Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.2008, Blaðsíða 10

Eftir Þorvald Þorsteinsson
kennsla@kennsla.is
E
inu sinni ákváðum við
Pétur að finna alls
konar verðmæti í
görðunum og með-
fram götunum. Það
var skrýtið hvað
leitin gekk vel. Við fundum fullan síg-
arettupakka, kveikjara, smápeninga
og sjálfsagt eitthvað fleira. Seinna
datt mér í hug að Pétur hefði komið
hlutunum fyrir og stungið svo upp á
leiknum. En það var líklega ég sem
stakk upp á leiknum.
Þetta minningabrot skrifaði ég í
Nýlistadeild MHÍ árið 1986 og birti í
bókinni Hundrað fyrirburðir, sem
kom út sem hluti útskriftarverkefnis
vorið 1987.
Það leið drjúgur tími þar til ég átt-
aði mig á að í þessari einföldu frásögn
birtist það skapandi verkfæri sem
mig mátti síst af öllu vanta. Það
leyndist í ákvörðuninni um að finna –
í stað þess að láta sér duga ákvörð-
unina um að leita.
Ég mæli með því að lesendur geri
sambærilegar tilraunir með eigin
skynjun; ákveði að finna /taka eftir/
upplifa/uppgötva eitthvað sem þeim
þykir þess virði að kanna. Mér þykir
líklegt að einhverjum þyki „skrýtið
hvað það gekk vel“.
Mín reynsla er sú að það gengur
eiginlega alltaf vel þegar kennari fær
tækifæri til að beita skapandi aðferð-
um með sínum nemendum, hver svo
sem námsgreinin er.
Kannski er það vegna þess að
skapandi skólastarf gerir ráð fyrir að
hver einasta kennslustund sé hið eig-
inlega markmið og opnar þar með
raunverulegt rými fyrir nærveru og
upplifun manneskjunnar. Nemand-
inn verður mikilvægasta þróun-
arverkefnið. Og námsefnið.
Slíkt skólastarf dregur óhjákvæmi-
lega dám af ferli daglegs lífs. Deigl-
unni sem hver einasti maður upplifir í
mannlegum samskiptum og hvers-
dagslegu atferli, án þess kannski að
taka eftir því sér til gagns.
Í skapandi skólastarfi kemst hins
vegar enginn hjá því að taka eftir því
sem hann annars væri sofandi gagn-
vart utan skólans. Samskipti taka þar
sífellt nýja stefnu, áætlunum er
breytt í ljósi nýrra aðstæðna, það er
hætt við, byrjað, frestað, klárað og
byrjað aftur.
Markleysa og glundroði ásamt
hefðbundnum sofandahætti eru mun
stærri þættir í mannfélaginu en
samkomulag er um að viðurkenna,
enda mikið kapp lagt á að láta sem
skipulagið haldi, framtíðin sé í okkar
höndum og markmiðin skýr.
Við þessar aðstæður hefur hlut-
verk skapandi kennsluaðferða aldrei
verið mikilvægara.
Við þráum að kynnast því sem
innra með okkur er að finna og síðast
en ekki síst, – sýna öðrum þetta sem í
okkur býr.Við þráum öll að tala með
eigin rödd, miðla lífssýn sem við vit-
um í hjarta okkar að er okkar eigin.
Sönn og sjálfsögð.
Þess vegna eigum við ævintýrin til
dæmis. Eða hélt einhver að þau væru
eitthvað sem tilheyrðu liðnum tíma?
Einhverjum tíma yfirleitt?
Hvað ætli gerist ef ævintýrið er
skoðað sem skapandi verkfæri?
Ævintýrin fjalla um það sem við
vitum nú þegar, sem er ekkert lítið
þegar haft er í huga að við vitum
nokkurn veginn allt sem vita þarf í
einu lífi. Þau ganga út frá því sem er
okkur sameiginlegt og þar með eig-
inlegt – þó okkur hafi ekki endilega
tekist að koma því í orð.
Ævintýrin gera ráð fyrir því að við
vitum hvað verið er að tala um, þeirra
hlutverk er bara að raða því upp í
sögu til að gera það aðgengilegra. Til
að hjálpa okkur að grípa til þess þeg-
ar við þurfum að minna okkur á að til-
finningarnar okkar, óttinn okkar,
gleði og umhyggja, er okkur öllum
sameiginlegt.
Ævintýrin eru þess vegna enginn
tilviljanakenndur tilbúningur í, þegar
allt kemur til alls. Miklu fremur skilj-
anleg og skemmtileg leið til að koma
einhverri reiðu á raunveruleikann.
Ævintýrin eiga rætur í þrá okkar
eftir sambandi milli okkar innri og
ytri heims. Milli þess sem er og þess
sem við höldum vera. Þess sem við
skynjum og þess sem við skiljum. Þau
minna okkur sífellt á hvað við eigum
sameiginlegt, hvað það er sem gerir
okkur að manneskjum. Það er þess
vegna sem sem þau tala til okkar í
gegnum aldirnar og hafa jafn mikið
gildi í öllum menningarheimum. Þess
vegna er sama ævintýrið til í öllum
trúarbrögðum á öllum tímum í öllum
samfélögum.
Ævintýrin eru svo innbyggð í okk-
ur sem teljumst fullorðin að við hætt-
um að taka eftir þeim, rétt eins og
mörgum öðrum eðlislægum þáttum
og förum að halda að þau séu sér-
merkt einhverjum einum þjóðfélags-
hópi. En þegar við lendum í að-
stæðum sem valda okkur hugarróti
eða ótta og öll skynsamleg rök veita
enga huggun, þá leitum við í dæmi-
söguna, ævintýrið, okkar eigin inn-
byggða goðsagnabanka, okkar með-
fæddu sköpunargáfu og oftar en ekki
þetta óútskýranlega og undurfagra
innsæi sem við upplifum stundum
sem milda rödd inni í okkur. Það er á
slíkum stundum sem við komum með
lausnir sem við getum engan veginn
útskýrt hvar eiga upptök sín. Þær eru
svo snjallar eða augljósar eða óvænt-
ar... en þó svo gamalreyndar og sigld-
ar á sagnahafinu.
Það er athyglisvert að upplifa sam-
tímis tímaleysið og víddina í ævintýr-
unum. Þau eru í raun sígild áminning
um fánýtið sem fylgir því að hengja
lífshamingju sína á ártöl, hraðamaæl-
ingar, tímasetningar eða annað sem
skiptir álíka miklu máli í lífi okkar og
maturinn sem við borðuðum ekki í
gær.
Samt er skólinn, sem ætti að vera
fyrirmynd okkar allra í umgengni
sinni og virðingu við núið, einhver
þekktasti vettvangur angistar og
orkusóunar á altari sekúndubrotsins.
Sé talað í jarðsögulegum tíma.
Það er enginn í fjórða bekk til að
vera í fjórða bekk.
Börn fara í fjórða bekk til að kom-
ast í fimmta bekk.
Við lærum núna en nýtum seinna.
Við getum ekki gert þetta hérna
nema kunna fyrst þetta þarna.
Við byrjum fremst og endum aft-
ast.
Nema þegar við byrjum aftast.
Þá endum við fremst.
Fyrst þetta – svo þetta.
Ef þetta – þá þetta.
Nær hvert sem litið er innan hefð-
bundinna námsgreina virðist þess
vandlega gætt að eitt leiði af öðru á
meðan aðrir sjá til. Þar birtist náms-
skrá og kennsluefni iðulega í svo ein-
kennilega rökréttri orsakakeðju að
lítið virðist fyrir okkur að gera annað
en hvessa augun fram á veginn, mest
af gömlum vana, og jafna bilin.
Það er samt aldrei of seint að
árétta hið fornkveðna;
Manneskja sem lærir að einblína í
sífellu fram á veginn í leit að því sem
vantar upp á til að hún verði „eitt-
hvað“ og fær ekki að kynnast sjálfri
sér sem mesta ævintýrinu, hún verð-
ur aldrei nógu góð. Hún verður ein-
faldlega aldrei nóg – og þess vegna á
hún heldur aldrei eftir að fá nóg. Þess
vegna eins gott að halda áfram leit-
inni í þeirri trú að framundan sé það
sem geri gæfumuninn.
Barninu á ekki að finnast það þurfa
að flýta sér að verða fullorðið.
Barnið á rétt á virðingu fyrir það
sem það er áður en við förum að
spyrja hvað það ætlar að verða.
Barnið á skilyrðislausan rétt á að
upplifa sig sem nóg, hér og nú.
Þannig lærir það að líta á sjálft sig
og aðra sem ófyrirsjáanlegt ævintýri,
hlaðið góðum gjöfum.
Barn sem fær að vera barn lærir af
reynslunni að það veit miklu meira en
það man. Að það getur meira og fleira
en nokkur einkunnaskali getur
nokkru sinni mælt.
Barn sem fær að vera barn veit að
það er allt í lagi að vera utan við sig
og að „einbeitingarskortur“ getur
einfaldlega þýtt að það er að taka eft-
ir einhverju öðru en hentar yfrvald-
inu þá stundina.
Barn sem fær að vera barn er upp-
teknara af því hvað það er heldur en
hvað það ætlar að verða.
Ég leyfi mér að segja að það að
halda heilum þjóðum að botnlausri
skuldasöfnun og augljósri ofneyslu á
kostnað sjálfsþekkingar og skapandi
lífsstefnu, sé lúmskasta og jafnframt
víðtækasta skerðing á mannrétt-
indum sem þekkst hefur í veröldinni
á síðari tímum. Með réttu má segja að
hér sé ekki aðeins verið að brjóta á
rétti hvers manns til að kynnast dýr-
mætustu eiginleikum sínum og til-
gangi eigin tilveru, heldur felst brotið
ekki síður í því sem lýsa mætti sem
stjórnskipaðri skerðingu á mann-
inum.
Hvað heldurðu að þú sért?
Það er athyglisvert að upplifa samtímis tímaleysið og víddina í
ævintýrunum. Þau eru í raun sígild áminning um fánýtið sem
fylgir því að hengja lífshamingju sína á ártöl, hraðamaælingar,
tímasetningar eða annað sem skiptir álíka miklu máli í lífi okk-
ar og maturinn sem við borðuðum ekki í gær.
» Barn sem fær að
vera barn veit að það
er allt í lagi að vera utan
við sig og að „einbeiting-
arskortur“ getur ein-
faldlega þýtt að það er
að taka eftir einhverju
öðru en hentar yfrvald-
inu þá stundina.
Höfundur er myndlistamaður.
10 LAUGARDAGUR 24. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók|tækifærið manneskjan
Grófarhús · Tryggvagötu 15 · 101 Reykjavík · Sími 563 1790 · www.ljosmyndasafnreykjavikur.is
Opið mánudaga til föstudaga frá 12–19 · helgar frá 13–17 · AÐGANGUR ÓKEYPIS
31. maí – 31. ágúst 2008