki, sem
stefna að löngum lífdögum, munu
kappkosta að taka sem allra minnst
af lánum.
Það geta því komið þeir dagar,
fyrr en okkur grunar. að bankar og
aðrar peningastofnaoir hrópi: „Lán-
takendur komið til mín, ég veiti
bestu kjörin, lægstu vextina" í stað
þess að í dag segja hinir sömu
aðilar: „Sparifjáreigendur komið
til mín ég ávaxta fé ykkar best."
Hvað haldið þið gott fólk, að
verði um ávöxtun eða réttara sagt
varðveislu sparifjár okkar, þegar
þessi staða kemur upp? Ég held
því að það sé hagsmunamál okkar
sparifjáreigenda, þegar til lengri
tíma er litið, að vextir verði lækk-
aðir. Hóflegir raunvextir (vextir
umfram verðbólgu) eru að mínu
mati 4-5%. Allt fyrir ofan 5%
raunvexti verði óheimilt, taldirok-
urvextir og refsivert.
Við skulum því fagna þeirri
stefnu stjórnvalda að vextir verði
lækkaðir, en um leið skulum við
krefjast þess að þeir verði ekki
Ef viö hugsum aöeins um
líðandi stund, horfum
ekkert fram á veginn og
búumst viö aö veröa fljót-
lega kallaöir yfir á annaö
tilverustig og geta þátek-
ið meö okkur bankabæk-
ur, verð- og skuldabréf
og aðraslíka pappíra, þá
skulum viö streitast af
öllu afli gegn vaxtalækk-
unum.
neikvæðir. Ég er sannfærður urn
að sú hætta er vissulega fyrir hendi.
Tvær leiðir
Ef við hugsum aðeins um líðandi
stund, horfum ekkert fram á veg-
inn og búumst við að verða fljót-
lega kallaðir yfir á annað tilverustig
og geta þá tekið með okkur banka-
bækur, verð- og skuldabréf og aðra
slíka pappíra. þá skulum við strcit-
ast af öllu afli gegn vaxtalækkun-
um.
Gallinn við þetta er sá, að ég cr
sjálfur svo tortrygginn, að ég held,
svo vægt sé til orða tekið, að þeir
pappírar sem við höfum hcr við-
víkjandi okkar fjármunum, verði
lítils metnir hinum rnegin grafar.
Það gctur vel verið að þarna skjátl-
ist ntér en hver verður að hafa sína
skoðun.
Ef við hins vegar horfum langt
frant á veginn og viljum njóta
lífsins gæða í ríkum mæli, um mörg
Ókomin ár, þá skulum við stuðla að
því, að vextir vcrði strax lækkaðir
all verulega. Annars er sú hætta
fyrir hendi, að sparifé okkar brenni
upp í verðbólgubáli og vandræða-
ástandi í efnahagsmálum þjöðar-
innar. Háir vextir eru rnjög mikil
orsök verðbólgu.
Stöðugleiki í efnahagsmálum og
sanngjarnir vcxtir er besta trygging
okkar sparifjáreigenda þegar til
lengri tíma er litið. Ég óttast að
þctta uppboð á sparifé, seni vcrið
hefur um skeið, muni hefna sín og
leiða til ófarnaðar. Við skulum
vera framsýn og gera allt, sem í
okkar valdi stendur, til að skikkan
komist á í vaxta- og peningamálum
þjóðarinnar.
Svo er önnur hlið
Daglega er verið að segja okkur
frá gjaldþrotum og slæmri stöðu
atvinnuvega og þá er jafnan sagt,
að mikill fjármagnskostnaður, háir
vextir sé aðalorsökin.
Gjaldþrot er alvarlegt mál -
margir missa atvinnu og aðrir eign-
ir, já stundum hvort tveggja. Þetta
skapar oft mikla röskun á högum
fólks með ófyrirsjáanlegum af-
leiðingum.
Hvaða sparifjáreigandi vill hafa
það á samviskunni, aö hægt sé að
segja, að hans sparifé sé orsök þess
ófremdarástands sem nú ríkir í
efnahagsmálum? Áreiðanlcga eng-
inn sem hugsar um þessi mál. Viö
sparifjáreigendur viljum að fé okk-
ar sé notað til að stuðla að upp-
byggingu og betra mannlífi. Það
gerir það líka ef rétt er að málurn
staöiö. Við viljum ekki að sparifé
okkar sé meðhöndlað þannig, að
það valdi ómældum erfiðlcikum.
Að vera sáttur við guð og menn
- sálarfriður, er það sem við öll
þurfum að keppa að. En það er
hætt við að okkur „illa dreymi" á
meðan þetta hávaxtastig er við
lýði. Það er sama hvernig maður
veltir þessu fyrir sér. Ekkert kemur
sér betur fyrir okkur sparifjáreig-
endur en að þessir háu vextir veröi
allagðir og fcsta komist á í þessum
efnum.
Eftirmáli
Þetta vildi ég sagt hafa á stofn-
fundi félags sparifjáreigenda að
Hótel íslandi í haust. En eins og
oft áður gróf ég mitt pund í jörð og
fór ekki á fundinn.
Þorsteinn Ólafsson
BÓKMENNTIR
„Ymsum hleypti hann brúnunum“
Egils saga Skalla-Grímssonar,
mvndirnar gerði Einar Hákonarson,
Almenna bókafélagið 1989.
Eftir að Þórólfur Skalla-Grímsson
er fallinn á Vinheiði og Egill bróðir
hans hefur hefnt hans og síðan
haugsett líkið lýsir sagan honum
þannig í borg Aðalsteins Englakon-
ungs:
„Egill settist þar niður og skaut
skildinum fyrir fætur sér; hann hafði
hjálm á höfði og lagði sverðið um
kné sér og dró annað skeið til hálfs,
en þá skellti hann aftur í slíðrin;
hann sat uppréttur og var gneyptur
mjög. Egill var mikilleitur, enni-
breiður, brúnamikill, nefið ekki
langt en ákaflega digurt. granstæðið
vítt og langt. hakan breið furðulega
og svo allt um kjálkana. hálsdigur og
herðimikill, svo að það bar frá því
sem aðrir menn voru. harðleitur og
grimmlegur þá er hann var reiður;
hann var vel í vexti og hverjum
manni hærri, úlfgrátt hárið og þykkt
og varð snemma sköllóttur; en er
hann sat, sem fyrr var ritað, þá
hleypti hann annarri brúninni ofan á
kinnina, en annarri upp t hárrætur;
Egill var svarteygur og skolbrúnn.
Ekki vildi hann drekka, þó að hon-
um væri borið, en ýmsum hleypti
hann brúnunum ofan eða upp."
Það er þessi margfræga lýsing
sögunnar sem Einar Hákonarson
listmálari gerir hér að efni einnar
myndar sinnar, og prýðir sú reyndar
forsíðu bókarinnar. í þessari lýsingu
er vitaskuld fantasía á ferðinni,
söguhöfundur teygir ímyndunarafl
okkar út fyrir mörk þess sem er
líffræðilega mögulegt, en tekur sér
þetta skáidaleyfi þó í ákveðnum og
vafalaust meðvituðum tilgangi; hann
vill með þessari snilldarlegu öfgalýs-
ingu sýna lesendum annars vegar
djúpa og einlæga sorg Egils eftir
bróður sinn og hins vegar skerta
sómatilfinningu hans, sem ekki verð-
ur bætt nema með því að komið sé
til móts við fræga og einstæða fé-
græðgi hans.
Með fullri virðingu fyrir Einari
Hákonarsyni - sem ég virði vissulega
mikils sem listmálara og þá meðal
annars fyrir myndir hans hér - þá er
ég á því að hann hafi reist sér
hurðarás um öxl með þessari mynd.
Hún eróneitanlega raunsæ, en auga-
brúnahnykkir Egils eru svo lítilvægir
hér að þeir ná alls ekki fantasíu
sögunnar. Það er vandi að færa
listrænar snillimyndir á milli list-
forma svo að vel sé, og hér sýnist
mér að fantasía sögunnar, sem
undirstrikar einstæðan hetjuskap
Egils, skili sér ekki. Hann er hér
einungis bardagakappinn, sem vinn-
ur á vtgvelli líkt og skriðdreki í
nútímahernaði. Hins vegar vantar
hér í myndina hið margslungna,
djúpa og margskipta tilfinningalíf
þessarar hetju, sem saga hans fæst
einmitt aðstærstum hluta við að lýsa.
En aftur á móti má þetta heita
eina aðfinnslan sem ég hef við þessa
nýju útgáfu Egils sögu frá Almenna
bókafélaginu. Eiríkur Hreinn Finn-
bogason cand. mag. hefur séð um
frágang textans og gerð skýringa,
bæði við lausamál og kveðskap.
Hefur það verk tekist með ágætum,
að því er ég fæ best séð, enda í
góðum höndum. Þetta er fyrst og
fremst lestrarútgáfa, og af þeim
sökum er formáli í styttra laginu, og
kort yfir söguslóðir eða ættatöflur
eru hér ekki. Verða menn þvf að
leita til annarra rita ef þeir vilja
fræðast um það helsta sem fræði-
menn hafa um söguna fjallað. En
skýringar neðanmáls eru rækilegar
og ættu að duga flestum lesendum.
Þá eru vísnaskýringar hér ýtarlegar
og greinagóðar, enda er þess full
þörf, svo snar þáttur sem kveð-
skapurinn er í sögunni. Bókinni
lýkur svo með greinargóðri nafna-
skrá, sem vafalaust á eftir að notast
mörgum lesendum vel.
Teikningar Einars Hákonarsonar
eru tíu talsins, á víð og dreif um
bókina. Að því er ég fæ best séð
mega þær teljast falla vel að efninu
og heita góð bókarprýði. Aftur á
móti eru þær það fáar að þrátt fyrir
þær hlýtur textinn áfram að vera það
sem ber hér uppi bókina. Þetta er
fremur saga Egils heldur en safn
mynda úr ævi hans, að þeim þó alls
ólöstuðum.
Og svo vill til að þessi meir en sjö
alda gamla saga stendur enn þann
dag í dag fyrir sínu. Þeir eru víst
ófáir á öllum tímum sem svo hafa
hrifist af henni að Egill á Borg hafi
orðið góðvinur þeirra allar götur
síðan.
Hér er þess enn' á ný kostur að
fylgjast með vonlausri baráttu þeirra
Kveldúlfs og sona hans við konung-
svaldið í Noregi. Og síðan að sjá
Bókarkápa Egils sögu.
Egil í uppvexti hér uppi í Borgarfirði
og enn síðan hverja hetjudáðina af
annarri sem hann drýgir erlendis.
Meðal annars að lifa sig inn í hita
bardagans á Vinheiði og svo seinna
að sjá Egil í konungsgarði í Jórvík,
er höfundur lætur hann bjarga höfði
sínu með hinum einstæða hætti sög-
unnar. Skiptir þar kannski minnstu
þó að fræðimenn hafi s(ðarsýnt fram
á að þar sé nokkuð örugglega um
skáldskap að ræða í kringum skáld-
skapinn í Höfuðlausn; Arinbjörn
hafi verið búinn að undirbúa þessar
sættir og allt hafi síðan farið þar
fram eftir fyrirfram gerðri áætlun.
En það sem mestu skiptir þó er að
hér eiga menn þess kost að kynnast
manni með einstaka og mjög sérk-
ennilega tvískipta skapgerð. Hann
er hinn mesti beljaki og harður
bardagamaður, sem oft nýtist hon-
unt vel. Þá er hann fégráðugur með
afbrigðum, sem oftar en ekki verður
kátlegt hjá manni á borð við hann.
Jafnframt kann hann líka að stilla
skap sitt, sem best kemur í Ijós er
hann situr á friðstóli hér heima á
Borg.
En jafnframt þessu öllu er maður-
inn líka einstakiega tilfinningaríkur
að eðlisfari. Kærleikur hans til Þór-
ólfs bróður síns er ósvikinn. Hann
ber mjög heita ást til Ásgerðar konu
sinnar, þótt hann sé á sarna tíma svo
feiminn að hann þori ekki að bera
upp við hana bónorðið. Vinátta
hans við Arinbjörn er aukheldur
með eindæmum innileg og heil. Og
að bókarlokum kemur kærleikur
hans í garð sona sinna einnig fram á
ákaflega svipmikinn hátt. Að
ógleymdri þeirri baráttu sem hann á
í með trú sína á Óðin í Sonatorreki,
sem honum tekst þó í lokin að róast
yfir.
Öllu þessu er hægt að kynnast í
Eglu, og reyndar mörgu fleiru. í
stuttu máli sagt er sagan listaverk
sem hvern mann gerir meiri að lesa.
Af þeim ástæðum verður að fagna
hverri nýrri og vandaðri útgáfu af
hcnni sem hér kemur út á hinn
almenna lesendamarkað. -esig