Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.2007, Page 11

Eftir Ólaf Guðstein Kristjánsson
olafurgudsteinn@googlemail.com
Æ
tli fari ekki best á því að
byrja kynningu á Wladimir
með því að draga hann í dilk
hinna svokölluðu Íslands-
vina. Þá nafngift hlaut hann
eftir heimsókn sína í ágúst í
fyrra þar sem hann kynnti bók sína Militärmusik
(2001), sem kom út síðasta sumar undir titlinum
Plötusnúður rauða hersins í þýðingu Magnúsar
Þórs Þorbergssonar. Að auki kom hann svo fram
sem plötusnúður á Nasa, en hann er einnig þekktur
plötusnúður (tónlistin sem hann flytur gengur und-
ir nafninu Rússadiskó) og rekur plötuútgáfuna
Russendisko ásamt konu sinni, Olgu, sem reyndar
er líka rithöfundur (gaf út bókina Alle meine Kat-
zen árið 2005), og fleiri Rússum í Berlín.
Wladimir fæddist árið 1967 í Moskvu. Árið 1990
fluttist hann til Berlínar og hefur búið þar allar göt-
ur síðan. Eftir að hafa búið í Þýskalandi í tíu ár gaf
hann út sitt fyrsta skáldverk, Russendisko (2000),
sem fjallar að mestu um innflytjendur í Berlín,
hvunndag þeirra og samskipti við innfædda, oft
með hann sjálfan í miðju frásagnarinnar. Mætti því
um margt kalla verk hans skáldævisöguleg, þótt
með því sé farið ansi frjálslega með hugtakið.
Síðan Russendisko kom út hefur hann notið
mikillar lýðhylli (er stundum kallaður bókmennta-
leg poppstjarna) og rata bækur hans iðulega inn á
metsölulista, enda einkar skemmtilegar sögur
sem fanga á kómískan hátt lífið í höfuðborginni.
Hafa svo bækur hans verið þýddar á meira en
fimmtán tungumál.
Raunar virðist vegur Wladimirs stöðugt liggja
upp á við. Til að mynda er ekki langt síðan hann
opnaði sinn eigin skemmtistað, Rodina Club, und-
ir Jannowitzbrücke í Berlín, þar sem hann er
reglulega með sitt Rússadiskó. Svo stefnir hann
að því að verða næsti borgarstjóri borgarinnar.
Þá yfirlýsingu gaf hann í viðtali við blaðið Exberl-
iner, sem tekur á því sem er heitast í borginni
hverju sinni, á ensku. Wladimir er svo einnig út-
varpsmaður, pistlahöfundur og hefur verið með
sjónvarpsþátt. Hann er því mjög áhrifamikill og
er hann af mörgum titlaður „Berlínarbúinn“.
Ich bin kein Berliner. Ein Reiseführer für faule
Touristen virðist rökrétt framhald þessar yfirlýs-
ingar hans. Til dæmis er lokakafli bókarinnar titl-
aður fyrsta ræða hans sem borgarstjóraefnis. Lit-
ast einnig margir kaflarnir af sýn hans á borgina,
sem einfalda mætti með því að kalla hana afar
fjölþjóðlega og frjálslega, en hún snýst þó um að
borgarbúar endurheimti borgina frá pólitík-
usunum og að borgin verði rekin líkt og fyrirtæki.
Bókin er svo auðvitað einnig rökrétt framhald
þeirra bóka sem á undan hafa komið. Hann notast
hér, sem endranær, við stuttar sögur úr hinum
berlínska hvunndegi. Tengjast þessar sögur fyrri
verkum hans og margar persónur og staðir úr
fyrri verkum birtast aftur hér. Til að mynda er
verslunarmiðstöðin Allee Arkaden við götuna
Schönhauser Allee alltaf jafnvinsælt umfjöllunar-
efni (Wladimir skrifaði reyndar bók sem heitir
Schönhauser Allee (2001) og inniheldur hún sögur
frá þessari þekktu austur-berlínsku götu).
Bækur Wladimirs hafa allar áþekkt bindiefni,
vill hann sjálfur meina. Hann segir til að mynda í
áðurnefndu viðtali, að hann leitist ætíð við að rann-
saka mannlífið í kringum sig og skrifin séu tilraun
til að skilja betur af hverju hlutirnir eru líkt og
þeir eru; eins konar vettvangsrannsóknarverkefni.
Það er svo bara mismunandi hvernig viðkomandi
bók er auglýst eða sett fram – hvort hún er kokka-
bók (en hann gaf út bókina Küche totalitär. Das
Kochbuch des Sozialismus (Eldhús alræðisins.
Uppskriftabók sósíalismans) ásamt konu sinni árið
2006) eða, líkt og í þessu tilviki, ferðavísir.
Umrædd bók er nefnilega, líkt og titillinn gefur
til kynna, leiðbeiningabók fyrir túrista. En hún er
þó meira en það. Í bókinni er, líkt og í fyrri verk-
um Wladimirs, að finna stuttar sögur úr hinum
berlínska hvunndegi þar sem koma fyrir áhuga-
verðar persónur, atburðir og staðir. Munurinn er
þó sá að hér tengjast þær tengjast allar ábend-
ingum Wladimirs um áhugavert skoðunarefni fyr-
ir ferðamenn. Eru þessar ábendingar svo langt
frá því að vera bara um það sem finna má í öllum
öðrum ferðabæklingum.
Þarna er meira að segja ýmislegt að finna sem
margur Berlínarbúinn hefur líkast til ekki vitn-
eskju um. Nálgunarleið Wladimirs, sem er leið út-
lendingsins og Berlínarbúans, er líka öðruvísi og
varpar nýju ljósi á þekkt staðartákn borgarinnar.
Þannig tekur hann fyrir mörg berlínsk fyrirbrigði
líkt og mállýskuna, fjölda kráa, herra- og frúart-
ískuna í borginni, börn og svo framvegis, auk þess
að taka fyrir sögu borgarinnar á einkar fyndinn
hátt. Aftast í bókinni er svo að finna viðbót sem
inniheldur „konkret“ upplýsingar um þá staði sem
minnst er á í sögunum og birtast í formi ábend-
inga í lok hvers kafla.
Það verður seint sagt að bækur Wladimirs séu
bókmenntaleg þrekvirki, enda ekki alltaf sama-
semmerki milli magns og gæða. Þó verður ekki
annað sagt en að bækur hans séu í það heila
áhugaverðar og eigi það til að opna augu fólks fyr-
ir því sem er of nálægt til þess að það taki eftir
því.
Til dæmis tekur hann fyrir orðið „Na“ sem
Berlínarbúar eru gjarnir á að nota er þeir hitta
hver annan á götu úti. Þá þýðir þetta litla orð,
samkvæmt Wladimir, svo mikið sem: „Góðan dag-
inn, gamli gaur, langt síðan við höfum sést!
Hvernig hafa konan þín, barnið og hundurinn
það? Hvernig líður ömmu þinni?“
Það er þetta sem Wladimir er bestur í, þegar
hann tekur eftir hinu smáa í hversdagsleikanum
og dregur það fram í dagsljósið. Að auki eru bæk-
ur hans vel til þess fallnar að sýna fram á fárán-
leika kynþáttahyggju og fordóma almennt séð.
Þessi tiltekna bók er svo að auki praktískur og
skemmtilega öðruvísi ferðavísir.
Berlínskur hvunndagur
Ekki alls fyrir löngu kom út tíunda bók Wladim-
irs Kaminer, Ich bin kein Berliner. Ein Reisefü-
hrer für faule Touristen (Ég er ekki Berlínarbúi.
Ferðavísir fyrir lata túrista), hjá Goldman-
forlaginu í München.
Morgunblaðið/ Jim Smart
Íslandsvinirnir Wladimir Kaminer ásamt Olgu konu sinni í Reykjavík síðasta haust.
Um Ich bin kein Berliner. Ein Reiseführer für faule Touristen, eftir Wladimir Kaminer
http://russendisko.de
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. JÚLÍ 2007 11
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Þess var minnst í vikunni aðfimmtíu ár eru liðin frá útgáfu
bókar Jacks Kerouacs, On the road
– Á vegum úti. Vinir, vandamenn og
aðdáendur skáldsins efndu til
maraþonlestrar á
sögunni í Na-
ropa-háskólanum
í bænum Boulder
í Colorado. Um
150 manns sátu
og hlustuðu þá
tólf tíma sem
lesturinn tók, en í
kjölfarið hófst
mikil Kerouac-
hátíð við skólann.
Á vegum úti er ein vinsælasta bók
sem skrifuð hefur verið af banda-
rísku skáldi, og í henni segir af
ferðum Kerouacs og vinar hans,
Dans Moriarty, um þjóðvegi heima-
lands síns. Sagan hafði mikil áhrif á
uppgang „beat“-kynslóðarinnar í
Bandaríkjunum. Bókin kom út í ís-
lenskri þýðingu Ólafs Gunn-
arssonar hjá Máli og menningu árið
1988 og var lesin sem sumarsaga í
útvarpinu nokkrum árum síðar.
  
Bjartur flytur þau gleðitíðindi ávef sínum að nígerska skáld-
konan Chimamanda Ngozi Adichie
hafi hlotið tilnefningu til hinna
virðulegu James Tait Black Me-
morial-bókmenntaverðlauna fyrir
bók sína
Half of a
Yellow
Sun. Fyrr
í mán-
uðinum
hlaut
Adichie
hin víð-
frægu Orange-bókmenntaverðlaun
fyrir bókina og einróma lof og prís
dómnefndarfólks. Bjartur hefur
tryggt sér þýðingarréttinn á þess-
ari verðlaunabók. Aðrir höfundar
sem tilnefndir voru til James Tait
Black Memorial-verðlaunanna
þetta árið eru Alice Munro, Cormac
McCarthy, Sarah Waters, James
Lasdun og Ray Robinson. Verð-
launin voru fyrst veitt árið 1919 og í
röðum fyrri vinningshafa eru skáld-
in D.H. Lawrence, E.M. Forster,
Evelyn Waugh og Iris Murdoch.
Verðlaunin verða afhent 25. ágúst
við hátíðlega athöfn á bók-
menntahátíðinni í Edinborg í Skot-
landi.
  
Ljósmyndabókin Íslendingar –Milli jökla og hrauns var til-
nefnd til hinna árlegu útgef-
endaverðlauna Zelta abele (Gullna
eplatréð) í flokki listabóka og við-
urkennd
sem besta
listabókin
árið 2006 á
hinni ár-
legu bóka-
messu í
Lettlandi.
Höf-
undar bók-
arinnar eru lettneski ljósmynd-
arinn Kaspars Goba og
blaðamaðurinn Ieva Pukite. Útgáf-
an var samstarfsverkefni bóka-
forlagsins Valters un Rapa og Lett-
landsskrifstofu Norrænu
ráðherranefndarinnar. Verkefnið
naut líka stuðnings Nordic Part-
ners Ltd., sem gerði kleift að gefa
400 eintök af bókinni í framhalds-
skóla Lettlands um síðustu jól.
Báðir hafa höfundarnir ferðast vítt
og breitt um Ísland, farið allan
hringveginn, yfir hálendið og skoð-
að landið úr lofti, heimsótt sjáv-
arþorp og einangraða sveitabæi,
auk höfuðborgarinnar.
Ljósmyndarinn Kaspars Goba
segir þetta um verkefnið:
„Fyrsta ferð mín til Íslands var
árið 1998, þegar ég fékk viðurkenn-
ingu Norrænu blaðamanna-
miðstöðvarinnar sem besti ungi
blaðaljósmyndarinn, sem gerði mér
kleift að uppgötva fegurð og að-
dráttarafl þessarar einstöku eyju.“
BÆKUR
Jack Kerouac
Chimamanda Ngozi Adichie
Eftir Arnór Gísla Ólafsson
arnorg@mbl.is
Mér hefur alltaf þótt eitthvað undarlegaheillandi við undirtitil Buddenbrookseftir Thomas Mann, „Verfall einerFamilie“, eða hnignun/hrun fjölskyldu
og þennan titil mætti líklega heimfæra á mig sem
lesenda: Arnór Gísli Ólafsson – Verfall eines Les-
ers.
Enda vakna stundum hjá mér nokkrar áhyggjur
af andlegu heilsufari mínu þegar ég sé hvaða af-
brigðilegheit eiga orðið til að rata á náttborðið hjá
mér.
Á dögunum mátti til að mynda finna þar sjálfs-
ævi- og þó framar öllu stritsögu bónda og sjómanns
á Breiðafjarðareyjum á síðari hluta 19. aldar. Þótt
sú vos- og harmsaga hafi verið lesin af bæði áfergju
og ánægju stendur þó ekki til að endursegja efni
hennar hér. Ég vildi auðvitað geta staðhæft að þetta
væri eina sagan þessarar tegundar sem ég hefði les-
ið en því miður er það ekki hægt.
En þótt hún sé kannski ekki alveg dæmigerð fyr-
ir bókasmekk minn staðfestir hún þó ákveðna þróun
eða, eins og fyrr segir, hnignun sem orðið hefur á
lestrarvenjum mínum. Kannski endar þetta í ein-
hvers konar þroti og aldrei að vita nema ég taki upp
á því eins og Samuel Beckett gerði í elli sinni að
horfa á krikket í sjónvarpinu daginn langan.
En sem sagt: fram að eða fram yfir þrítugt las ég
nær eingöngu skáldsögur og taumlaust og botn-
laust svo stappaði vafalaust nærri fíkn. Með ár-
unum hefur skáldsögunum þó fækkað mjög mikið
en sagnfræði- og heimspekiritum og ævisögum
fjölgað ásamt með því sem kalla mætti sundur-
lausan fróðleik og stundum meira að segja þjóð-
legan.
Og þegar ég á annað borð les skáldsögur verða
oftar en ekki fyrir valinu sögur sem ég hef lesið áð-
ur eða sögur eftir höfunda sem ég þekki vel. Dælt es
heima hvat, segir í Hávamálum og það sannast á
mér.
Eiginlega er svo komið að það er orðin undan-
tekning að ég lesi nýjar skáldsögur.
Best kann ég orðið við skáldsögur sem lítið eða
helst ekki neitt gerist í og hreint ekki verra að sögu-
sviðið sé útnárar, afdalir eða fámenn eyjasamfélög.
Umkomuleysi og einstæðingsskapur, helst í bland
við fátækt, á auðvitað alltaf upp á pallborðið hjá
mér.
Þol mitt gagnvart dramatík og stórviðburðum
hefur aldrei verið mikið og er nú satt að segja nær
ekkert orðið nema þá kannski innan ramma Íslend-
ingasagna.
Ég hefði líklega enn þyngri áhyggjur af minnk-
andi lestri fagurbókmennta á kostnað annarra bóka
ef ekki vildi svo til að ég hefði lagt mig eftir sund-
urlausum og oftast gagnlausum fróðleik.
Á meðal slíks fróðleiks er úttekt Ólafs Jónssonar
sem birt var í Studia Islandica um lestrarvenjur Ís-
lendinga. Svo heppilega vill nefnilega til að Ólafur
sýnir þar fram á að ég nálgast það að vera nokkuð
normal. Það kom nefnilega á daginn í könnun hans,
ef ég fer rétt með, að lestur skáldsagna er áberandi
mestur meðal yngri lesenda og eitthvað fram á fer-
tugsaldurinn en fer eftir það mjög minnkandi. Þetta
er athyglisvert en ekki man ég hvort Ólafur hafi
beinlínis reynt að skýra af hverju þetta stafar og
eins man ég ekki hvort hann tók bara mið af fag-
urbókmenntum í könnun sinni. Það skiptir þó ekki
máli í mínu tilviki því ég hef aldrei haft áhuga á
krimmum eða ástarsögum.
Nú er tilgangi þessa pistil svo að segja náð en
hann var auðvitað alltaf sá að réttlæta sjálfan mig
og þróunina í bókalestri mínum.
Frekari réttlætingu má síðan alltaf finna með því
að benda á einhvern sem er afbrigðilegri en maður
sjálfur: Undir lokin: Í Ofvitanum lýsir Þórbergur
því hversu illa var komið fyrir honum áður en Er-
lendur í Unuhúsi tók hann svo að segja upp á sína
arma.
Þetta var í lok rigningarsumarsins mikla þegar
Þórbergur réð sig í málningarvinnu; hann var þá
löngu orðinn peningalaus og sníkti peninga fyrir
mjólkurglasi og snúði, sem var það eina sem hann át
dögum saman. Næringargildi þessara máltíða var
ekki alveg í takt við ráðleggingar Lýðheilsustöðvar
og því ekki nema von að það drægi smám saman af
Þórbergi. Hann lýsir því hvernig hann lá hálf-
magnvana uppi í rúmi í herbergiskytru sinni og
sökkti sér í bækur. En eftir því sem vannæringin og
máttleysið jókst breyttist lesturinn og undir lokin
var svo komið að Þórbergur treysti sér ekki til þess
að lesa annað en málfræði Finns Jónssonar og Old-
nordisk Læsebog eftir Ludvig Wimmer.
Af hnignun lesanda
» Best kann ég orðið við skáldsögur sem lítið eða helst ekki neitt
gerist í og hreint ekki verra að sögusviðið sé útnárar, afdalir eða
fámenn eyjasamfélög. Umkomuleysi og einstæðingsskapur, helst í
bland við fátækt, á auðvitað alltaf upp á pallborðið hjá mér.
Erindi