Morgunblaðið - 22.01.2007, Blaðsíða 24

24 MÁNUDAGUR 22. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
HERMUNDUR
Sigmundsson, prófess-
or við Háskólann á Ak-
ureyri, ritaði nýlega
grein í Morgunblaðið
þar sem hann ætlaði að
fjalla um leikskóla.
Sérstaklega er honum
umhugað um að í leik-
skólum landsins sé
lögð áhersla á leik og gleði ásamt því
að tryggja það sem við leikskólakenn-
arar nefnum alhliða þroska barna.
Nokkurs misskilnings og vanþekk-
ingar á starfsemi leikskóla er að finna
í grein Hermundar, sem okkur er
bæði ljúft og skylt að leiðrétta. Van-
þekkingar, sem meðal annars birtist í
að hann tekur ráðstefnuna „Einn og
tveir inn komu þeir. – stærðfræði fyr-
ir byrjendur í leikskóla 1–3 ára“ sem
dæmi um skólaundirbúning sem
byggist á hugmyndum um kyrrsetu
og ítroðsluaðferðir.
Það hefðu átt vera hæg heimatök
fyrir Hermund að kynna sér ráð-
stefnuna og það sem þar fór fram þar
sem hún var haldin á vinnustað hans,
Háskólanum á Akureyri. Um hvað
fjallaði svo þessi ráðstefna? Hún
fjallaði um það sem Hermundur kall-
ar eftir; leik og gleði. Í fyrsta lagi má
benda á, að nafn ráðstefnunnar er til-
vísun til gamallar íslenskrar þulu sem
margir þekkja og hefst einmitt á:
Einn og tveir inn komu þeir, þrír og
fjórir furðustórir, fimm sex sjö og
átta fóru svo að hátta, … þessi þula,
eins og svo margar aðrar, hefur
geymst í manna minnum kynslóð
fram af kynslóð – meðal annars fyrir
tilstuðlan starfsfólks leikskóla, sem
er duglegt að nota þulur í starfi sínu.
Með því að tengja nafn ráðstefn-
unnar við gamla þulu er verið að
minna á það markmið leikskólans að
vernda menningararf kynslóðanna.
En líka er hér tilvísun til hvernig
grunnhugtök í stærðfræði eru lögð
inn í gegnum leik og samveru. (Tilvís-
anir til stærðfræðinnar í daglegu um-
hverfi okkar flestra eru fjölmargar og
sem dæmi hefði verið hægt að nefna
ráðstefnuna eftir almennum leik for-
eldra og ungbarna; Hvað ertu stór?
Svona stór! Leik sem flestir tengja
meira gleði og stolti nýrra foreldra en
því, að verið sé að leggja inn stærð-
fræði).
Ef Hermundur hefði sótt ráðstefn-
una hefði hann í öðru lagi komist að
því að á henni var lögð áhersla á að
leikurinn sé sú leið sem barnið notar
til að kanna umheiminn. Að í leiknum
sé barnið skapandi og að vel mennt-
aðir leikskólakennarar gera sér grein
fyrir þeim námstækifærum sem fel-
ast í leiknum, ef samtímis er ýtt undir
forvitni og rannsóknareðli barnsins.
Að aðal leikskólastarfs er einmitt
glöð, rannsakandi, skapandi og gagn-
rýnin börn. Við erum vissar um að
Hermundur lætur næstu ráðstefnur
um leikskólamál, sem Háskólinn á
Akureyri stendur fyrir, ekki fram hjá
sér fara og bjóðum hann velkominn.
Leikskólinn: Þar
sem gerast sögur
og ævintýr
Kristín Dýrfjörð og
Guðrún Alda Harð-
ardóttir svara
grein Hermundar
Sigmundssonar
Guðrún Alda
Harðardóttir
»… leiksólakennarargera sér grein fyrir
þeim námstækifærum
sem felast í leiknum, ef
samtímis er ýtt undir
forvitni og rannsókn-
areðli barnsins.
Kristín er lektor við Háskólann á Ak-
ureyri. Guðrún Alda er dósent við Há-
skólann á Akureyri.
Kristín
Dýrfjörðl
FYRIR skömmu var
undirritaður samn-
ingur milli mennta-
málaráðuneytisins og
Háskóla Íslands um
rannsóknir og kennslu
við Háskóla Íslands
næstu fimm árin. Meg-
inmarkmið samnings-
ins er að styðja Há-
skóla Íslands til
framþróunar og
tryggja gæði kennslu
og rannsókna við skól-
ann. Stefnt er að því að
stórefla rann-
sóknatengt framhaldsnám við Há-
skólann með því að auka verulega af-
köst og gæði rannsókna og fjölda
brautskráðra doktora og meist-
aranema. Fjárframlög til tækja-
kaupa verða aukin, og áhersla er
lögð á að tryggja gæði kennslu og
rannsókna í greinum sem hafa sér-
staka þýðingu fyrir íslenska þjóð-
menningu. Auk þess tekur samning-
urinn til fjölmargra annarra atriða
sem varða eflingu menntunar í land-
inu, svo sem eflingar nýsköpunar og
tengsla við rannsóknastofnanir, at-
vinnulíf og landsbyggð, eflingar end-
urmenntunar og almenningsfræðslu
og að styrkja tengsl við íslenskt at-
vinnulíf og stuðla að
myndun sprotafyr-
irtækja á grundvelli
rannsóknaniðurstaðna.
Samningurinn hefur
þannig mun víðari
markmið en að vera
eingöngu samkomulag
um aukin fjárframlög
til rannsókna við skól-
ann. Aukið umfang
rannsóknanáms og
rannsókna eru lykill að
nútímalegri menntun –
ekki síst á öld al-
þjóðavæðingar á öllum
sviðum. Með samningnum er stefnt
að því að koma Háskóla Íslands í
fremstu röð til að tryggja gæði
menntunar og vísindarannsókna á
Íslandi – til hagsbóta fyrir allt sam-
félagið. Efling Háskóla Íslands varð-
ar ekki bara starfsmenn og nem-
endur skólans heldur allt samfélagið.
Háskóli Íslands hefur þá sérstöðu
í íslenska háskólasamfélaginu að
hann er háskóli þjóðarinnar allrar.
Þar er mun meiri breidd í náms-
leiðum, kennslu og rannsóknum en
aðrir háskólar geta mögulega haft
metnað til. Það er vissulega til staðar
samkeppni í vissum greinum milli
háskóla á Íslandi – og það er mat
flestra háskólamanna að hún sé góð.
Ef skólarnir keppa um að veita sem
besta menntun og laða að sér bestu
kennarana og nemendurna leiðir það
til öflugra háskólaumhverfis. En við
megum ekki missa sjónar á því að við
eigum líka í samkeppni við erlenda
háskóla, og við verðum að tryggja af-
bragðsmönnum úr hópi fræðimanna,
kennara og námsmanna starfs-
aðstöðu. Háskóli Íslands hefur í
krafti breiddar sinnar og rann-
sóknavirkni allar forsendur þess að
vera slíkur vettvangur, – þekking-
arsmiðja og orkuver sem getur knúið
áfram uppbyggingu nútíma-
samfélags á Íslandi – svo vitnað sé til
orða rektors Háskóla Íslands við
undirritun samningsins.
Viðbrögðin við undirritun sam-
komulagsins hafa yfirleitt verið á
þann veg að þessum tímamótum í
uppbyggingu Háskóla Íslands hefur
verið fagnað. Samningurinn hefur þó
sætt þeirri gagnrýni að nær hefði
verið að auka framlög til samkeppn-
issjóða sem þannig gæfi vís-
indamönnum utan Háskóla Íslands
tækifæri til aukinnar fjármögnunar.
Þessu er til að svara að samning-
urinn kveður einmitt á um að
menntamálaráðuneytið muni á
samningstímabilinu beita sér fyrir
auknum framlögum í innlenda sam-
keppnissjóði. Þá snerta önnur atriði
samningsins bættan aðgang vísinda-
samfélagsins að erlendum vísinda-
og tækniþróunarsjóðum. Í aðdrag-
anda kosninga hefur pólitíkin litað
viðhorf einhverra, sem telja að hér
sé á ferðinni kosningagull sem verði
lítils virði og hverfi úr bakspeglinum
á næsta kjörtímabili. Hér er mik-
ilvægt að benda á að samningurinn
er afurð stefnumótunarvinnu sem
farið hefur fram innan Háskóla Ís-
lands, með þátttöku nær allra starfs-
manna skólans og fjölda stúdenta.
Þessi stefnumótun hefur ekki aðeins
varðað hvernig háskólasamfélagið
líti á hlutverk sitt og framtíðarverk-
efni, heldur líka beinst að því að afla
stuðnings almennings og stjórnvalda
til áframhaldandi uppbyggingar öfl-
ugs háskóla. Sá stuðningur birtist í
þessum samningi. Vissulega gæti
nýtt þing og ný ríkisstjórn ákveðið
að standa ekki við samninginn eða
fjármögnun hans. Slíkt geta þeir
sem sækjast eftir umboði til þing-
setu haft í hendi sér, en hitt er ljóst
að háskólamenn munu í þeirri kosn-
ingabaráttu sem stendur fyrir dyr-
um krefja stjórnmálamenn svara um
afstöðu sína til þessarar eflingar Há-
skóla Íslands.
Það er mikilvægt að það ríki sátt
um Háskóla Íslands í þjóðfélaginu,
og þótt tekist sé á um stefnumótun í
menntamálum. Það er staðreynd að
lengst af hefur mikið skort upp á að
starfsemi skólans væri fjármögnuð
til fullnustu. Samningurinn lítur til
framtíðar, eykur stuðning við skól-
ann á sama tíma og kröfur þær sem
samfélagið gerir til skólans um
metnaðarfulla framþróun aukast.
Saga Háskóla Íslands frá stofnun
hans 1911 er jafnframt saga upp-
byggingar nútímasamfélags á Ís-
landi. Hún er saga þess hvernig skól-
inn svaraði þörfum samfélagsins
fyrir menntað fólk til uppbyggingar
heilbrigðiskerfis, menntakerfis,
samgangna, iðnaðar og hitaveitu- og
virkjanaframkvæmda, svo nokkur
dæmi séu tekin. Háskóli Íslands hef-
ur frá stofnun gegnt forystu-
hlutverki í íslensku þjóðlífi, hann er
einn af hornsteinum íslensks sam-
félags, og styrkur hans er ein mik-
ilvæg forsenda gróskumikils þjóðlífs,
menningar og framfara. Það er við-
eigandi að á aldarafmæli Háskóla Ís-
lands, árið 2011, verði skólinn kom-
inn í fremstu röð háskóla í
heiminum!
Tímamót í uppbyggingu
Háskóla Íslands í þjóðarhag
Ólafur Ingólfsson skrifar um
nýgerðan samning milli
menntamálaráðuneytisins og
Háskóla Íslands
»Efling Háskóla Ís-lands varðar ekki
bara starfsmenn og
nemendur skólans held-
ur allt samfélagið.
Ólafur Ingólfsson
Höfundur er prófessor í jarðfræði við
Háskóla Íslands.
MÁLEFNI aldraðra eru um-
fangsmikill og flókinn málaflokkur
sem hefur rekið á reiðanum
stefnulítið hingað til í íslensku
samfélagi. Eftir þrotlausa baráttu
félaga eldri borgara
síðustu misseri virðast
þó æ fleiri farnir að
átta sig á hversu gríð-
arlega langt í land við
eigum þangað til mál-
efni aldraða verða
komin í það horf sem
er samboðið einni rík-
ustu þjóð heims. Al-
ger skortur er á
heildarstefnu og hug-
myndafræði sem set-
ur mannréttindi og
jafnrétti aldraðra í
öndvegi. Lítum á
nokkrar staðreyndir á okkar ríka
landi. Stór hópur aldraðra býr við
fátækt og hefur ekki efni á að
veita sér það sem telst til lífs-
nauðsynja, jafnvel eru dæmi um að
þeir geti ekki leyst út nauðsynleg
lyf. Með hverju ári fjölgar þeim
öldruðum sem þurfa að leita til
hjálparstofnana vegna þess að þeir
eiga hvorki fyrir fæði né klæði.
Annar hópur aldraðra situr fastur
á bráðadeildum sjúkrahúsa mán-
uðum saman eða jafnvel árum eins
og dæmi eru um, vegna þess að
ekki eru til viðeigandi búsetuúr-
ræði með nauðsynlegri aðhlynn-
ingu og umönnun. Ótaldir í brýnni
þörf bíða í heimahúsum eftir
hjúkrunarrými, og verða meira og
minna að reiða sig á hjálp frá að-
standendum. Samt eru hlutfalls-
lega fleiri aldraðir á stofnunum hér
á landi en annars staðar á hinum
Norðurlöndunum samanlagt.
Margar þessar stofnanir eru gam-
aldags elliheimili þar sem aldraðir
verða að deila rými með ókunnug-
um, allt að fjórir til fimm saman. Á
hinum Norðurlöndunum og í V-
Evrópu er slíkt löngu liðin tíð og
þætti hvergi boðlegt. Í Danmörku
er öll búseta aldraðra skilgreind
sem sjálfstæð búseta og var svo
gert með lögum 1987. Hér á landi
hafa engar áætlanir verið gerðar
um skipulegar endurbætur né
breytingar á þessum yfirfullu
stofnunum þar sem hver íbúi hefði
sitt einkarými með snyrtingu. Eins
og kunnugt er greiðir ríkið dag-
gjöld til allra stofnana aldraðra,
dvalar- og hjúkrunarheimila, en er
samt ekki rekstraraðili, heldur eru
stofnanirnar oft á vegum sveitarfé-
laga, ýmiskonar félagasamtaka,
eða einkaaðila. (Aldr-
aðir greiða einnig
hluta af rekstr-
arkostnaðinum, og eru
hámarksgreiðslur
þeirra nú 190 þúsund
á mánuði.)
Þrátt fyrir greiðslur
ríkisins hafa aldrei
verið gerðir þjónustu-
samningar við stofn-
anirnar að und-
anskildu
hjúkrunarheimilinu
Sóltúni í Reykjavík
þar sem slíkur samn-
ingur var gerður þegar heimilið
tók til starfa 2001 og er það til fyr-
irmyndar.
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar
um úttekt á þjónustu við aldraða
sem kom út í október 2005 er bent
á nauðsyn þess að gera þjónustu-
samninga og því að „eðlilegt er að
ríkið viti fyrir hvaða þjónustu það
er að greiða stofnunum“ eins og
segir orðrétt í skýrslunni.
Engar samræmdar reglur eru til
um vistun á stofnanirnar né mark-
miðslýsingar varðandi þjónustuna.
Ekki liggur heldur ljóst fyrir hver
beri ábyrgð á eftirliti með stofn-
unum, hvorki fjárhagslega né fag-
lega. Þá eru engar reglur til um
hver beri ábyrgð á og hafi frum-
kvæði að fyrir hendi séu pláss fyr-
ir hvíldarinnlagnir eða dagvist-
arheimili fyrir aldraða með
heilabilun.
Eitt af baráttumálum Félags
eldri borgara í Reykjavík síðast-
liðin þrjú ár er endurskoðun á lög-
um um málefni aldraðra. Lögin eru
löngu orðin úrelt og standa í vegi
fyrir eðlilegri þróun í þessum
málaflokki. Stjórnvöldum hefur
verið sendur fjöldi áskorana og
ályktana og ófáir fundir haldnir
með þeim til að leggja áherslu á
endurskoðun laganna og nauðsyn á
nýrri heildarstefnu og áætlanagerð
byggða á nútímalegum sjón-
armiðum.
Í þessu sambandi er ástæða til
að vitna í grein eftir Guðríði Arn-
ardóttur um hjúkrunarrými og
málefni aldraðra í Kópavogi sem
birtist í Morgunblaðinu 4. janúar
sl. Þar kemur fram að sveitarfélag-
ið hafði undirbúið byggingu hjúkr-
unarheimilis við Boðaþing og von-
ast til að hún gæti hafist á þessu
ári enda er langur biðlisti aldraðra
í sveitarfélaginu sem er í mjög
brýnni þörf fyrir hjúkrunarheimili.
Fram kemur í greininni að um
er að ræða breytt fyrirkomulag
þar sem íbúar myndu halda fjár-
hagslegu sjálfstæði og greiða sjálf-
ir fyrir þjónustu. „En nú blasir hin
alvarlega staðreynd við að heil-
brigðisráðuneytið hefur tilkynnt
bæjarstjórn Kópavogs að þar sem
ekki sé að finna skýra lagaheimild
fyrir slíku tilraunaverkefni sem
Boðaþing er, verði ekki unnt að
samþykkja annað fyrirkomulag en
það sem tíðkast hefur, fyrr en að
lögum um málefni aldraðra og lög-
um um almannatryggingar hefur
verið breytt.“
Félag eldri borgara hefur marg-
oft bent á og barist fyrir því að
aldraðir eigi rétt á að halda fjár-
hagslegu sjálfstæði sínu þó að þeir
dvelji á stofnunum, hjúkrunar- eða
dvalarheimilum. En eins og lögin
eru nú, falla niður allar bætur frá
Tryggingastofnun sem einstakling-
urinn hefur fengið en greiðast
beint til stofnunarinnar, án þess að
viðkomandi hafi nokkuð um það að
segja sjálfur. Síðan er heimild í
lögum um greiðslu vasapeninga –
sem eru tekjutengdir!
Hvergi í nálægum löndum er um
að ræða eins fyrirkomulag og hér
á landi hvað þetta varðar, enda er
litið á það sem sjálfsögð mannrétt-
indi að aldraðir haldi fjárræði sínu
til æviloka. En sú hugsun virðist
ekki hafa náð til ráðamanna í okk-
ar þjóðfélagi.
Úrelt löggjöf um
málefni aldraðra
Margrét Margeirsdóttir skrifar
um baráttumál eldri borgara »Engar samræmdarreglur eru til um
vistun á stofnanirnar né
markmiðslýsingar varð-
andi þjónustuna.
Margrét Margeirsdóttir
Höfundur er formaður Félags eldri
borgara í Reykjavík.