Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.2007, Page 12

12 LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Rúnar Helga Vignisson
rhv@simnet.is
E
inhvern veginn er það svo
að sá eða sú sem býr í
Reykjavík þarf ekki að
gera grein fyrir búsetu
sinni, vegna þess að þar
er miðjan óumdeilda. Sá
sem býr í Kópavogi eða
Hafnarfirði þarf þess
sennilega ekki heldur, en um Garðabæ getur
hins vegar gegnt öðru máli. Þar getur sá sem
ekki er viðriðinn einhver stórviðskipti og ekki
ekur um á dýru farartæki þurft að standa fyrir
máli sínu: Hvað ert þú að gera í Garðabæ? – og
þá ekki síst ef viðkomandi er tengdur húman-
ískum greinum, skólamálum eða umönnun, svo
ekki sé minnst á listir sem margir, ekki síst
listamenn sjálfir, halda iðulega að rúmist
hvergi annars staðar en í póstnúmeri 101.
Gildismatið sem liggur að baki gerir ráð fyrir
að affarasælast sé að umgangast sér um líka –
listamenn eigi að umgangast aðra listamenn,
kaupsýslumenn aðra kaupsýslumenn, og þann-
ig er því ótrúlega oft háttað í veröldinni. Ólíkt
kaupsýslumönnum getur rithöfundur búið all-
lengi í Garðabæ án þess að rekast á nokkurn
mann sem hefur brennandi áhuga á bók-
menntum og listum og enn lengur án þess að
rekast á annan rithöfund. Enda er það svo að
kollegar mínir, hvort sem er úr listaheiminum
eða akademíunni, glenna iðulega upp augun
þegar þeir komast að því að ég bý í Garðabæ.
Þeir gera kannski ekki beinlínis athugasemd
við það, spyrja í mesta lagi hvort ekki sé langt
að fara, vegna þess að þeir gera ráð fyrir að allt
þurfi að sækja vestur í bæ, en maður skynjar
undrunina, enda búa þeir flestir í gömlum hús-
um í eða við miðbæ Reykjavíkur – og undireins
er maður farinn að útskýra, jafnvel verja, hvers
vegna maður býr í Garðabæ: Það hafi verið til-
viljun að við hjónin lentum þar, við höfðum á
sínum tíma einungis fáeina daga til að leita okk-
ur að íbúð á Stór-Reykjavíkursvæðinu og lang-
hentugasta íbúðin, þar að auki með besta út-
sýninu, hafi að okkar mati verið sú sem við
fundum í Garðabæ. Svo hafi eitt leitt af öðru,
við höfum stækkað við okkur og í nýju íbúðinni
hafi jökulinn líka borið við loft. Auk þess séu
synir okkar orðnir rótgrónir Garðbæingar og
þá ekki síst Stjörnumenn og vilji hvergi annars
staðar búa. KR? Ekki að ræða það!
Og eftir allt þetta hrekkur kannski upp úr
viðmælandanum: Já, er ekki bara gott að búa í
Garðabæ?
Jú, það er mjög gott, segir maður, sjálfstæð-
ismennirnir hafi gert margt vel, svo sem eins
og í skólamálum, og íþróttaaðstaðan sé fram-
úrskarandi. Auk þess sé bærinn orðinn mjög
miðsvæðis í seinni tíð og svo sé enn sem komið
er miklu minni umferð þar en almennt gerist á
götum Reykjavíkur.
Já, er þetta ekki svefnbær? er þá sagt og
ósjaldan er smáorðið „bara“ haft með.
Svefnbærinn
Stundum segi ég hiklaust já, að Garðabær sé
sem betur fer svefnbær. Enda er gott að sofa í
Garðabæ, yfirleitt engin truflun og fátt veit ég
dýrmætara í lífinu en að búa á stað sem tryggir
góðan nætursvefn. Þess vegna getum við sagt
að fátt sé dýrmætara einu samfélagi en einmitt
góður staður til að sofa á. Það er líka gott fyrir
börnin okkar að ekki sé mikill ys og þys á göt-
um bæjarins þó að það tryggi því miður ekki
slysalausa umferð. Fólk leggur greinilega tals-
vert upp úr lífsgæðum af þessu tagi því stöðugt
fjölgar í bænum og fasteignaverð hefur verið
með því hæsta á landinu, lóðaverð reyndar ávið
íbúðaverð í seinni tíð, og hér hafa verið byggðir
sumir af stærstu og glæsilegustu svefnskálum
landsins, svo stórir að flytja hefur orðið inn
vinnuafl til þess að þrífa þá.
Á móti kemur að bærinn verður látlaus og líf-
lítill vegna þess hversu fá fyrirtæki eru rekin í
honum. Það er fremur lítið verslað í Garðabæ,
öfugt við það sem efni íbúanna gefa tilefni til.
Flestar skemmtanir og menningarviðburði
þarf líka að sækja út fyrir bæjarmörkin sem er
gott til að tryggja frið og ró en laðar ekki að
skatttekjur sem bæjarsjóður getur nýtt til að
bæta aðstöðu hinna sofandi enn frekar. Þannig
verður Garðabær að andstæðu við borgina sem
aldrei sefur, þar sem kynósa og rallhálfar
yngismeyjar ku draga útlendinga á tálar.
Garðabær er laus við augnaráð ferðalangsins,
hann lúrir við voginn fagra á sínum sérstöku
forsendum, og hefur ef eitthvað er fremur karl-
legt yfirbragð miðað við áðurnefnda tuggu um
101 Reykjavík.
En fyrir rithöfund er sérlega gott að búa í
svefnbæ því rithöfundar þurfa jú sæmilegan
frið. Svo má líka spyrja hvort ekki sé kjörefni-
viður í Garðabæ fyrir rithöfund sem vill skrifa
um samtímann; þar eru jú nýríkir útrásarsinn-
ar í flestum görðum.
Auðmannabærinn
Garðabær virðist hafa ákveðna ímynd í hugum
Íslendinga. Þótt kosningaúrslit sýni jafnari
skiptingu, gerir fólk iðulega ráð fyrir því að þar
búi nánast eingöngu heiðbláir og vellauðugir
sjálfstæðismenn. Það er eins og myndast hafi
samkomulag um að Garðabær sé griðastaður
efnafólks, þar fái það að vera í friði með auðæfi
sín, þar sé það innan um sér um líka sem taki
mikil efnisleg gæði sem sjálfsögðum hlut og séu
ekki sýknt og heilagt með eitthvert jafn-
aðarmannakjaftæði á vörum. Að vissu marki á
þessi ímynd við rök að styðjast, í Garðabæ virð-
ist mér vera leyfilegt að sulla í skotsilfri og ber-
ast á, búa í miklu stærra húsi en maður hefur
þörf fyrir og aka um á bíl með miklu stærri
dekkjum en malbikaðar götur Stór-Garðabæj-
arsvæðisins gera kröfu um. Og það er ekkert
ljótt við öll þessi gæði, þau bera ekki vott um að
maður sé gráðugur eða eigingjarn, hvað þá sið-
laus, þvert á móti bera þau vott um að maður
hafi komið ár sinni vel fyrir borð og sé eitthvað
til lista lagt. Það að búa í Garðabæ þýðir nefni-
lega að maður er í borgaralegum skilningi ekki
illa heppnaður, svona almennt séð, og í rauninni
ívið betur heppnaður en fólk í öðrum sveit-
arfélögum, þó að það sé ekki sagt upphátt. Auð-
vitað erum við nokkur sem eigum á brattann að
sækja, en þjónum þá þeim tilgangi að minna
hina á hvað þeir séu vel gerðir og hafi það ofsa-
lega gott.
Þetta þýðir að normið, sem í Garðabæ birtist
iðulega í öðru veldi, gjarnan með hundi, hesti,
skuldahala á hjólum og álíka frumlegheitum,
gerir efnaminna fólki erfiðara fyrir í bænum.
Það stendur höllum fæti í samanburðinum og
fer kannski að strekkja einum of mikið við að
falla í kramið, tekur svimandi há bíla- og hús-
næðislán sem vaxtafíknir bankar fara fjálgum
höndum um með fyrirsjáanlegum afleiðingum.
Þó væsir ekki um neinn í fátækrahverfum
Garðabæjar, enda eru þau lítil raðhús og vel
búin fjölbýlishús, sum með heimsklassa útsýni.
Þau sem eru svo heppin að fá að búa í fátæk-
ari hverfum Garðabæjar verða hins vegar að
hafa sterka sjálfsmynd og búa yfir fjárhags-
legum þroska. Það má t.d. ekki gera eins og ég
þegar ég sótti son minn til vinar sem var af efn-
uðu fólki kominn. Á hlaðinu stóðu nokkrar gljá-
fægðar glæsikerrur og mér varð það á að
spyrja heimilisföðurinn: Ertu búinn að opna
Hvað ert þú að gera í
Normið í öðru veldi „Þetta þýðir að normið, sem í Garðabæ birtist iðulega í öðru veldi, gjarnan með hundi, hesti, skuldahala á hjólum og álíka
frumlegheitum, gerir efnaminna fólki erfiðara fyrir í bænum. Það stendur höllum fæti í samanburðinum og fer kannski að strekkja einum of mikið
við að falla í kramið, tekur svimandi há bíla- og húsnæðislán sem vaxtafíknir bankar fara fjálgum höndum um með fyrirsjáanlegum afleiðingum.“
Staðir eru aldrei bara staðir. Þeir fela í sér
umgjörð um líf og þeir móta líf. Um leið taka
þeir sér bólfestu í manni, verða hjartastaðir,
og eru því menningarfyrirbæri, jafnvel eins
konar texti. Undanfarið hefur greinarhöf-
undur rýnt í staðinn sem hefur verið heima-
bær hans í rúman áratug og reynt að lesa á
milli línanna.
»En ef til vill fer þjösnaskapurinn framhjá mér vegna þess að í
bænum ríki samkomulag um að opinbera hann ekki. Og satt
að segja virðist mér sem samkomulag af því tagi sé við lýði, ég
finn mjög sterkt fyrir því – og fyrir því fann ég við samningu
þessa greinarkorns – að það telst ekki góður siður í Garðabæ að
kvarta. Þar eiga menn að vera yfir það hafnir, sennilega vegna
þess að þar á að vera svo gott að búa og þar búa því einungis sig-
urvegarar sem speglast í því að þar er bara einn flokkur við völd,
og hefur alltaf verið, sigurvegaraflokkurinn.