Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.2006, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 25. febrúar 2006 | 11
Ígegnum nýjustu bók Siri Hus-tvedt, ritgerðasafnið A Plea for
Eros, skín í höfundinn sjálfan, anda
hennar og ást á Brontë-systrunum.
Líkt og eig-
inmaður hennar
rithöfundurinn
Paul Auster, þá
er ríkt í skrifum
Hustvedt að lýsa
sjálfri sér og lífi
sínu. Og í þessari
bók, líkt og í sín-
um fyrri verkum,
gefur hún lesand-
anum þá tilfinn-
ingu að þau séu náin – að trúnaðar
gæti milli hennar og þess sem bók-
ina les. En bókin geymir ritgerðir
sem Hustvedt hefur skrifað á sl. ára-
tug.




Sú úthugsaða mynd sem Anita Di-amant dregur upp af samfélagi
á niðurleið í bók sinni The Last Days
of Dogtown fær góða dóma hjá
gagnrýnanda breska dagblaðsins
Guardian. Diamant, sem er fyrrum
blaðamaður, hefur til þessa unnið
sér það helst til
frægðar að rita sjálfs-
hjálparbækur. Í The
Last Days of Dog-
town kveður hins vegar við nokkuð
annan tón enda bókinni að mati
gagnrýnandans vel grundvölluð
hugleiðing um sagnfræðilegar rætur
þess þáttar bandarísks samfélags
sem hefur hvað mest eyðileggjandi
áhrif – fordóma og ofsóknir gegn
þeim sem minna mega sín. Bókin
dregur nafn sitt af hópi villihunda
flakka um í nágrenni hrörlegs smá-
þorps við strendur Massachusetts í
lok 19. aldar. Rómantískur andi
tímabilsins er þó víðs fjarri í skrifum
Diamant þrátt fyrir myndlýsingar
sem minna á Robert Frost því það er
ekkert rómantískt við lífsbaráttu ut-
angarðsmanna Diamant í þessari vel
skrifuðu bók. En það sem The Last
Days of Dogtown hefur að segja um
siðferðiskennd í Bandaríkjum 19.
aldar og áhrif þessa á samtímamenn-
ingu er að mati Guardian bæði sorg-
legt, umhugsunarvert og afhjúpandi.




Umfjöllun Edvards Hoems umforeldra sína, Mors og fars
historie, er einkar vel heppnuð að
mati Aftenpostens sem segir text-
ann fullan af ástúð, innileika og
virðuleika án þess þó að verða væm-
inn eða tilgerðarlegur.




George W. Bush Bandaríkja-
forseti er viðfangsefni tveggja gall-
harðra hægri manna í nýjustu bók-
um þeirra og útkoman gæti ekki
verið ólíkari enda höfundarnir al-
gjörlega á öndverðum meiði varð-
andi skoðanir sínar á forsetanum
segir í umfjöllun New York Times
um bækurnar. Þannig lítur Fred
Barnes höfundur Rebel in Chief á
forsetann sem framkvæmdaglaðan
hugsjónamann í anda Roosevelts á
meðan að Bruce Bartlett höfundur
Impostor sér í Bush „þykjustu
íhaldsmann“ – sérhlífinn repúblik-
ana sem sé tilbúinn að gera hvað
sem er til að bæta brautargengi
flokksins á sama tíma og hann sé
fullkomlega sáttur við að kasta hug-
sjónum hægri manna fyrir róða til að
ná því markmiði.




Stephen King er snúinn til bakameð bók, aðeins ári eftir að
hann sagðist vera hættur, og er út-
koman að mati gagnrýnanda Daily
Telegraph besta
bókin sem hann
hefur sent frá sér
sl. áratug. Bókin
nefnist Cell og er
tileinkuð kvik-
myndagerð-
armanninum
George Romero
og minnir raunar
um margt á hans
verk. Útkoman er
engu að síður að mati gagnrýnand-
ans nægilega áhugaverð og fersk til
að sannfæra lesandann um að hann
sé með eitthvað frumlegt og nýtt í
höndunum sem sýni að King hafi
fundið skáldagáfuna á ný.
Erlendar
bækur
Siri Hustvedt
Stephen King
Argentínski rithöfundurinn AlbertoManguel hélt dagbók um lestur sinn íheilt ár og hefur nú gefið hana út undirheitinu A Reading Diary: A year of fa-
vorite books (Lestrardagbók: Ár með uppáhalds-
bókum, 2004). Manguel hóf bókhaldið í júní 2002
og lauk því í maí árið eftir. Hann las eina bók í
mánuði, allt frá Don Kíkóta eftir Cervantes og
Memoirs from Beyond the Grave eftir Francois-
René de Chateaubriand til The Pillow Book eftir
Sei Shonagon, og við fáum að
fylgjast með því hvernig
hver bók hefur áhrif á hugs-
anir hans og skynjun á um-
hverfinu en inn á milli at-
hugasemda um bækurnar er skotið hefðbundnum
dagbókarfærslum um það sem á dagana drífur.
Og úr verður satt að segja mikill skemmtilestur.
Eina meginniðurstöðu má draga af bókinni
sem er að lestur er skapandi athöfn. Manguel
hafði lesið allar bækurnar tólf, sem fjallað er um í
bókinni, áður en þær eru allar sem nýjar við ann-
an lestur. Ný reynsla, annað umhverfi, aðrar
bækur sem lesnar hafa verið, allt breytir þetta
skynjun hans á bókunum sem hann þekkir þó vel
fyrir. Í síðasta kaflanum, sem fjallar um The
Posthumous Memoirs of Brás Cubas eftir bras-
ilíska nítjándu aldar höfundinn Machado de Ass-
is, segir hann að á titilsíðu bókar ætti að standa
bæði nafn höfundarins og lesandans vegna þess
að þeir eiga báðir tilkall til hennar.
Bók Machado de Assis vekur raunar sérstaka
athygli. Manguel segir furðulegt að hún skuli
vera eins konar huldubók, ekki síst þegar vin-
sældir Sternes, Pynchons (sem honum þykir ekki
verðskulda athyglina) og Cortázars. Hann segir
Maxhado de Assis ekki eiga sér neinn líkan.
Hann eigi það sameiginlegt með þessum þremur
höfundum að hafa sérstakan áhuga á því hvernig
skáldskapurinn höndlar brotakenndan veruleika
en hann sé hins vegar einn um að segja sögu sem
sé í raun ósamsett eins og Mekkanókitt sem les-
andinn þarf síðan að glíma við að raða saman.
„Skrif Machados grefur stöðugt undan trausti
lesandans á sannsögli skáldskaparins. Þegar ég
les hann finnst mér ég vera að fylgjast með ein-
hverjum ótrúlegum galdrabrögðum. Ég fylgist
með þeim en samt veit ég að þau eru ekki raun-
veruleg.“
Þessi afstaða Manguels til lesturs kemur ekki á
óvart en hann gaf fyrir fáeinum árum síðan út
bók um sögu lestursins eða A History of Reading
sem er nokkurs konar lofgjörð til lesandans sem
skapanda merkingar. Um leið er lestrardagbókin
áminning um að það er einmitt í samræðu við ein-
staklinginn sem bókin getur haft áhrif, hún er
kannski máttlítil í hinni samfélagslegu eða póli-
tísku umræðu þar sem nýrri og sterkari fjöl-
miðlar hafa náð tökum á fjöldanum en þegar ein-
staklingur sest niður með bók í hönd verður til
samband sem virðist sterkara en á þúsundföldum
bandvíddum stafrænu miðlanna.
Skapandi lestur
’Eina meginniðurstöðu má draga af bókinni sem er að lest-ur er skapandi athöfn. Manguel hafði lesið allar bækurnar
tólf, sem fjallað er um í bókinni, áður en þær eru allar sem
nýjar við annan lestur.‘
Erindi
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
S
ænski rithöfundurinn Göran Sonnevi
hlaut Bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs í gær fyrir ljóðabókina
Úthafið. Ummæli dómnefndarinnar
um bókina voru svohljóðandi: „Út-
hafið er haf af orðum sem maður
getur sökkt sér í og látið umlykja sig. Það nær
yfir líf og skáldskap sem lifir enn, er ekki lokið
og sem er leitandi. Með ákafri nauðsyn skrifar
Sonnevi ljóð sem eiga í stöðugri samræðu við
bæði stjórnmálaleg og félagsleg málefni sem og
persónulegri spurningar um sök og ábyrgð.
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs hafa nú
verið veitt í ríflega fjóra áratugi. Skoðað í bak-
sýnisspegli er aug-
ljóst að fyrstu árin
var leitast við að
koma fremur klass-
ískum höfundum á framfæri með tilnefningum
og það er auðvelt að túlka lista verðlaunahaf-
anna á þá leið að verðlaunin væru umbun fyrir
glæsilegan feril. Síðasta áratuginn hafa val-
nefndir hinna einstöku landa hins vegar leyft
sér, að minnsta kosti í bland, að tefla fram bók-
um sem gæfu innsýn í þá gerjun sem var í gangi
í bókmenntalífinu hverju sinni. Í ár var bóka-
bunkinn óvenjusundurleitur þótt sögulegar
skáldsögur séu áberandi.
En skoðum eilítið verðlaunaverkið.
Óvenju umfangsmikil ljóðabók
Bók Göran Sonnevi (f. 1939), sem heitir Oceanen
á frummálinu, verður helst líkt við mikla hljóm-
kviðu eða kannski symfóníu: Úthafshljómkviðan
væri viðeigandi titill. Sonnevi var nú tilnefndur í
sjötta sinn en hann er tvímælalaust eitt af höf-
uðsamtímaskáldum Svía og bók hans er engin
smásmíði; ljóðabók sem telur ríflega 400 blaðsíð-
ur og á flestum þeirra fyllir hinn flæðandi texti
vel út í síðurnar. Sænska skáldkonan og dóm-
nefndarmeðlimurinn Astrid Trotzig (sú sem af-
henti Sjón verðlaunin í október síðastliðnum)
lýsir verki Sonnevi á fallegan hátt: „Einfaldasta
– og réttasta – leiðin til að lýsa ljóðabók Sonnevi
er að líkja henni bara við úthafið. Styttri ljóð
blandast – líkt og ölduhreyfingar – við langar
svítur. Orðahaf til að sökkva sér niður í, og láta
ljúkast um sig.“
Þannig má vissulega lýsa áhrifunum frá lestri
bókarinnar sem í raun er nokkurs konar sjálfs-
ævisaga skáldsins í ljóðum; ljóðævisaga. Og ekki
bara ævisaga Sonnevi heldur nær tilvís-
anaheimur bókarinnar langt út fyrir hið ein-
staklingsbundna og hið persónulega. Tilvísanir
verksins eru í sögu og bókmenntir, í stjórnmál
og fjölmiðla, í hið persónulega og hið opinbera,
svo fátt eitt sé nefnt.
Úthafshljómkviðan er því óvenju umfangs-
mikil ljóðabók hvernig sem á það er litið. Jafn-
vel mætti lýsa bókinni sem greiningu á tutt-
ugustu öldinni, ekki síst á pólitískum hræringum
og hugmyndum. Stíll bókarinnar er fjölbreyttur
en einkennist þó fyrst og fremst af flæði; flæði
mynda og hugmynda og endurtekningin er áber-
andi stílbragð. Í mörgum ljóðanna má sjá ýmis
konar tilbrigði við sömu þemu leikin með mis-
munandi hraðabreytingum, svo haldið sé áfram
að líkja verkinu við tónlist. En litir, form og tón-
ar spila einnig stórt hlutverk í ljóðmáli Sonnevi
og auka á áhrifamátt textans. Og það sem skipt-
ir kannski mestu máli er hversu vel hin fjöl-
mörgu ljóð sem mynda þessa hljómkviðu tengj-
ast innbyrðis; hvert ljóð er dropi í úthafið og
verkið þarf ekki að lesa frá fyrstu blaðsíðu til
þeirrar síðustu í réttri röð; það má stinga sér
niður í verkið hvar sem er, skjóta sér upp til að
anda – og stinga sér niður annars staðar að vild.
Sonnevi var sannarlega vel að verðlaununum
kominn.
Úthafshljómkviða Sonnevis
„Úthafshljómkviðan er því óvenju umfangsmikil
ljóðabók hvernig sem á það er litið. Jafnvel
mætti lýsa bókinni sem greiningu á tuttugustu
öldinni, ekki síst á pólitískum hræringum og
hugmyndum,“ segja greinarhöfundar um ljóða-
bók Görans Sonnevi, Úthafið, sem hlaut Bók-
menntaverðlaun Norðurlanda í gær.
Eftir Jórunni Sigurðardóttur
og Soffíu Auði Birgisdóttur
soffiab@hi.is
Göran Sonnevi „Sonnevi var nú tilnefndur í sjötta
sinn en hann er tvímælalaust eitt af höfuðsam-
tímaskáldum Svía.“
Jórunn Sigurðardóttir er útvarpsmaður og Soffía Auður
Birgisdóttir er bókmenntafræðingur.