Morgunblaðið - 13.09.2007, Qupperneq 26

26 FIMMTUDAGUR 13. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAÐ má búast við því að einn af
hverjum sex karlmönnum sem
komast yfir miðjan aldur greinist
með krabbamein í blöðruhálskirtli.
Því er líklegt að flestir lendi í því á
lífsleiðinni að fá sjúkdóminn sjálfir
eða eigi einhvern ná-
kominn sem verður
sjúkdómnum að bráð.
Algengi sjúkdómsins
og erfiðleikar í með-
höndlun hans gera
hann að verulegum
lýðheilsuvanda.
Tíðni blöðruhálskirt-
ilskrabbameins
(BHKK) hefur farið
ört vaxandi hér á landi
eins og víðast á Vest-
urlöndum. Norðurlönd
skera sig úr með mik-
inn fjölda dauðsfalla af
orsökum meinsins.
Það er nú næstalgengasta dán-
arorsök karla af völdum krabba-
meins hérlendis og kemur næst á
eftir lungnakrabbameini. Árlega
greinast um 200 íslenskir karlmenn
með meinið en dánartíðni vegna
þess í Evrópu er hæst í Noregi,
Svíþjóð, Íslandi og Danmörku með
um 25 dauðsföll á 100.000 íbúa.
Ekki er vitað hvað veldur þessari
háu tíðni meinsins á Norðurlönd-
unum. Í Suður-Evrópu er tíðni
meinsins innan við 50% af því sem
hún er hér og í Kína einungis lítið
brot (4%).
Greining, meðferð og að lifa
með sjúkdómnum
Algengt er að þvagrennsli verði
tregara og þvaglát tíðari eftir því
sem karlmenn eldast. Oftast er or-
sökin góðkynja stækkun á blöðru-
hálskirtli, en hann umlykur þvag-
rásina og getur því hindrað
þvagrennsli. Krabbamein í blöðru-
hálskirtli getur þó gefið samskonar
einkenni. Hafir þú þessi einkenni
frá þvagfærum skaltu leita læknis.
Menn niður að fertugs aldri hafa
greinst með þetta mein en flestir
greinast eftir sextugt. Í lok ársins
2004 voru BHKK 1.300 sjúklingar á
lífi á Íslandi. Meðferð ber betri ár-
angur sé hún hafin áður en sjúk-
dómurinn breiðist út. (Sjá krabb.is)
Svonefnt PSA-blóðpróf er oft notað
til að rannsaka hvort BHKK sé far-
ið að búa um sig. Bandarísku
læknasamtökin mæla með að karlar
fari árlega í PSA-mælingu eftir
fimmtugt. Þar í landi hefur grein-
ingartíðni meinsins stóraukist á
meðan dánartíðnin virðist hafa far-
ið lækkandi á síðustu árum. Ís-
lenskir læknar og samtök lækna á
Norðurlöndunum hafa ekki enn
gefið út sambærileg meðmæli og
þeir bandarísku um PSA-mælingu
eftir fimmtugt en rannsóknir á
komandi árum munu vafalítið skera
úr um hvort slík meðmæli séu
æskileg.
Manni sem greinist með krabba-
mein í blöðruhálskirtli stendur til
boða að fara í skurðaðgerð, geisla-
meðferð eða fá hormónalyf. Hver
meðferð fyrir sig er líkleg til að
minnka lífsgæði til muna þó svo að
lifunarlíkur aukist eitthvað. Loks
er meðferðarleiðin að „bíða og sjá
til“ eða „bið undir eftirliti“. Margir
velja þá jafnframt að breyta um
mataræði og lífsstíl. En því miður
er ekki enn vitað hvaða sjúklingum
mun gagnast að fara í meðferð og
hverjum gagnast best að „bíða og
sjá til“.
Litlar rannsóknir á Íslandi og
á alþjóðavísu
Samanborið við sambærilega
sjúkdóma hefur krabbamein í
blöðruhálskirtli hlotið tiltölulega
litla athygli hjá vísindasamfélaginu;
fjöldi vísindagreina á Íslandi um
sjúkdóminn er einungis fjórðungur
af þeim greinum sem skrifaðar
hafa verið eru um brjósta-
krabbamein kvenna. Þó eru þetta
sjúkdómar af sömu stærðar- og al-
varleikagráðu.
Lítið er því vitað um orsakir
sjúkdómsins og framþróun hans.
Þó að nýlegar rannsóknir bendi til
þess að erfðaþættir hafi áhrif á
sjúkdómsþróunina hjá sumum ein-
staklingum er sagan ekki öll sögð.
Það er ekki fullrannsakað hvaða
lífsstílsþættir hafa áhrif á líkurnar
á að greinast með BHKK og hvaða
þættir ráða úrslitum um hversu vel
og hve lengi sjúklingar lifa með
sjúkdómi sínum. Ýmsar vísbend-
ingar eru þó um að mataræði geti
skipt sköpum.
Markmið Framfarar
Það var með tilliti til þessa, að
Krabbameinsfélagið Framför var
stofnað 12. febrúar 2007 með það
að markmiði að afla fjár til að
styrkja rannsóknir á BHKK og efla
baráttuna gegn því. Til þess að ná
settu markmiði hefur félagið stofn-
að Styrktarsjóð Krabbameins-
félagsins Framfarar og er söfnun í
hann hafin. Stofnfé sjóðsins er ein
milljón króna sem er gjöf frá Rolf
Johansen & Company. Nýverið
hefur Styrktarsjóður Baugs Group
lagt fram tvær og hálfa milljón
króna. Allt styrktarfé rennur
óskert til fjármögnunar rannsókna-
og kynningaverkefna en rekstr-
arkostnaði Framfarar er mætt með
félagsgjöldum og annarri fjáröflun.
Í júní komu þær Jane Plant og
Kristín Vala Ragnarsdóttir í heim-
sókn á vegum félagsins og héldu
fyrirlestra um áhrif mataræðis og
umhverfisþátta á krabbamein í
blöðruhálskirtli og brjóstum.
Íslenskar rannsóknir hafnar
Framför hefur stuðlað að því að
nú er að hefjast umfangsmikið
rannsóknarverkefni á krabbameini
í blöðruhálskirtli við Miðstöð Há-
skóla Íslands í lýðheilsuvísindum
(MLV). Í samvinnu við Krabba-
meinsfélag Íslands, Hjartavernd,
Landspítala, Harvard-háskóla og
Karolinska Institutet vinnur MLV
að metnaðarfullu rannsóknarverk-
efni sem miðar m.a. að því að varpa
ljósi á það hvort mismunandi fæðu-
venjur á fyrri hluta ævinnar hafi
áhrif á líkur þess að fá BHKK.
Annað markmið er að skilja hversu
vel PSA-mæling manna á miðjum
aldri spáir fyrir um að greinast
með illskeytt BHKK síðar á æv-
inni.
Nú beinist fjáröflun Framfarar
einkum að því að styrkja þessar
rannsóknir – við hvetjum alla Ís-
lendinga til að leggja okkur lið í
baráttunni!
Heimasíða Framfarar: www.hi.is/
oddur
Baráttudagur gegn krabba-
meini í blöðruhálskirtli
Unnur Valdimarsdóttir og Odd-
ur Benediktsson skrifa um
eitt mesta lýðheilsuvandamál
Vesturlanda
» 14. september erbaráttudagur Evr-
ópsku þvagfæralækn-
ingasamtakanna (Euro-
pean Association of
Urology) gegn krabba-
meini í blöðruhálskirtli.
Unnur
Valdimarsdóttir
Unnur er dósent við Háskóla Íslands,
Oddur er prófessor emerítus við Há-
skóla Íslands.
Oddur
Benediktsson
MISJÖFN eru blóm mannlífsflór-
unnar, það sést glöggt í Kolaportinu.
Á fáum eða engum stöðum í borginni
er að finna jafn ólíkt fólk. Þar eru
bornir og barnfæddir Reykvíkingar
og fólk hvaðanæva af landinu. Auk
einstaklinga frá öðrum löndum og
heimsálfum sem hafa valið að gera
Ísland að heimalandi sínu eða starfa
hér um tíma. Einnig er þar ávallt
mikið um erlenda ferðamenn. Ald-
ursdreifingin er ekki síður áhuga-
verð. Foreldrar með börn sín, afar,
ömmur, einhleypir og unglingar. Það
besta er að allir finna sig jafn vel-
komna. Portið er ekki fyrir neinn
einn hóp.
Meira en verslunarstaður
Kolaportið er markaðstorg þar
sem seldur er hinn fjöl-
breyttasti varningur.
Nýuppteknar kart-
öflur, fiskur, flatkökur,
sælgæti, verkfæri,
geisladiskar, skór,
handverk, nýr og not-
aður fatnaður. Einnig
má finna þar húsmuni,
bækur og hljómplötur
fyrir safnara. Að
ógleymdu kompudóti
þar sem máltækið ,,eins
rusl er annars fjár-
sjóður“ er sannmæli.
Þó að flestir komi til að versla eru
þeir einnig margir sem líta inn í von
um að hitta kunningja eða samlanda.
Kaffihús portsins er mikið sótt af
þeim sem eru á höttunum eftir við-
mælanda til að spjalla við um dæg-
urmál. Í félagsfræðikönnun sem gerð
var fyrir mörgum árum kom í ljós að
þónokkuð var um að brottfluttir
Vestmannaeyingar kæmu þangað til
að hitta aðra í sömu
stöðu. Hægt er að orða
það svo að portið sé
stærsta félagsmiðstöð
höfuðborgarinnar.
Markaðurinn er löngu
orðinn ómissandi hluti
borgarmyndarinnar.
Það sést best á því að í
frábærri nýkynntri
verðlaunatillögu um
framtíð Kvosarinnar er
gert ráð fyrir að undir
Lækjartorg verði gerð-
ur kjallari til að hýsa
Kolaportsmarkaðinn.
Á iðandi mannlíf að
víkja fyrir bílum?
Eins og alkunna er hefur opinber
stofnun farið fram á að borgaryf-
irvöld samþykki breytingar á deili-
skipulagi þannig að í húsinu megi
koma fyrir bílastæðum starfsmanna
stofnunarinnar. Þetta mundi þýða að
loka þyrfti markaðnum í eitt og hálft
ár og er hann yrði opnaður að nýju
hefði lofthæðin verið minnkuð um
helming og aðstaða markaðarins
minnkuð. Bent hefur verið á að hand-
an götunnar verði brátt opnaður bíla-
kjallari með 1.600 stæðum og stofn-
uninni sé í lófa lagi að leigja þar
stæði fyrir bíla starfsmannanna. Með
tilliti til tillögunnar um nýja stað-
setningu fyrir Kolaportsmarkaðinn
hlýtur að teljast eðlilegt að borgin
samþykki ekki deiluskipulagsbreyt-
inguna fyrr en tryggt er að endar nái
saman. Það er að segja að fram-
kvæmdir við bílastæðin hefjist ekki
fyrr en markaðurinn hefur verið
fluttur á nýjan stað – undir Lækj-
artorg.
Mannlífið í Kolaportinu
Kolaportið er löngu orðið
ómissandi hluti borgarmynd-
arinnar, segir Guðrún Erla
Geirsdóttir
»Hægt er að orða þaðsvo að portið sé
stærsta félagsmiðstöð
höfuðborgarinnar.
Guðrún Erla
Geirsdóttir
Höfundur er myndmennta-
kennari og varaborgarfulltrúi
Samfylkingarinnar.
„ÁFENGIS- og tóbaksverslun rík-
isins skilaði 10,4 milljörðum króna í
skatttekjum í ríkiskassann í fyrra.“
Fréttablaðið, 25. júlí sl.
Þetta er ákaflega athyglisverð
grein um milljarðatekjur ríkis sem
hefur samtímis ekki efni á að hjálpa
fórnarlömbum neyslunnar þannig að
flest meðferðarheimili
eru á barmi gjaldþrots
og þurfa að láta enda
ná saman með því að
sníkja peninga úr öll-
um áttum. Aðstand-
endur þessa ólánsfólks
reyna að hjálpa sér
sjálfir en fá lítillega að-
stoð frá SÁÁ og ein-
hverjum líkn-
arfélögum. Svo er
aðferðin að „frelsa“
fólk í burtu frá þessum
vanda en það er ein-
hvern veginn svoleiðis
þegar fólk er í þrot
komið að það er ekki
móttækilegt fyrir boð-
skap Biblíunnar. Ég er
ekkert á móti þessari
bók í sjálfu sér. Ég á
hana en passa mig á að
opna hana aldrei.
Hjálp fyrir áfengis- og
tóbaksneytendur ætti
að sjálfsögðu að vera
fjármögnuð að öllu
leyti af ÁTVR. Sérstaklega á þetta
við tóbaks- og áfengisneytendur
ásamt öðrum vímuefnaneytendum
sem missa stjórn á neyslunni. Tóbak
er þannig eitur að meira en 90% af
þeim sem nota það festast gjör-
samlega í neyslunni. Þetta á þó ekki
við alkóhól, en u.þ.b. 10% af not-
endum alkóhóls fara svo illa af neysl-
unni að neytandinn verður að leita
hjálpar. Gróði ÁTVR er svo mikill að
kostnaður fyrirtækisins við að fjár-
magna þá sem eru hjálparþurfi í
þessum málaflokki yrði óverulegur
og þá er átt við að greiðslur fyrir fólk
sem vinnur við að hjálpa þessum
fórnarlömbum ofneyslu áfengis og
tóbaks sem og annarra vímuefna
þurfa að vera það góðar að hægt sé
að lifa af þessari vinnu. Ísland er svo
aftarlega í meðferðarúræðum í dag
að það er algjör skandall. Meðferð-
arfulltrúar eru láglaunastétt, með-
ferðar- og áfangaheimili eru meira
eða minna í krónískri fjárþröng og
hafa verið allar götur síðan byrjað
var á meðferðum hér á landi. Ef t.d.
SÁÁ yrði selt fyrirtæki ríkisins,
ÁTVR, fyrir 1 krónu, (symbolisk
summa) og þar er nóg til af fólki sem
hefur vit á brennivíni og þeirri hættu
sem fylgir notkun þess, myndi fjár-
hagur þess komast í jafnvægi. Það
mætti skipta ÁTVR milli Fangels-
ismálastofnunar og SÁÁ. Ríkið
myndi losna við enn eitt fyrirtækið,
fólk sem skilur brennivín og afleið-
ingar þess fengi að selja tóbak og
brennivín og nota ágóðann og þyrfti
bara hluta af honum til að leysa öll
þessi flóknu vandamál
sem skapast af ofneyslu
vímuefna. Þeir gætu
gert félagsmálabatteríið
að hluthafa og þá yrði
fyrst samhæfing og
regla komin á hluti sem
alltaf er verið að kvarta
yfir í þjóðfélaginu
Íslendingar heims-
meistarar í gervigreind!
(fyrirsögn í blaði) „Ís-
lenskur hugbúnaður
bar sigur úr býtum í
keppni alhliða leikja-
forrita sem haldin var í
Vancouver í Kanada.“
Sem betur fer er þessi
fyrirsögn um forrit og
ekki lýsing á enn einu
heimsmeti Íslendinga í
öllu mögulegu, t.d. á
hvaða greindarstigi þeir
eru miðað við aðrar
þjóðir. Alls konar
„sýndarveruleikar“ hafa
alltaf verið til, en orðið
sjálft var ekkert notað í
daglegu máli fyrr en tölvuleikir með
„sýndarveruleikum“ urðu vinsælir.
En af hverju ekki „stjórnarskrár-
forrit“, að sjálfsögðu matað með öll-
um upplýsingum sem hægt er að
finna, reglugerðir sem stangast á við
stjórnarskrá myndu sjálfkrafa
þurrkast út.
Löggæslumenn myndu neyðast til
að fara eftir lögum, persónubúnar
reglugerðir væru úr sögunni og „týr-
anískir“ þingmenn gætu ekki troðið
lögum í gegnum þing, þar sem
„minnimáttar þingmenn“ þora ekki
að andmæla nema með hálfgerðu
mjálmi. Með hjálp tækni og tölvu-
hugbúnaðar gætu Íslendingar end-
urheimt frelsið sem fylgir því að
stjórnarskrá landsins sé fylgt. Það
myndi margt breytast til batnaðar
hjá fólki sem lifir í eilífum vanda-
málum vegna stjórnsýslu sem brýtur
í bága við stjórnarskrána, að hug-
búnaður með gervigreind er kannski
það sem koma skal í framtíðinni, þeg-
ar ráðamenn þjóðarinnar setja eigin
hagsmuni fram yfir hagsmuni þjóð-
arinnar og verja síðan þessi lög og
reglugerðir með „klassískri“
hundalógík. Að sjálfsögðu er þetta
skrifað bæði í gamni og alvöru. Bilið
á milli venjulegs fólks og þess
„þjóna“ (þingmanna) sem þeir hafa
kosið yfir sig fer sístækkandi. Bara
skrifað í tilefni af því að ég er að opna
bréf til föður míns, sem er látinn fyr-
ir u.þ.b. 10 árum, bróður míns, sem
er látinn fyrir u.þ.b. 3 árum, stefnu á
móður mína, sem er látin fyrir u.þ.b.
1 ári, og svörin sem ég fæ þegar ég
tala við banka, embætti, inn-
heimtustofnanir og þ.h. er að ég
verði að fá þetta staðfest í vottorði
o.s.frv. því í tölvunum stendur að
þetta sé allt rétt! Svo erum við að
gagnrýna hóp af múslimum sem hafa
lesið Kóraninn eitthvað skakkt! Lít-
um heldur í eigin barm og skoðum
hvað við finnum þar. Bara til að sjá
þetta kómíska í öllu saman þá fannst
mér drepfyndið að það síðasta sem
þingmenn gerðu áður en þeir fóru í
sumarfrí var að lögleiða vændi! Vildu
þeir vera öruggir um að þeir myndu
ekki brjóta lögin í sumarfríinu? Bara
hugleiðing, ekkert annað. Ef einhver
hefur eitthvað út á þetta að setja get-
ur viðkomandi alltaf sent email á:
oskar.iceland@gmail.com Ég svara
öllum emailum, oftast.
ÁTVR – SÁÁ – Fang-
ar og aðrir „smæl-
ingjar Íslendinga“
Óskar Arnórsson skrifar
um samfélagsmál
Óskar Arnórsson
»Hjálp fyriráfengis- og
tóbaksneyt-
endur ætti að
sjálfsögðu að
vera fjármögn-
uð að öllu leyti
af ÁTVR.
Höfundur er sérmeðferðarfullrúi.