Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.2007, Síða 2

2 LAUGARDAGUR 20. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Jón Ólafsson
jonolafs@bifrost.is
!
Hræringar samtímans krefjast
þess oft af okkur að við end-
urmetum gildi. Þá verður okk-
ur ljóst að gamlar dygðir úreld-
ast og stundum breytast gamlir
lestir í dygðir við nýjar að-
stæður.
Því er stundum haldið fram
að græðgi sé góð og þá er átt við að það
sé ekkert athugavert við að hugsa fyrst
og síðast um eigin hag. Það sé reyndar,
þegar til lengri tíma er litið betra að
menn hugsi þannig en að þeir séu að
grufla í hagsmunum annarra, þar sem
slíkt leiði á endanum til forræðishyggju.
Vertu eins gráðugur og þú vilt, hljóðar
því boðorðið, á meðan þú brýtur ekki á
öðru fólki.
Rökfræði lyganna er dálítið öðruvísi.
Enginn segir að þær séu góðar en samt
þykir okkur flestum sjálfsagt að stunda
þær. Foreldrar ljúga að börnum sínum,
börnin ljúga að foreldrunum, stjórn-
málamenn ljúga að kjósendum sínum –
og hver að öðrum auðvitað. Yfirboðarar
ljúga að starfsmönnum og starfsmenn
að yfirboðurum. Allir vita að stundum er
nauðsynlegt að ljúga til að ná mark-
miðum sínum.
En ef það er best fyrir samfélagið
þegar til lengri tíma er litið að hver
hugsi fyrst og fremst um eigin hags-
muni, hversvegna ekki að lofa lygina á
sama hátt og græðgina: ef græðgi er
góð, eru lygar þá ekki lofsverðar – innan
vissra marka náttúrlega, á meðan ekki
er beinlínis brotið gegn rétti annarra?
Eða á annað fólk einhvern rétt á því að
vera sagt satt?
Ef græðgin er dygð athafnalífsins, þá
er lygin dygð stjórnmálanna. Gráðugur
kaupsýslumaður er líklegur til að safna
auði – að minnsta kosti er hann mun lík-
legri til að gera það heldur en sá sem
hefur hófsemi í heiðri. Á sama hátt er
djörf lygi miklu líklegri til að tryggja
frama stjórnmálamanns heldur en sann-
sögli. Stjórnmálamaður sem alltaf segir
satt verður fljótt aðhlátursefni kjósenda
og annarra stjórnmálamanna. Og dæmin
sanna að þegar athafnamenn og stjórn-
málamenn slá saman og hinn gráðugi
fær að leiða hinn lygna eða öfugt, þá
hefur ósigrandi lið verið myndað.
Þetta sýnir okkur hve mikilvægt það
er að innprenta börnum og unglingum
græðgi og kenna þeim að stunda lygar,
því annars verða þau sakleysingjar sem
tæplega geta náð árangri í lífinu.
En bíðum nú við. Er þessi röksemda-
færsla ekki komin út í einhverja vit-
leysu? Auðvitað eru hófsemi og sann-
sögli ennþá dygðir eða hvað? Fyllumst
við ekki aðdáun yfir stjórnmálamann-
inum sem tárfellir yfir sannfæringu
sinni sem hann heldur til streitu þrátt
fyrir mótlæti og harða hríð andstæðing-
anna? Rétt eins og hinn gjafmildi kaup-
sýslumaður uppsker lof allra þegar fé
hans streymir til góðra málefna? Eru
þetta ekki augljós dæmi um óbreytta
stöðu hinna gömlu gilda þegar öllu er á
botninn hvolft?
Kannski svarið við þeirri spurningu sé
bæði já og nei og þar liggur hundurinn
grafinn, því svar íróníunnar er alltaf
bæði já og nei en aldrei bara já eða bara
nei. Hinar nýju dygðir eru ekki við-
urkenndar sem slíkar, heldur sem óhjá-
kvæmilegur drifkraftur athafnamanna –
og athafnastjórnmálamanna. Eftir sem
áður krefjumst við þess af þeim að þeir
kunni vel með þær að fara. Helber
græðgi er áfram ljót og lygin skamm-
arleg. En sé vel með hvorttveggja farið
og það fært í óaðfinnanlegan búning hóf-
semi, gjafmildi, sannsögli, heiðarleika og
jafnvel náungakærleika vekur það
fölskvalausa aðdáun.
En það er raunar ekkert nýtt, því
svona hefur það alltaf verið.
Dygðir
og lestir
Eftir Sigtrygg Magnason
naiv@internet.is
M
atthías Johannessen var í
Kiljunni hjá Agli Helga-
syni á miðvikudags-
kvöldið. Egill ræddi við
þennan merkilega mann
sem hefur öðrum fremur
í íslenskri blaðamannastétt borið hag ís-
lenskrar tungu fyrir brjósti sem ritstjóri
Morgunblaðsins, ótrúlegur samtalasmiður
og síðast en ekki síst frábært skáld. Í Matt-
híasi sameinast þetta allt saman og hann
gefur aldrei afslátt af notkun málsins.
Þannig ól hann upp tugi blaðamanna á
Morgunblaðinu og þannig hefur hann haft
mikil áhrif á lesendur sína og ung íslensk
skáld.
Egill Helgason spurði Matthías út í sam-
tölin við helstu snillinga síðustu aldar, Kjar-
val, Laxness, Borges og fleiri. Matthías
rakti hvernig hann vildi með samtölum sín-
um við þessa menn birta sína upplifun af
þeim; það er alltaf skáldið sem heldur um
pennann. Matthías vitnaði í verk Kjarvals
og sagði hann aldrei hafa málað Esjuna,
heldur hefði hann málað sína Esju: Esjuna
eins og hann upplifði hana.
Viðhorf Matthíasar er ekki bara hollt
heldur nauðsynlegt núna þegar þingmenn
trítla fram með hugmyndir um að gera
ensku jafnréttháa íslensku í íslensku stjórn-
kerfi. Menn verða að átta sig á því að
tungumál er ekki bara samskiptatæki.
Tungumálið og hugsunin verða ekki skilin
að. Við hugsum á móðurmáli okkar, íslensk-
unni. Í því felst sérstaða okkar sem þjóðar.
Það er engin önnur þjóð sem hugsar á ís-
lensku. Það er okkar auðlind. Okkar vopn í
útrásinni.
Á tímum ótrúlegrar samkeppni er ekkert
nauðsynlegra en að efla íslenskukennslu og
vitund þjóðarinnar um tungumálið. Ef fólk
hefur gott vald á tungunni þá verður allt
annað auðveldara. Þroskuð máltilfinning og
þekking á málinu eflir hugsunina. Lífið og
vinnan snýst um að nota hugtök, snýst um
að hugsa og skiptir þá engu máli hvaða
starfsvettvang fólk hefur valið sér. Það seg-
ir mér enginn að íslenskir bankamenn hugsi
á ensku á fundum með útlendum kollegum
sínum. Þeir hugsa á íslensku og tala á
ensku. Þar er stór munur á.
Tungumálið er flókið fyrirbæri. Það er
alltumlykjandi. Tungumálið er heimurinn og
heimurinn er tungumálið. Móðurmálið verð-
ur alltaf lykillinn að velgengni.
Esjan okkar. Esjan eins og við sjáum
hana. Það sem gerir okkur öðruvísi er sag-
an okkar, landið og tungan. Okkar sérstaða
ræður því að miklu leyti hvernig við sjáum
heiminn. Íslenskir fjölmiðlar verða að vera
meðvitaðir um þennan bakgrunn í störfum
sínum. Menning okkar er okkar sjóngler.
Þess vegna er mjög ánægjulegt að sjá góða
hluti í íslensku sjónvarpi þessa dagana. Þá
er nærtækast að nefna áðurnefndan þátt
Egils Helgasonar, Kiljan. Egill er auðvitað
orðinn stofnun í íslensku sjónvarpi og fáir,
ef nokkur, hafa jafngott vald á sjónvarps-
umræðunum. Þetta er nónonsens þáttur þar
sem bókmenntirnar fá að njóta sín.
Og talandi um íslensk sjóngler þá var
virkilega þakklátt og fróðlegt að horfa á
Kompás á þriðjudaginn þar sem Kristinn
Hrafnsson fór austur til Bagdad. Þetta var
mjög góður þáttur og lærdómsríkt að sjá
hvernig íslensk sýn á stríðið eystra er frá-
brugðin þeirri engilsaxnesku. Það er virð-
ingarvert að einkastöðin skuli leggja það á
sig að færa okkur fjarlægan heim á ís-
lensku alla leið heim í stofu.
Það er umhugsunarvert hversu mikið af
heiminum við sjáum í gegnum erlendar
fréttaveitur. Auðvitað er ekki hægt að ætl-
ast til þess að allar erlendar fréttir séu
frumunnar af íslenskum fréttamönnum en
eins og útrás viðskiptalífsins sýnir þá er
ekkert mál að taka upp símann og hringja
til útlanda.
Ég hef áður minnst á Næturvaktina í
pistlum mínum. Nú er serían komin vel af
stað og alltaf batnar hún. Það er ómet-
anlegt að fá að kynnast þessum persónum
og fylgjast með þeim þroskast á skjánum.
Sérstaklega er gaman að fylgjast með ungu
mönnunum, Pétri Jóhanni Sigfússyni og
Jörundi Ragnarssyni. Pétur Jóhann er ekk-
ert minna en frábær í þessum þáttum.
Hann nær að spila jafnt á hláturtaugarnar
og þær viðkvæmu. Þetta er gaman. Meira
svona.
Núna er árið 2007. Matthías Johannessen
er fyrir nokkru hættur að ritstýra en arf-
leifð hans lifir á Morgunblaðinu.
En hvernig hugsa menn um tunguna á
hinum miðlunum?
Eru stjórnendur meðvitaðir um að þeir
bera ábyrgð?
Vonandi.
Vonandi.
Morgunblaðið/Kristinn
Matthías Johannessen „Viðhorf Matthíasar er ekki bara hollt heldur nauðsynlegt núna þeg-
ar þingmenn trítla fram með hugmyndir um að gera ensku jafnréttháa íslensku í íslensku
stjórnkerfi. Menn verða að átta sig á því að tungumál er ekki bara samskiptatæki. Tungumálið
og hugsunin verða ekki skilin að.“
FJÖLMIÐLAR
» Það sem gerir okkur öðru-
vísi er sagan okkar, landið
og tungan. Okkar sérstaða
ræður því að miklu leyti hvern-
ig við sjáum heiminn. Íslenskir
fjölmiðlar verða að vera með-
vitaðir um þennan bakgrunn í
störfum sínum.
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Okkar Esja. Okkar Bagdad