Tíminn - 03.02.1990, Blaðsíða 9

í » « ' i ' < •CiOi lí *
Laugardagur 3. febrúar 1990
BÆKUR
Tíminn 21
Heimsástandið 1989
State of the World 1989. A Worldwatch
Institute Report on Progress Towards
a Sustainable Society. Lester Brown,
Christopher Flavin, Sandra Postel,
Linda Starke. W.W. Norton & Company
- New York - London 1989.
Petta er sjötta ársrit Worldwatch
Institute. Ársrit þetta nýtur al-
mennrar viðurkenningar sem traust
heimildarit til heimsástandið hverju
sinni.
Grundvöllur mannlífs á jörðinni
er matvæli, en sú staðreynd hefur
verið kunn frá upphafi. Þau nægja
þó ekki ein, vatn, loft og hæfilegt
hitastig koma einnig til. Því er
minnst á þessar alkunnu staðreyndir
að þetta rit fjallar að meginhluta um
matvælaframleiðslu, loft og þar und-
ir loftmengun og orkugjafa.
1988 dróst kornframleiðsla svo
saman á helsta kornræktarsvæði
heimsins, Bandaríkjum Norður-
Ameríku, að hún nægði ekki til
innanlandsneyslu. Þetta bjargaðist
vegna þess að kornforðinn er enn
mikill. Þetta stafaði af hita og þurrk-
um og einnig kom til sífelld lækkun
grunnvatnsins á helstu kornræktar-
svæðunum. Afleiðingarnar urðu
helmings hækkun korns á milli ár-
anna 1987 og 1988.
Þótt hafið þeki 7/io hluta yfirborðs
jarðar og hafi hingað til tekið lengi
við öllum þeim óþverra sem í það er
látinn, má nú marka afleiðingar
sóðaskaparins, t.d. á ströndum
Eystrasalts og Adríahafs. Stærri og
stærri svæði strandlengjanna eru
ekki lengur talin baðhæf. Eitrun
andrúmsloftsins eykst ef á heildina
er litið, brennsla Amasónskóganna
gengur vel, átta milljónir hektara
skóglendis voru brenndir 1987 og
tölur frá 1988 eru áætlaðar talsvert
hærri. Höfundar ritsins sjá þrátt
fyrir þetta nokkra ljósa bletti. Eitt
mengaðasta svæði heimsins er Sovét:
ríkin. Þar virðist hafa orðið einhver
breyting í þá átt að ráðamenn eru
teknir að skynja afleiðingarnar ef
svo heldur fram sem horfir og kemur
þar einnig til algjörlega misheppnað-
ur áætlunarbúskapur hingað til. Svo
sem kunnugt er brauðfæða Banda-
ríkjamenn Sovétríkin og án gjör-
breytinga á sovéskum landbúnaði
eykst matvælaskorturinn hröðum
skrefum. En breytingar eru ekki
framkvæmdar vegna miðstýringar og
hagsmuna stjómkerfisins sjálfs.
Um tíma vom „gróðurhúsaáhrif-
in“ mikill ógnvaldur, en þau áhrif
eru nú álitin talsvert minni ógnun en
áður. Víða í Asíu og Afríku hefur
framleiðsla landbúnaðarafurða auk-
ist, en sú aukning nægir alls ekki til
að halda til til jafns við öra fólks-
fjölgun, bilið breikkar milli fram-
leiðslu og fólksfjölgunar. Hungrið
blasir við og mun aukast nema komi
til minnkandi viðkoma þessa fyrir-
brigðis sem kallað er „homo sapi-
ens“.
Ofan á öll þessi vandræði bætist
alnæmið, ekki síst í Afríku. Alnæm-.
issjúklingar fylla nú Vi til Vi alls
sjúkrarýmis sjúkrahúsanna í nokkr-
um ríkjum Mið-Afríku og í mörgum
öðrum ríkjum heims er búist við að
alnæmissjúklingar fylli meira og
meira rými sjúkrahúsanna, svo fram-
arlega að ekki finnist ráð til þess að
vinna bug á sjúkdómnum.
Herópið „bjargið jörðinni“ hefur
því miður fólginn í sér holhljóm,
vegna þess að þeir sem hæst fjasa um
umhverfisverndun, mengunarhættu
og friðarátak njóta í fyllsta mæli
þeirra fríðinda og þæginda sem hag-
vaxtarþjóðfélagið tryggir þeim og
sem þeir telja að sé að eyða jörðina
með aukinni tæknivæðingu og með-
fylgjandi mengun. Oft virðist sem
þessir áhugasömu björgunarmenn
séu aðeins að stytta sér stundir eða
að fóðra sjálfsununina (narcissism-
ann).
f flestöllum greinum þessa ársrits
kemur fram að höfuðvandræði jarð-
arbúa stafa af offjölgun og fyrsta
frumskilyrðið til skárra ástands sé að
takmarka fjölgunina. í öðru lagi
koma fram ábendingar um hæfnis-
skort valdamanna og áhrifamanna
til þess að skynja raunverulegt
ástand og áhrif þess sem höfundar
telja að muni leiða til hins mesta
ófarnaðar. Hvort hér kemur til sá
greindarleki sem ýmsir glöggir menn
telja áberandi er ekki vandalaust um
að fjalla. En eitt er vfst að allt blaður
um einhverja paradísarheimt í ná-
inni framtíð er bull og þvaður og má
þá benda á þá atburði sem eru að
gerast um þessar mundir í Austur-
Evrópu. Samkvæmt kenningum
þeirra, sem nú eru að steypast þar úr
valdastólum, blasti aðeins björt
framtíð við og fyrirmyndarríkin, al-
þýðulýðveldin, voru björgun alls
mannkynsins. Reyndin var önnur,
enda fór sem fór. Þess vegna er
tendrun mýrarljósa í náinni framtíð
og svonefnd „góð áform“ vísasti
vegurinn til heljar eins og vitur
maður sagði fyrir nokkrum öldum.
Ágæti þessa ársrits er ekki síst
fólgið í raunsæju mati höfundanna á
ástandinu og ófölsuðum hagskýrsl-
um um framleiðslu og notkun auð-
linda jarðarinnar.
Siglaugur Brynleifsson
John Golding: Cubism. A history and
Analysis 1907-1914. Faber and Faber
1988.
í Orðabók Menningarsjóðs er
kúbismi nefndur klumbustefna og
klumbustíll og útlistaður sem „sér-
stakur myndlistarstíll sem sýnir hlut-
veruleikann með myndum af tening-
um og ferhyrningum sem raðað er
saman eftir myndrænum lögmál-
um.“ Orðið klumba er skemmtilegt
orð eins og svo mörg orð í voru máli.
Klumba getur þýtt kylfa, köggull,
hnúður, þrístrendur hleðsluhnaus,
úr dýrafræði er klumba eyruggabein,
einkum á ýsu, álka og loks einhvers
konar fallbyssa eða fallstykki.
Af þessu orði er klumbustíll dreg-
inn og vissulega skýrir orðið hugtak-
ið kúbismi, ekki síst merking þess
sem þrístrendur hleðsluhnaus. Til-
breytingar í vel hlöðnum torfveggj-
um bæja og útihúsa fyrrum voru í
sjálfu sér hrein listaverk, vegg-
hleðslumenn, sem kunnu til verka,
höfðu auga, skyn á hvað færi vel í
vegg, nærfærinn smekkur þeirra
mótaði útlit veggsins.
Bók þessi kom í fyrstu út 1959 og
hefur verið endurprentuð tvisvar og
er þetta þriðja útgáfa, endurskoðuð.
Höfundur ritar formála fyrir þriðju
útgáfunni og að „hugmyndir (hans)
um kúbismann hafi tekið litlum
breytingum". Hann skrifar einnig að
þótt það kunni að hljóma sem þver-
stæða, „þá skilji hann kúbismann
síður nú, en hann gerði fyrr“.
Auðvitað er þetta engin þversögn,
hann hefur íhugað þessa stefnu
meira og minna síðastliðin 30 ár og
þess vegna fjölgar þeim spurningum
sem erfitt er að svara eftir því sem
hann gruflar meira.
Tilraunastarfsemi Picassos og
Braques, sem leiddi til kúbismans
sem varð upphaf óhlutlægrar mál-
aralistar, hófst skömmu eftir síðustu
aldamót. Kúbisminn er oft talinn
hefjast með sýningu verka í þessum
stíl í París 1907. Sýningin vakti
mikla athygli, bæði aðdáun og for-
dæmingu, svipuð viðbrögð og fyrstu
sýningar impressionistanna.
Höfundarnir leituðust við að ná
skilvirkri tjáningu á tveggja vídda
myndfleti en því að brjóta upp ytra
borð fyrirmyndanna og koma þeim
til skila sem mynd hygmyndar um
hlutinn í klumbuformi og mögnuð-
um litum. Frumstæð negralist og
spænskar útskurðarmyndir og form
voru að ýmissa áliti kveikjan að
kúbismanum. Hefðbundnar útlits-
myndir nægðu ekki myndskyni Pic-
assos og Braques og annarra lista-
manna sem héldu umbyltingunni
áfram.
Blómaskeið kúbismans var frá
1907 til 1914. Golding telur að
listamennimir hafi hrifist af öflum
sem þeir sjálfir gerðu sér ekki grein
fyrir. Þetta gerðist á þeim árum
þegar þjóðir Evrópu virtust vera
þvingaðar til þeirra ragnaraka sem
hófust með heimsstyrjöldinni 1914.
Upplausn hefðbundins smekks og
forma var hafin þegar á nítjándu
öldinni, ekki síst með Nietzsche, og
því nær sem leið á, því magnaðri
urðu upplausnareinkennin. Upp-
lausn forma leiðir til sköpunar nýrra
forma og varðandi myndlist þá varð
myndin óbundnari fyrirmyndunum,
lifði eigin lífi.
Bók Goldings rekur þessa sögu
breytinga sem urðu með kúbisman-
um sem opnaði nýjar víddir, magn-
aði kraft myndarinnar í formi og
litum.
Siglaugur Brynleifsson

TÖLVU
NOTENDUR
Við í Prentsmiðjunni Eddu
hönnum,
setjum og prentum
allar gerðir eyðublaða
fyrir tölvuvinnslu
Smiðjuvegi 3.
200 Kópavogur.
Sími 45000
KÚBISMI
Ester Hermannsdóttir
Fædd 23. mars 1928
Dáin 26. janúar 1990
Ester Marta Hermannsdóttir, en
svo hét hún fullu nafni, er fædd 23.
rnars 1928. Hún lést á Landspítalan-
um föstudaginn 26. janúar 1990 eftir
þunga sjúkdómslegu.
Foreldrar hennar voru Hermann
Þórðarson, bóndi og kennari á Glit-
stöðum í Norðurárdal og víðar, og
Sigríður Jónsdóttir. Ester ólst upp
hjá móður sinni ásamt bróður sínum
Jóni, sem er nokkrum árum eldri.
Þau systkinin komu sér, ásamt
með . móður þeirra, upp vistlegu
heimili að Skúlagötu 19a í Borgar-
nesi. Þar er fallegt hús á óvenjulega
fögrum stað og útsýnið óviðjafnan-
legt. Húsið og lóðin að Skúlagötu
19a bera íbúunum gott vitni um
snyrtimennsku og smekkvísi. Sigríð-
ur, móðir þeirra Jóns og Esterar, er
látin fyrir allmörgum árum. Síðan
hafa þau systkinin haldið heimili.
Ester hóf störf hjá Kaupfélagi
Borgfirðinga árið 1943 sem af-
greiðslumaður í verslun. Árið 1948
hóf hún störf á skrifstofu kaupfélags-
ins og vann þar allt til sl. hausts, að
hún varð að hætta störfum vegna
sjúkdóms þess er varð hennar bana-,
mein. Eitt ár mun hún þó hafa unnið
í Sparisjóði Mýrasýslu.
Ester var góðum gáfum gædd og
var á margan hátt óvenjulegur pers-
ónuleiki. Hún kom gjarnan auga á
hinar spaugilegu hliðar varðandi
menn og málefni, en talaði þó aldrei
illa um nokkurn mann. Hún var
ákaflega samviskusamur starfsmað-
ur, stundvís og reglusöm.
Á skrifstofu kaupfélagsins vann
hún fyrst almenn skrifstofustörf, síð-
ar varð hún ritari kaupfélagsstjóra.
Síðasta áratuginn eða svo sá hún um
allt vörukaupabókhald félagsins. Öll
þau störf sem henni voru falin vann
hún eins og best varð á kosið og á
sinn hljóðláta hátt. Allir sem sam-
skipti áttu við Ester treystu henni
fullkomlega og aldrei brást hún.
Ester var margt til lista lagt. Hún
hafði auga fyrir því sem fagurt er og
kunni vel að meta góða tónlist.
Sá sem festir þessar línur á blað
átti því láni að fagna að eiga Ester
sem samstarfsmann í 20 ár. Fyrir
það samstarf og góð kynni er nú
þakkað. Ég veit að undir þær þakkir
taka allir starfsmenn Kaupfélags
Borgfirðinga og margir fleiri sem
kynntust Ester. Ég, Anna kona mín
og fjölskylda þökkum gott nágrenni
í 20 ár við Skúlagötuna í Borgarnesi.
Við dauðlegir menn horfum hjálp-
arvana á eftir vinum okkar og sam-
starfsmönnum hverfa yfir landamæri
lífs og dauða. En meðal okkar, sem
eftir stöndum um sinn, er opið
skarð, óútfylltur reitur, fyrsta kastið.
Nú á jarðarfarardegi Esterar færi
ég Jóni bróður hennar innilegar
samúðarkveðjur mínar og fjölskyldu
minnar.
Ólafur Sverrisson
Ester Hermannsdóttir, Skúlagötu
19a, Borgarnesi, andaðist föstudag-
inn 26. janúar 1990 á Landspítalan-
um í Reykjavík. Hún hafði átt við
veikindi að stríða á síðastliðnu ári og
var á sjúkrahúsi á Akranesi og í
Reykjavík frá 31. október en var
heima um jól og áramót.
Ester var fædd í Borgarnesi 23.
mars 1928. Foreldrar hennar voru
Sigríður Jónsdóttir frá Einifelli í
Stafholtstungum og Hermann Þórð-
arson frá Glitstöðum í Norðurárdal.
Hún ólst upp hjá móður sinni í
Borgarnesi ásamt bróður sínum,
Jóni Hermannssyni, sem er fjórum
árum eldri. Sigríður hélt heimili
með börnum sínum, Jóni og Ester,
þar til hún dó 4. janúar 1973. Síðan
hafa þau tvö systkinin búið saman.
Ég kynntist þeim systkinum fljót-
lega eftir 1930, þar sem við vorum
nokkuð jafnaldra og stutt var þá á
milli húsa í Borgarnesi. Síðan
skipuðust mál’ þannig að við Ester
urðum starfsfélagar í meira en fjöru-
tíu ár hjá Kaupfélagi Borgfirðinga.
Ester byrjaði að vinna í verslun
K.B. árið 1943. í ársbyrjun 1948 fór
hún að vinna á skrifstofu félagsins og
vann þar alla tíð, nema eitt ár sem
hún vann hjá Sparisjóði Mýrasýslu
(1958). Hún aflaði sér menntunar
utan skóla og var dugleg og nákvæm
við skrifstofustörfin. Lengst af fjall-
aði hún um vörukaupareikninga, en
áður á árum voru henni falin mörg
önnur störf þegar starfsfólkið var
færra og verkaskiptingin minni. Alla
tíð þótti okkur samstarfsfólkinu gott
að leita til hennar vegna þekkingar,
reynslu og færni í störfum. Löngum
var leitað til hennar um orðafar
vegna góðrar kunnáttu hennar í
íslenskri tungu og smekks fyrir tæru
og skrúðlausu máli.
Að sjálfsögðu væri hægt að minn-
ast margs að leiðarlokum. Margra
góðra stunda og skemmtilegra. Því
verður þó sleppt. Gott þótti börnum
að eiga orðræður við Éster, ef þau
áttu leið um skrifstofuna. Það votta
bæði mín börn og fleiri.
Með þessum fáu orðum vil ég
þakka Ester fyrir árin liðnu og leyfi
mér að gera það fyrir hönd sam-
starfsfólksins hér í kaupfélaginu.
Við sendum Jóni og öðrum vinum
hinnar látnu samúðarkveðjur, þegar
hún nú er horfin okkur.
Jón Einarsson
Á stundu kveðju og skilnaðar er
okkur ljúft að minnast kærrar vin-
konu, Esterar Hermannsdóttur.
Hún var fædd 23. mars 1928, dóttir
Sigríðar Jónsdóttur og Hermanns
Þórðarsonar.
Ester ólst upp í Borgarnesi hjá
móður sinni ásamt Jóni bróður
sínum. Eftir að Sigríður lést hafa
þau systkini haldið heimili saman.
Vafalaust hefur heimilisbragur á
æskuheimilinu mótað skapgerð
hennar og lífsviðhorf. f erfðir og
uppeldi hlaut Ester gott veganesti.
Hún var góðum gáfum gædd, bók-
hneigð, tónelsk og mjög vel verki
farin að hverju sem hún gekk. Vand-
virkni hennar og listhneigð komu vel
fram á hannyrðum hennar og rit-
hönd sem var sérstaklega falleg.
Á heimili þeirra, hvort heldur var
í litla húsinu við Egilsgötu eða á
Skúlagötu, var gott að koma. Þar
var glatt á hjalla og móttökur allar
einstaklega góðar.
Mestan hluta starfsævi sinnar vann
Ester hjá Kaupfélagi Borgfirðinga,
rækti hún starf sitt af alúð og var
skemmtilegur vinnufélagi.
Ester leyndi á sér, hún var kvenna
hlédrægust þar til maður kynntist
henni nánar, þá kom í ljós að hún
hafði einstaka kímnigáfu og var fljót
að sjá skemmtilegu hliðarnar á
hverju máli.
Hún var vel menntuð þó skóla-
gangan væri ekki löng, kom vel fyrir
sig orði og hafði gott lag á að miðla
öðrum af reynslu sinni og þekkingu.
Börn hændust mjög að Ester,
enda var hún sérlega barngóð, hún
var vinur þeirra og félagi og sú
vinátta hélst eftir að börnin urðu
unglingar og fullorðið fólk.
Að leiðarlokum viljum við þakka
fyrir að hafa kynnst Ester og átt
vináttu hennar. Jóni og öðrum að-
standendum vottum við innilega
samúð.
Blessuð sé minning hinnar Iátnu.
Vinkonur