Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.2008, Blaðsíða 3

Eftir Gunnar J. Árnason
gunnarja@gmail.com
C
arnegie-myndlist-
arsýningarnar ættu
að vera myndlist-
aráhugafólki hér á
landi að góðu kunnar,
enda hafa þær verið
reglulegur viðburður síðan árið 1998
og er ætlað að sýna það besta í nor-
rænni málaralist samtímans. Það
sem einkum vekur athygli við sýn-
inguna að þessu sinni er hin mikla
breidd sem einkennir hana, ekki að-
eins í viðfangsefnum og efnistökum
listamannanna, heldur einnig í aldri
þeirra. Sá sem hlýtur fyrstu verðlaun
að þessu sinni, sænski listmálarinn
Torsten Andersson, er rúmlega átt-
ræður, fæddur 1926. Yngsti listamað-
urinn er meira en hálfri öld yngri.
Annað sem vekur athygli við sýn-
inguna er að sá sem hlýtur önnur
verðlaun er kvikmyndagerðarmaður,
þrátt fyrir að sýningunni sé einkum
ætlað að sýna það sem er efst á baugi
í málaralist. Að öðru leyti er sýningin
enn ein staðfesting á því, eins og fyrri
sýningar hafa leitt í ljós, að viðfangs-
efni myndlistarmanna eru afskaplega
fjölbreytt og erfitt að sýna fram á að
einhver tiltekin stefna sé leiðandi.
Það er ekki nokkur leið að gera öllum
listamönnunum skil, enda eru þeir 26
talsins og hafa aldrei verið fleiri, en
hér verður farið nokkrum orðum um
verðlaunahafa og íslenska þátttak-
endur.
Anderson: Ekki flókinn
en margslunginn
Það mætti ætla að með því að verð-
launa sænska málarann Torsten
Andersson, sem er á áttugasta og
öðru aldursári, væri verið að veita
öldnum meistara nokkurs konar
heiðursviðurkenningu. En því fer
fjarri. Staðreyndin er sú að Anderson
hefur verið valinn á Carnegie-
sýningar áður, og ekki af virðingu
fyrir afrek fortíðar, heldur einfald-
lega vegna þess að hann þykir enn
ferskur og leitandi listamaður og að
málverk hans standa alveg fyrir sínu
í samhengi samtímalistar.
Það er athyglisvert fyrir okkur Ís-
lendinga, sem þekkjum lítið til verka
Andersons, að skoða þau án þess að
vita neitt um aldur listamannsins eða
bakgrunn, því maður fær alls ekki á
tilfinninguna að hér fari gamall lista-
maður sem hangir á fornri frægð.
Málverk Andersons eru aldurslaus,
greinilega eftir þroskaðan og sjálfs-
öruggan listamann sem er enn að
uppgötva nýja möguleika í málverk-
inu. Stíll hans er ekki fábrotinn en
einfaldur, ekki flókinn en margslung-
inn, sem hljómar þversagnakennt en
hið viðkvæma jafnvægi milli hins ein-
falda og margslungna gengur full-
komlega upp í verkum hans.
Anderson kenndi við listaakadem-
íuna í Stokkhólmi á sjöunda áratugn-
um og var í fararbroddi þeirra sem
vildu stokka upp kennsluhætti og
breyta stefnu stofnunarinnar í átt til
nútímalegri viðhorfa. En hann var
líka óvæginn í sjálfsgagnrýni og dró
sig í hlé frá akademísku amstri á átt-
unda áratugnum og hefur alla tíð síð-
an verið óþreytandi í stöðugri endur-
skoðun á eigin myndlist og
möguleikum málaralistarinnar, og
þessi óvægna sjálfsgagnrýni er
kannski skýringin á því hversu hrjúf
og ber málverk hans eru.
Það sem er líka merkilegt við And-
erson er að hann virkar sem brú sem
tengir þá miklu siðferðilegu alvöru
sem var á bak við málaralist um mið-
bik síðustu aldar við fjölhyggju sam-
tímans, sem yngstu kynslóðir lista-
manna eru aldir upp við. Fyrir
Anderson er málaralist einmanalegt
starf, en sem býr yfir almennun
sannleika sem vert er að ströggla fyr-
ir.
Just: Horfir á kvikmyndir
með augum málarans
Hvað á það að þýða að veita kvik-
myndagerðarmanni myndlist-
arverðlaun fyrir málaralist? Dönsk-
um gagnrýnanda fannst fráleitt að
veita Jesper Just önnur verðlaun, sér
í lagi þar sem myndmál hans tengist
miklu fremur sögu kvikmyndalist-
arinnar heldur en málaralistarinnar.
Það má fallast á þessa gagnrýni upp
að vissu marki – Just er ekki málari,
og já, myndmálið og stíllinn dregur
dám af meisturum kvikmyndalist-
arinnar á tuttugustu öld. En það er
ekki eins langsótt að sýna verk hans
eða veita þeim verðlaun í þessu sam-
hengi eins og virðist í fyrstu.
Til útskýringar má byrja á því að
nefna að dómnefnd velur aðeins úr
þeim verkum sem hafa verið tilnefnd
frá hverju landi, og í raun eiga allir
þeir sem eru tilnefndir og valdir á
sýninguna jafna möguleika á að
hljóta verðlaun.
Jesper Just lítur á sig sem mynd-
listarmann miklu frekar en kvik-
myndagerðarmann og verk hans hafa
víða verið sýnd í sýningarsölum og
söfnum. Stuttmyndir hans hafa á
skömmum tíma vakið mikla og verð-
skuldaða athygli í Evrópu og Banda-
ríkjunum, enda búa þær yfir ómót-
stæðilegu aðdráttarafli. A Vicious
Undertow, sem mætti þýða sem
Vægðarlaus undiralda, er 16 mínútna
löng, svart/hvít breiðtjaldsmynd sem
sýnir samskipti nokkurra ein-
staklinga á seiðandi og dularfullan
hátt, með því að gefa ýmislegt í skyn
án þess að neitt sé sagt berum orðum
– undiraldan kemur aldrei upp á yf-
irborðið. Myndin er byggð upp á
augnablikum og sjónarhornum og
bundin saman af hreyfingum lins-
unnar og dáleiðandi tónlist.
Það sem gerir kvikmyndir Justs
áhugaverðar í þessu samhengi er
ekki að þær búa yfir eiginleikum mál-
verka, heldur er það sérstök sýn
Justs á myndmál kvikmyndarinnar.
Það má segja að hann horfi á kvik-
myndir með augum málarans. Og
meðferð hans á miðlinum, hvernig
hann endurskapar kunnugleg augna-
blik úr klassískum svart/hvítum kvik-
myndum, býður okkur upp á að horfa
á kvikmynd með sama hætti og þegar
við stöndum frammi fyrir málverki.
Sagan er ekki í forgrunni í verkum
Justs heldur myndin sem er „máluð“
á kvikmyndatjaldið. Að þessu leyti til
hafa verk Justs ekki aðeins gildi sem
kvikmynda- eða myndbandsverk
heldur opna nýja vídd í fagurfræði
málverksins, auk þess að vera þörf
áminning um að málaralist og kvik-
myndalist tilheyra ekki tveimur plán-
etum heldur eigi sér sameiginlega
sögu.
Djurberg: trúðslegar ýkjur
og hárfín alvara
Myndbandsverk sænsku listakon-
unnar Natalie Djurberg, sem hlaut
sérstakan styrk sem veittur er ungu
listafólki, er af allt öðru tagi. New
Movements in Fashion, eða Nýjar
tískustefnur, er 10 mínútna löng leik-
brúðumynd, gerð með leirfígúrum og
máluðum sviðsmyndum sem minna á
barnamyndir fyrir daga tölvutækn-
innar. Húmorinn er beittur og
ímyndunaraflið ærslafengið, en eftir
nokkra stund áttar maður sig á því að
á bak við barnslegan leikaraskapinn
er skörp ádeila á kvenímyndir og
kynjahlutverk þar sem saklaus leikur
leysist upp í ofbeldisfull átök.
Danir eru áberandi á Carnegie-
sýningunni að þessu sinni, og það eru
ekki aðeins tveir danskir listamenn
meðal verðlaunahafa heldur eru þeir
fjölmennir meðal yngri kynslóðar, og
má þar nefna t.d. Ferdinand Ahm
Krag, Fie Norsker og Allan Otte sem
öll þrjú útskrifuðust úr sama árgangi
Konunglegu dönsku listaakademí-
unnar fyrir nokkrum árum. Þriðju
verðlaun hlaut danski listmálarinn
John Körner sem er rísandi stjarna í
danskri myndlist og hefur verið að
vekja mikla athygli utan Danmerkur,
enda hafa Danir unnið markvisst að
því að styðja upprennandi myndlist-
arfólk við að ná fótfestu á al-
þjóðavettvangi myndlistarinnar.
Körner málar á stórum skala og
með miklum tilburðum, litrík og laus-
beisluð, expressjónísk verk. Það er
kannski engin tilviljun að hann hefur
unnið í leikhúsi og málað sviðs-
myndir, því það er einhver leikræn
dramatík sem liggur að baki, bæði
trúðslegar ýkjur og hárfín alvara.
Það er erfitt að verjast þeirri til-
hugsun að það sé einhver innilega
danskur andi í verkum Körners, sem
maður finnur ekki í sama mæli í ex-
pressjónískum verkum annarra no-
rænna landa, einhver galsafengin
súrrealísk tilþrif og lífsgleði.
Þór og Þórdís
Að þessu sinni eiga tveir íslenskir
myndlistarmenn verk á sýningunni,
en þau eru Þórdís Aðalsteinsdóttir og
Þór Vigfússon. Þórdís Aðalsteins-
dóttir býr í New York og sýnir reglu-
lega í sýningarsölum þar í borg, en
komst í sviðsljósið hér á landi með
einkasýningu á Kjarvalsstöðum fyrir
tveimur árum sem vakti verðskuld-
aða athygli. Hún málar fígúratív mál-
verk sem sameina fínlegar línuteikn-
ingar og stóra einlita fleti. Þórdís
spinnur draumkenndar óramyndir
upp úr textabrotum eða orðum með
leitandi brothættum línum sem
teygja sig yfir grámuskulegar eyður
þar sem hálfnaktar og varnarlausar
fígúrur breiða úr sér.
Þór Vigfússon er af annarri kyn-
slóð, í hópi íslenskra listamanna sem
komu fram á áttunda áratugnum. Þór
lítur á sjálfan sig sem skúlptúrista
frekar en málara, en það er í sjálfu
sér bara skilgreiningaratriði því verk
hans búa yfir sterkum formlegum
eiginleikum sem gætu tilheyrt hvort
sem er málverki eða skúlptúr. Það
sem hann leggur þó ávallt mikið upp
úr er að láta verkin ríma við umhverf-
ið. Þess er skemmst að minnast að
hann var með eftirminnilega sýningu
einmitt í Gerðarsafni þar sem hann
sýndi gríðarstór verk sem nýttu sér
spegileiginleika litaðs glers til að hafa
áhrif á rýmisskynjun áhorfandans.
Hinir ýmsu fletir málverksins
Carnegie-myndlistarsýningin verð-
ur opnuð á miðvikudaginn í Gerð-
arsafni í Kópavogi en henni er ætl-
að að sýna það besta í norrænni
málaralist. Mikil breidd einkennir
sýninguna að þessu sinni, það er
jafnvel spurning hvort sumir þátt-
takendur séu málarar yfirleitt. Hér
er fjallað um verðlaunahafann að
þessu sinni og fleiri sýnendur.
» Það er athyglisvert
fyrir okkur Íslend-
inga, sem þekkjum lítið
til verka Andersons, að
skoða þau án þess að
vita neitt um aldur lista-
mannsins eða bakgrunn,
því maður fær alls ekki á
tilfinninguna að hér fari
gamall listamaður sem
hangir á fornri frægð.
Höfundur situr í dómnefnd
Carnegie-verðlauna.
Torsten Andersson „Málverk Andersons eru aldurslaus, greinilega eftir
þroskaðan og sjálfsöruggan listamann sem er enn að uppgötva nýja
möguleika í málverkinu.“
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. JÚNÍ 2008 3
17. júní er framundan:
Hver var maður dagsins?
Jón Sigurðsson lifir í þjóðarsálinni. Kenningarnafn hans, forseti, var spásögn.
Hann var raunverulega forseti íslensku þjóðarinnar löngu fyrir daga lýðveldisins.
En hvað vitum við um þennan vestfirska útnesjamann, sem skyggði á hvaða
konung sem var?
Litla sögubókin um Jón Sigurðsson forseta segir frá lífi hans og persónu á
skorinorðan og aðgengilegan hátt fyrir alla.
Afar og ömmur, pabbar og mömmur, frændur og frænkur:
Ungdómurinn þarf að eignast þessa litlu bók, lesa hana og læra utanað helstu
æviatriði Jóns forseta. Svo er það ykkar að hlýða þeim yfir.
Sumt af því sem menn lærðu í æsku muna margir ævilangt. Þá þarf ekkert að
fletta því upp í tölvu! Auk þess hafa allir gott af því að læra eitthvað utanbókar.
Ungur nemur, gamall temur!
Fæst í bókaverslunum um land allt.
Verð 390,- kr.