Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.2007, Side 12

N
SK er land- og
landamæralaust
ríki; tilvist þess er
aðeins í tíma. Á
langri sögu þessa
sérstæða ríkis hafa
útibú þess sprottið upp í ýmsu formi,
á ýmsum tímum; sem ræðismanns-
skrifstofa í Helsinki, rafrænt sendi-
ráð í Tókíó, pósthús í Sarajevó.
Þetta víðfeðmasta ríki alheimsins
sem á sér eigin fána og þjóðsöng, gef-
ur út vegabréf og frímerki, stökk út
úr höfði hinnar óstýrilátu hljóm-
sveitar Laibach árið 1984 og hreif
með sér vini og kunningja; unga
listamenn í Ljúbljana, höfuðborg
Slóveníu, á þeim tíma er landið var
enn hluti gamla sambandslýðveld-
isins Júgóslavíu.
NSK var upphaflega skammstöfun
á Neue Slowenische Kunst – Ný slóv-
ensk list – og samanstendur af fimm
deildum; myndlistardeild (Irwin),
Noordung (þyngdarleysisleikhús),
Nýju samvinnuhreyfingunni (Novi
Kolektivizem – hönnunardeild), PPP
(Hagnýta, hreina heimspekideildin)
og tónlistararminum Laibach.
Retro-Garde: ekkert er
nýtt undir sólinni
Verk NSK hafa gjarnan verið skil-
greind sem framúrstefna (Avant-
Garde), – sérstaklega Irwin. Ekkert
er fjarri sanni hvað flestar deildir
NSK varðar, því allt er notað og nýtt
í senn og dansar í eilífa hringi í hafsjó
tímans. NSK tók því upp hugtakið
hugtakið „Retro-Garde“ – endur-
vinnslustefna.
Allar deildir NSK eru hugfangnar
af ófrumleikanum (The Impossibility
of Originality). Þessi þráhyggja
deildanna fimm birtist í eins konar sí-
endurtekinni hringrás, eða endur-
vinnslu hugmynda frá einni deild til
annarrar. Öllu er stolið og allt er
stælt, allt skrumskælt.
Gömul tákn eins og krossinn og
sólin eru gjarnan notuð á svipaðan
hátt og pólitískar hreyfingar eða
stjórnmálaflokkar gera: til að kalla
fram sterk viðbrögð.
Þetta má líka sjá í fjölmörgum
endurunnum klassískum poppslög-
urum tónlistardeildarinnar: One Vi-
sion eftir Queen breytist í fasískan
hermars með því einu að snara text-
anum á þýsku og breyta nafninu í
Geburt einer Nation („endurunninn“
titill myndar D.W. Griffith). Lagið
,,War með Frankie Goes to Holly-
wood gerbreytir um merkingu ef
grannt er hlustað á orðin sem skotið
er inn í útgáfu Laibach: ,,Stríð –
hvaða tilgangi þjónar það?“ (Hvísl:
,,Fyrir efnahaginn, vísindin, trúna“.)
Stundum þarf ekki að hnika
nema einum staf til að gerbreyta
merkingu texta:
Every minute of the future is a
memory of the (E)ast …
Dr. Alexei Monroe, sem verður
sérlegur heiðursgestur við opnun
sendiráðs NSK í Reykjavík, heldur
því fram í bók sinni, Yfirheyrsluvél-
inni (The Interrogation Machine), að
almenningur í Austur-Evrópu rýni í
texta og myndmál af meiri dýpt en
fólk í vestri; bæði vegna offlæðis af
afþreyingu sem hefur sljóvgað skyn-
færi okkar og eins vegna þess að
„barbararnir úr austri“ bjuggu við
tunguhaft og bókabönn. Í vestri eru
mörkin líka mjög óskýr milli múg-
sefjunar vinsælla poppara, trúar-
leiðtoga og orðræðu og framkomu
hins dæmigerða stjórnmálamanns.
Þjóðsöngur NSK er endurunnin
aplaköt frá hönnunardeildinni Novi
Kolektivizem með áletruninni ,,Unit-
ed States of Europe“.
Hún er nokkuð skondin sagan af
því þegar Nýja samvinnuhreyfingin
vann verðlaun í samkeppni sem til-
einkuð var Tító og Ungmennadegin-
um (Dan Mladosti) árið 1987. Júgó-
slavneska stjórnin var að reyna að
bæta ímynd sína rétt fyrir þann tíma
er Ríkið hrundi. NK fékk fyrstu verð-
laun fyrir stórglæsilegt veggspjald
sem sýndi fyrirmyndarungmennið
með kyndil og fána. Það runnu tvær
grímur á yfirvöld þegar gamall verk-
fræðingur, sem hafði unnið í Þýska-
landi á árum seinna stríðsins, þekkti
fyrirmyndina: Myndin var endurunn-
inn áróður Þriðja ríkisins …
Irwin
Málararnir í Irwin bræða saman
slóvenskt landslag, kaþólskar fresk-
ur og klassískar ímyndir kommún-
isma og fasisma; kúbíska millistríðs-
ára-andlitsdrætti sáðmannsins
(þjóðlegt tákn fyrir framfarir sem við
þekkjum úr merki gamla Búnaðar-
bankans) þar sem hann stendur keik-
ur fyrir framan spúandi verksmiðj-
urnar iðnaðarborganna.
Irwin-hópurinn vinnur ekki bara í
málaralist; þeir gera hvað sem er –
láta smíða í sig gulltennur, taka
myndir af herjum ýmissa landa á
Balkanskaganum með NSK-fána í
bakgrunni. Irwin vinna gjarnan með
öðrum hópum NSK, t.a.m. verk fyrir
leiksvið og myndbönd. Nýjasta afurð
þeirra er fimm hundruð blaðsíðna
doðranturinn East Art Map, þar sem
þeir taka saman týnda listasögu
Balkanskagans. Bókin sýnir hversu
mikið líf og framúrstefna átti sér stað
austantjalds á tímum þegar Vestur-
landabúar sáu fyrir sér harðræði,
kúgun og gúlög þegar minnst var á
Júgóslavíu. Þeir minna á að hver
minnsta listræn hreyfing í Vestur-
Evrópu er rækilega kortlögð og
skráð.
Sagnfræði er ekki sjálfgefin, segja
þeir í kynningunni; – það þarf alltaf
einhver að búa hana til.
Irwin árita aldrei myndirnar sínar,
heldur stimpla þær. Með því leggja
þeir áherslu á eitt veigamesta ein-
kenni NSK frá upphafi:
Fyrsta alþjóðlega ríki
Áróður Eitt af áróðursveggspjöldum Ríkisins víðfeðma.
Takið eftir NATO - merkinu.
Öll ríki eiga sér sögu. Allar þjóðir
lúta stjórn. Nema NSK – fyrsta al-
þjóðlega alheimsveldi sögunnar
sem opnar á fimmtudag nýjasta
sendiráðið af mörgum með viðhöfn
í ReykjavíkurAkademíunni.
Umdeilt Endurunnin mynd Nýju Samvinnuhreyf-
ingarinnar (NK) frá tímum Þriðja Ríkisins.
Þyngdarleysishringur Hermanns Potoènik Noordung -
leikhópurinn svífur um í þyngdarleysi í verkum sínum.
» Það er viss kaldhæðni í því að
meðlimir og velunnarar sluppu
stundum yfir landamæri Balkan-
landanna með „diplómatapassa“
NSK einan á sér, meðan stríðið í
Júgóslavíu geisaði. „Tilbúið“ ríki var
orðið raunverulegt – jafnvel raun-
verulegra en hin margklofnu og
sundurtættu þjóðabrot Balkanskagans.
12 LAUGARDAGUR 17. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Dr. Alexei Monroe er prófess-
or í samskipta- og ímynd-
arfræðum frá háskólanum í
Kent í Bretlandi. Fjölmörg rit
og greinar liggja eftir hann, en
þekktast þeirra er Yf-
irheyrsluvélin (Interrogation
Machine – Laibach and NSK’,
úr ritröðinni „Short Circuits“
sem slóvenski heimspeking-
urinn Slavoj Zizek ritstýrir, hjá
MIT Press í Bandaríkjunum.
endurvinnsla Laibach á endurvinnslu
Iron Maiden á einni þekktustu ræðu
Winstons Churchill: ,,Við munum
berjast á bökkunum, heyja stríð á
sléttunum, endast að eilífu, verja
Ríkið… – Aldrei að víkja!“
Og því þá ekki að endurvinna hug-
myndina um ríkið?
Stærsta ríki alheimsins spilar á
viðkvæma strengi og kallar fram
óvænt viðbrögð með því að halda því
fram að þjóðir og þjóðartákn séu
ekkert sérlega frumleg fyrirbæri, og
því eðlilegt að afskræma þau og end-
urvinna. Í huga þessara listamanna
er fólk sauðir sem auðvelt er að stýra
– en einmitt vegna þess að sérstaða
margra ríkja er oft ímyndunin ein,
reyna þau af veikum mætti að draga
hana fram. Það er fyndin þversögn
falin í þjóðerniserjum; þær stafa ekki
af raunverulegum mun milli þjóða;
það er ekki mikill munur á arn-
artákninu austurríska, ameríska,
albanska, þýska eða hinu pólska með
höfuðin sín tvö.
NSK er þannig um leið orðið að
hrópandi mótsögn við upphaflegt
nafn hreyfingarinnar sjálfrar – hvað
gæti verið þjóðlegra en „Ný, slóv-
ensk list“, eins og samlandi þeirra og
velunnari, heimspekingurinn Slavoj
Zizek, hefur bent á. Þessi mótsögn
birtist svo aftur í þjóðlegum lands-
lagsverkum Irwin.
Öll heimspekin byggist á mótsögn-
um sem ganga á einhvern und-
arlegan hátt alltaf upp. Hvernig fer
það saman, þegar Peter Mlakar, höf-
uð heimspekideildar NSK (sem á sér
annað sjálf sem Peter Paracelsus,
sataníski tekknókratinn), þrumar yf-
ir lýðnum: ,,Særingar okkar miða að
því að sigra hin myrku öfl!“
Nýja samvinnuhreyfingin
Novi Kolektivizem – hönnunardeild-
in, sér um allt er lýtur að ímynd NSK
útávið: Plaköt, vegabréf, frímerki.
Feitletraðar, harkalegar yfirlýsingar
og sterkt myndmál, oft í svart/hvítu,
einkenna verk NK, sem hannar svo
auðvitað veggspjöldin fyrir mús-
íkdeildina. Áhrifamátturinn er á við
áróður nasista eða Stalín þegar stað-
ið er fyrir framan yggldar augabrún-
ir, starandi augnaráð og fingur sem
bendir beint í fésið á manni a la Sam
frændi: –
KAUPIÐ SIGURINN! – Í krafti
vonarinar verðum við öll að axla
ábyrgð!
Snemma á níunda áratugnum, áð-
ur en nokkur almenn umræða hófst
um Evrópusambandið, birtust ris-