Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 3. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H. Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Þeir Steven Spielberg og Bob Dyl-an eru sammála: írska myndin
Once er einhver besta mynd ársins.
Once kostaði þó líklega álíka mikið og
ein mínúta í venjulegri Spielberg-
mynd. Þessi írska ástarsaga fjallar
um götutónlistarmann í Dublin og
tékknesku stúlkuna sem hann hittir
kvöld eitt. Telpan á unnusta heima í
Tékklandi sem hún er trú en þess í
stað er ástarsagan sögð í tónum, enda
Once giska óvenjuleg söngvamynd –
þau eyða kvöldinu í að flakka um
borgina og búa til tónlist, sem á end-
anum segir söguna. Upphaflega ætl-
aði leikstjórinn John Carney að fá
írska leikarann Cillian Murphy í aðal-
hlutverkið en þegar það brást fékk
hann Glen Hansard til þess að leika
götuspilarann. Leikreynsla Hansard
takmarkaðist við örlítið hlutverk í
The Commitments – en hann er hins
vegar ágætlega þekktur sem liðsmað-
ur írsku sveitarinnar The Frames, en
þar lék leikstjórinn Carney eitt sinn á
bassa. Hansard hafði sjálfur spilað á
götum Dublinar þegar hann var yngri
og þekkti ágætlega hina tékknesku
Markétu Irglová, sem er ekki síðra
undrabarn í tónlist en Hansard og
spilar á öll möguleg hljóðfæri auk
þess að syngja þótt hún hafi aðeins
verið átján ára gömul þegar myndin
var tekin. Þau höfðu spilað saman áð-
ur og semja og flytja öll lögin í mynd-
inni sjálf. Þau hafa haldið áfram að
spila saman í kjölfar myndarinnar og
eru að auki orðin par. Svo hreifst Bob
Dylan af myndinni að hann fékk The
Frames til þess að spila með sér á
tónleikaferð sinni og Steven Spiel-
berg lýsti því yfir í viðtali að hann
hefði fundið þessa yndislegu litlu
írsku mynd sem myndi duga honum
sem innblástur það sem eftir væri árs.
Við getum þá væntanlega farið að
hlakka til að heyra Harrison Ford
taka nokkur angurvær lög um það að
vera einmana fornleifafræðingur í
fjórðu Indiana Jones-myndinni.
  
Lengi vel var nánast samasem-merki á milli leikstjórans Martin
Scorsese og stórleikarans Robert De
Niro. Þeir unnu saman að heilum átta
myndum en nú
virðist Leonardo
DiCaprio hafa tek-
ið við keflinu sem
aðalleikari Scor-
sese og nýlega var
fjórða mynd þeirra
félaga í röð til-
kynnt, en áður
komu Gangs of
New York, The Aviator og The Dap-
arted. Næst á dagskrá er Shutter Isl-
and. Þar er í felum kolbrjálað morð-
kvendi sem er nýsloppið af geðveikra-
hælinu og DiCaprio fær það hlutverk
að reyna að hafa uppi á henni. Ekki
einfaldast svo málið þegar brestur á
með hvirfilbyl þegar hann kemur til
eyjarinnar.
  
Patrick Fugit hefur ekki sést mikiðeftir að hann lék aðalhlutverkið í
Almost Famous en nú hefur hann fall-
ið fyrir Shannyn Sossamon. Gallinn
er bara að bæði eru þau steindauð.
Wristcutters: A Love Story gerist í
limbói sjálfsmorð-
ingjanna, veröld
sem er nánast eins
og okkar, bara ör-
litlu verri. Það
leynir sér ekki
hvernig fólk komst á
staðinn, sumir hafa
gat í hausnum og
aðrir hafa hnífsför á púlsinum. Eng-
inn brosir og það eru engar stjörnur á
himninum. En myndin er þrátt fyrir
efniviðinn gamansöm að hætti Jim
Jarmusch og Aki Kaurismäki og end-
ar á ferð inn í eyðimörk sem ang-
urbarkinn Tom Waits vakir yfir.
KVIKMYNDIR
Shannyn Sossamon
Leonardo DiCaprio
Once
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Nú ætti að vera óhætt að líta um öxl ogvirða fyrir sér nýliðna hrekkjavöku-helgi. Óhugnaðurinn sem fylgirhelginni er reyndar með minnsta móti
á Íslandi þar sem hefðin um upplýst grasker, kló-
settrúlluskreytingar, nornir og blóðsugur á
hverju götuhorni og sælgætisherferðir barna hef-
ur aldrei fyllilega náð að hreiðra um sig. Engu að
síður vona ég að lesendur hafi komist klakklaust í
gegnum helgina, á lífi og ólimlestir. Og ef sú er
raunin getum við talist lukkunnar pamfílar, eink-
um í samanburði við þær kvikmyndapersónur
sem litu dagsins ljós þessa helgi á hvítum tjöldum,
og voveifleg örlög þeirra. Margar vörðu þær
nefnilega helginni á harða hlaupum undan rað-
morðingjum, grímuklæddum dólgum, eða þá
stökkbreyttum skrímslum, en ýmsum þykja ein-
mitt þau síðastnefndu erfiðust viðureignar, en
jafnan með takmörkuðum árangri. Kvik-
myndakarakterar, einkum þeir sem eru í auka-
hlutverkum, stráfalla nefnilega við tímamót þessi.
Vinsælasta mynd síðastliðinnar helgi í Bandaríkj-
unum var til að mynda Saw 4, enn einn kaflinn í
ævisögu raðmorðingjans Jigsaw, en þar er á ferð-
inni einkar illskeyttur fjandi sem haldinn er
kvalalosta af verstu gerð. Og hefð hefur skapast
fyrir að frumsýna myndirnar um hann á hrekkja-
vökuhelgi.
Samsláttur milli hrekkjavöku og hryllings-
myndahefðarinnar var reyndar fyrir löngu orðinn
að veruleika, og áberandi bíómenning hefur skap-
ast umhverfis þessa fornu keltnesku hátíð. Lífinu
er nú reyndar einkum haldið í hrekkjavökubíó-
kimanum af bandarískum kvikmyndafyrirtækjum
sem sjá hér ýmsa markaðsmöguleika, en freist-
andi væri að tengja upphafið við vinsæla hryll-
ingsmynd Johns Carpenters frá ofanverðum átt-
unda áratugnum, Halloween, sem var einmitt
skírð í höfuðið á hátíðinni. Skírskotun titilsins var
þó meira en orðin tóm, hrekkjavakan sjálf tengd-
ist söguþræðinum því nema mig misminni sneri
Michael Myers einmitt heim 31.október.
Heimkoma sú varð náttúrlega fáum til góðs,
maðurinn var orðinn fúllyndur mjög eftir að hafa
varið bestu árum ævinnar á stofnun, en hafði þann
ótvíræða kost til að bera að þematónlistin sem var
tengd persónu hans er ein sú minnisstæðasta í
gjörvallri hryllingshefðinni, fínlegt ískur og vottur
af tölvusargi hafa sjaldan haft viðlíka áhrif. Svo
skemmtilega vill síðan til að á nýliðinni hrekkja-
vöku gafst íslenskum bíóáhorfendum kostur á að
hitta Myers fyrir á nýjan leik. Endurgerð Robs
Zombie á þessari sígildu mynd var nefnilega ný-
lega tekin til sýninga hér á landi, en sjálft nafn
leikstjórans gefur til kynna organíska nánd við
hryllingshefðina og skapar þannig umtalsverðar
væntingar. Ekki er reyndar víst að myndin standi
undir slíkum væntingum, gagnrýnendur hafa
flestir verið sammála um að myndin standi frum-
gerðinni eftir Carpenter langt að baki.
En kannski er of langt gengið að segja að heim-
koma Myers hafi orðið fáum til góðs. Kvikmynda-
áhorfendur þeir sem engst hafa um undir mis-
kunnarlausri ásýnd þessa grímuklædda óvættar,
og notið þess til hins ýtrasta, hafi haft sitthvað
upp úr krafsinu í gegnum árin. Það sem áhrifarík
mynd af þessu tagi getur nefnilega gert er að
skapa farveg fyrir hversdagslegar tilfinn-
ingahræringar, jafnvel doða þann sem talinn er
eitt helsta einkenni nútímamannsins, farveg sem
þrengist eftir því sem líður á myndina þar til fín-
um punkti er náð, sjálf tilvistin þjappast saman
þar til það er eins og lífinu vindi fram á hnífsegg,
og allt í einu virðist hvunndagurinn sérlega við-
ráðanlegur í samanburði við ósköpin sem eru að
eiga sér stað á tjaldinu. En á þessi tilfinning eitt-
hvað skylt við upplýst grasker og hrekki smá-
krakka? Ekki nema kannski að því leytinu til að
fyrir tæpum þrjátíu árum ákvað John Carpenter
að svo væri.
Glóandi grasker
SJÓNARHORN » ... sjálf tilvistin þjappast saman þar til það er eins og lífinu vindi
fram á hnífsegg, og allt í einu virðist hvunndagurinn sérlega viðráð-
anlegur í samanburði við ósköpin sem eru að eiga sér stað á tjaldinu ...
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
A
lien, Blade Runner, Thelma &
Louise og Gladiator eru allt lyk-
ilverk í sögu Hollywood seinni
tíma. Umfjöllunarefni þeirra eru
ólík, þær tilheyra ólíkum kvik-
myndagreinum, gerast í fortíð,
samtíð og framtíð, en allar bera þær kenni-
mark höfundar síns Ridleys Scotts.
Upphafsár
Ridley Scott hóf ferilinn í heimalandi sínu
Englandi þar sem hann hafði jafnframt lagt
stund á grafíska hönnun í upphafi sjöunda ára-
tugarins. Hann byrjaði sem leikmyndahönnuð-
ur hjá breska ríkissjónvarpinu, en stofnaði
undir lok áratugarins ásamt öðrum fyrirtæki
sem sérhæfði sig í auglýsingagerð. Þótt þessi
bakgrunnur hafi haft margvísleg áhrif á kvik-
myndagerð hans væri mikill misskilningur að
skilgreina Scott sem enskan leikstjóra þar sem
hann hóf feril sinn sem Hollywood-leikstjóri –
ólíkt Alfred Hitchcock, David Lean og John
Schlesinger sem voru lykilleikstjórar í heima-
landi sínu áður en þeir fluttu vestur yfir haf.
Meira að segja fyrsta mynd Scotts The Duell-
ists (1977), sem var tæknilega séð evrópsk
framleiðsla, bjó yfir helstu viðmiðum Holly-
wood. Alien (1979) var reyndar tekin upp í
Sheppertonkvikmyndaverinu á Englandi en var
framleidd af 20th Century Fox og átti eftir að
gera Scott að einhverjum eftirsóttasta leik-
stjóra draumaborgarinnar.
Geimverur og lífgervlar
Alien er afar merkileg mynd fyrir margra
hluta sakir. Ásamt Star Wars (1977) átti hún
stóran þátt í að endurvekja vísindamynda-
formið sem hafði legið í hálfgerðum dvala frá
sjötta áratugnum. Og þótt þær sæktu margt í
gömlu b-myndahefðina voru þetta stórmyndir
sem lögðu grunninn að því sem við gætum
kallað ofurvísindamyndina sem kvikmyndaver-
in hafa allar götur síðan dælt peningum í. Og
ef eitthvað er hafa áhrif Alien líklega verið
talsvert meiri – ekki síst með því að blanda
saman frásagnarþáttum úr hryllingsmyndinni
við sviðsmynd vísindamyndarinnar. Líkt og
segir í frægri auglýsingalínu myndarinnar: „Í
geimnum heyrir enginn þig öskra.“ Og þótt
Scott hafi verið reynslulítill hvað varðar leik-
stjórn í Hollywood kom bakgrunnur hans í
auglýsingagerð að góðum notum, en allar
myndir hans einkennast af sama pússaða og
stílfærða útlitinu. Þá stakk aðalhetjan Ripley í
stúf við dæmigerðar hasarhetjur Hollywood-
mynda – kvenskörungur sem sýndi jafnt körl-
um sem slímugum geimverum í tvo heimana.
Scott fylgdi Alien eftir með öðru lykilverki
vísindamyndakanónunnar: Blade Runner
(1982). Hér var vísindagreininni blandað saman
við rökkurmyndina á afar nýstárlegan máta,
sem birtist ekki síst í magnaðri stílfæringu á
Los Angeles-borg framtíðarinnar. Orðspor
myndarinnar hefur vaxið með hverju ári og er
á meðal uppáhaldsviðfangsefna fræðimanna
ekki síður en kvikmyndafíkla (og er áhuga-
mönnum bent á að fyrir jólin kemur út risavax-
in dvd-útgáfa sem inniheldur fimm ólíkar út-
gáfur af myndinni).
Tvær endurkomur
Hafi einhver talið Scott vera á góðri leið með
að sérhæfa sig algerlega í vísindaskáldskap
hefur raunin sannarlega orðið önnur þar sem
að Blade Runner reyndist síðasta framlag hans
til greinarinnar. Átti hann nokkuð erfitt upp-
dráttar í framhaldi (hvernig fylgir leikstjóri
eftir Alien og Blade Runner?) og það var ekki
fyrr en með vegamyndinni Thelma & Louise
(1991) sem hann var aftur í sviðsljósinu –
mynd sem sakir sterkra kvenhetja vísaði aftur
til Ripley. Þematísk úrvinnsla kvenhetjunnar
hélt áfram í G.I. Jane (1997) sem var þó ekki
sérstaklega eftirminnileg líkt og flestar mynda
hans á tíunda áratugnum.
En sem fyrr lifnaði aftur yfir karli rétt þeg-
ar ferillinn virtist vera að fjara út. Ósk-
arsverðlaunamyndin Gladiator (2000) var ein-
hver óvæntasti smellur seinni tíma og
endurvakti epísku stórmyndina einn síns liðs. Í
stað íburðarmikilla sviðsetninga og stat-
istafjöld epískra mynda sjötta áratugarins var
Róm nú endurbyggð með liðsinni tölvugrafíkur
enda bjó hún yfir undarlega nútímalegu yf-
irbragði – kannski nútímalegra en módelin að
Los Angeles framtíðarinnar í Blade Runner. Á
meðal þeirra fjölmörgu epísku mynda er
fylgdu í kjölfarið var mynd Scotts Kingdom of
Heaven (2005) sem var littlu síðri þótt ekki
nyti hún sömu vinsælda. Þess á milli var hann
auðvitað kjörinn til að leikstýra kvenhetjunni
Clarice Starling í Hannibal (2001) en þrátt fyr-
ir miklar vinsældir var lítið kjöt á beinunum í
þessu framhaldi af Silence of the Lambs
(1991).
Líkt og margar eldri mynda hans er Americ-
an Gangster ekki kvikmynd sem runnin er
undan rifjum hans sjálfs en það verður spenn-
andi að sjá hvort hann setur ekki sitt hand-
bragð á hana líkt og allajafna. Þá verður ekki
síður áhugavert að fylgjast með því hvort
myndin muni virka sem vítamínsprauta á glæp-
onamyndina líkt og áður Alien og Blade Run-
ner á vísindamyndina og Gladiator á epísku
stórmyndina.
Ridley Scott: Englending-
ur í Hollywood
Þessa helgina er verið að frumsýna í Bandaríkj-
unum glæponamyndina American Gangster með
þeim Danzel Washington og Russell Crowe. Eftir
að leikstjóranum Antoine Fuqua sinnaðist við
Universal-kvikmyndaverið leit lengi vel út fyrir
að ekkert yrði af gerð myndarinnar. Það var svo
sjálfur Ridley Scott sem settist í leikstjórastólinn
og hefur nú komið þessari dramatísku sögu á
hvíta tjaldið. Af því tilefni er hér rifjaður upp
ferill þessa merka leikstjóra.
Nýstárleg Í kvikmyndinni Alien blandaði Ridley Scott saman hryllingi og vísindaskáldskap á nýstár-
legan máta. Hér má sjá Sigourney Weaver í hlutverki kvenskörungsins Ripley.