Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.2008, Qupperneq 9

færden kom út árið 2004 var sett upp stór og
mikil sýning í Johannes Larsen-safninu í Ker-
teminde undir heitinu: Sögueyjan-Sagaöen
Séð með augum danskra og íslenskra lista-
manna yfir 150 ára tímabil.
Ein mynda Höskuldar Björnssonar af tveimur
spóum var á þessari sýningu. Í mínum huga var
það falleg kveðja frá íslenska fuglamálaranum til
þess danska.
Sýningin var síðan sett upp í Sophienholm í
Kaupmannahöfn og í Hafnarborg í Hafnarfirði.
Í Noregi þekkti Ragnar Ásgeirsson lögfræð-
inginn Sven Brun, mikinn listaverkasafnara, og
með hans aðstoð voru settar upp tvær sýningar, í
Óslo og í Bergen. Brun kom í tvígang til Íslands,
1937 og 1939, og ferðaðist um landið. Í báðum
þessum ferðum var Ragnar leiðsögumaður hans
stóran hluta tímans. Brun glósaði mikið hjá sér á
þessum ferðum og gaf síðan árið 1951 út ferða-
sögu, Eneboeren í Atlanterhavet sem þýða má
sem Einbúarnir í Atlantshafinu, um Íslandsferð-
irnar. Titill bókarinnar er dreginn af lágmynd
Einars Jónssonar frá 1918. Brun var fróður um
íslenska sögu og menningu. Hann minnist á
Höskuld á tveimur stöðum í bók sinni. Fyrst þeg-
ar hann kemur siglandi frá Noregi og kemur við í
Vestmannaeyjum, þá skrifar hann: „Allt um
kring, við sæ og land, frá fjöru til fjalls, blasir við
þetta mikla fuglalíf, sem Norðmenn þekkja svo
vel úr verkum Höskuldar Björnssonar.“
Hinn staðurinn þar sem hann nefnir Höskuld
er í kafla um íslenska list. Þar skrifar hann:
„Íslensk list er lítið þekkt í Noregi. Árið 1930
stóð Kunstforeningen-listastofnunin í Ósló fyrir
kynnissýningu á íslenskri myndlist. Höskuldur
Björnsson hélt síðan einkasýningar í Ósló og
Bergen árin 1937 og 1938 og ein mynda hans
hangir uppi í Bergens Billedgalleri-safninu.“
Brun og Bergljót kona hans gáfu síðar norsk-
um listasöfnum sitt stóra málverkasafn. Ég hef
fengið sendar upplýsingar frá Knut Ormhaug, yf-
irmanni forvörsludeildar listasafnsins í Bergen,
um að í gjöfinni hafi verið 7 verk eftir Höskuld
Björnsson.
Hann hefur sent mér lista yfir þau verk Hösk-
uldar sem eru í eigu safnsins.
2 málverk:
Frá Dilksnesi, 1936 (36 x 49 sm)
Fuglar og blóm, 1938 (78 x 66 sm)
5 verk á pappír:
Músarindill, 1937 (teikning, 235 x 320 mm)
Frá Hornafirði, 1934 (teikning, 130 x 216 mm)
Á sjónum, 1938 (vatnslitir, 250 x 360 mm)
Lundi, 1937 (vatnslitir, 263 x 367 mm)
Æðarfuglar, 1934 (túss, 178 x 246 mm)
1939 ferðaðist Höskuldur Björnsson sjálfur til
Bergen og Óslóar, en varð að halda heim aftur
vegna heimsstyrjaldarinnar síðari. Engu að síður
finnast nokkur málverk eftir hann frá tímanum í
Noregi, m.a. Håkonshallen, lítið listaverk í formi
fjögurrra síðna myndskreytts bréfs til Ragnars
vinar hans
Mörg verk í Svíþjóð
Höskuldur Björnsson hefur ekki haldið sýningu í
Svíþjóð. En í bréfi frá Einari Sjögren, hjá
sænsku bændasamtökunum, til Ragnars Ás-
geirssonar, sem dagsett er í Stokkhólmi 6. mars
1953, þakkar hann fyrir tvær vatnslitamyndir
eftir Höskuld Björnsson – og vill halda annarri,
Vetrarlandslagi, en prófessor Svärdström óski
þess að kaupa hina. Sonur Svärdströms á nú síð-
arnefndu myndina og ritar í bréfi:
„Júní 2007
Kæra Vibeke.
Ég held að ég hafi fundið vatnslitamyndina
sem þú leitaðir að. Hér að neðan finnurðu ljós-
mynd af myndinni. Þrívídd myndarinnar er örlít-
ið brengluð þar sem ég varð að mynda hana frá
vissu sjónarhorni til að glampinn í glerinu sæist
ekki. Myndin er 60x50 sm stór og merkt Hösk-
uldur Björnsson 52. Þetta eru ekki öruggar heim-
ildir en ég tel mjög líklegt að myndin hafi verið
keypt milli 4/8 og 9/8 1956.
Bestu kveðjur og góða skemmtun á Íslandi.
Anders Svärdström.“
Þó Höskuldur hafi ekki haldið sýningu í Sví-
þjóð, má engu að síður finna mörg verka hans
þar. Dóttir hans Ingveldur (Inga) hefur nefnilega
búið í Svíþjóð í mörg ár. Ég heimsótti hana fyrir
nokkrum árum og naut þess að skoða þær mörgu
fínu myndir sem hún átti. Og að sjálfsögðu átti
hún líka fallega myndskreytt bréf frá föður sín-
um.
Þegar athyglinni er beint að því hvar verk
Höskuldar hafi verið sýnd utan Íslands, ber einn-
ig að nefna að hann átti þrjú verk á sýningunni
Bird Artists of the World sem haldin var í The
Tryon Gallery í London dagana 24. október til 20.
nóvember 1963. Á sýningunni voru einnig þrjú
málverk eftir Guðmund frá Miðdal.
Höskuldur flutti með fjölskylduna til Hvera-
gerðis 1946. Á árunum frá 1940 til 1965 var
Hveragerði þekkt sem listamannabær. Þar
bjuggu skáld, rithöfundar, tónskáld, myndlistar-
menn og myndhöggvarar. Meðal þeirra sem
þangað fluttu voru Gunnar Benediktsson, Krist-
ján frá Djúpalæk, Jóhannes úr Kötlum, Gunn-
laugur Scheving, Ríkarður Jónsson og Kristinn
Pétursson. Ragnar Ásgeirsson bjó einnig í
Hveragerði í nokkur ár frá 1943 og starfaði fyrir
Garðyrkjuskóla ríkisins.
Í einni þeirra greina sem ég tók með mér frá
Íslandi er fjallað um heimsókn til Hallfríðar Páls-
dóttur í Hveragerði. Eftir lát Höskuldar 1961
hafði hún innréttað kaffistofu í vinnustofu hans.
Hún sagði þangað koma marga góða gesti sem
oft keyptu málverk. Í lofti verkstæðisins hékk
litli báturinn sem Eymundur, afi Höskuldar,
hafði smíðað og gefið honum þegar hann var
strákur. Og á veggjum herbergisins héngu verk
Höskuldar. Hallfríður sagði blaðamanninum frá
lífi þeirra, m.a. að nokkrum sinnum hefði því ver-
ið fleygt að Höskuldur ætti að fá sér „alvöru“
vinnu. Sannleikurinn væri hins vegar sá að hann
hefði verið heilsuveill alla sína ævi og því ekki
geta unnið erfiðisvinnu. Það hefði oft reynst þeim
erfitt, en þau hefðu haft það gott saman og verið
ánægð.
Að áeggjan Ragnars Ásgeirssonar ferðaðist
Höskuldur um Skagafjörð og Eyjafjörð. Hann
teiknaði og málaði gamla bóndabæi og dáðist að
gamla byggingastílnum. Glaumbær í Skagafirði,
Laufás við Eyjafjörð og torfkirkjan á Víðimýri
eru aðeins nokkrar þeirra bygginga sem Hösk-
uldur valdi sér sem viðfangsefni.
Það má undrast fjölbreytileika viðfangsefn-
anna. Jafnt úti við sem inni hafði hann auga fyrir
og skilning á hinu sérstæða. Gamlar bækur og
gömul vinnuáhöld eru sett fram á myndrænan
hátt – gerð sérstök og falleg. Hann sá fegurðina í
gömlum hversdagsmunum: Útskornir höfðagafl-
ar, olíulampar, tréskrín og sauðskinnskór. Hann
leitaði ekki að mikilfengleik, heldur greindi það
stóra í hinu smáa og framkallaði fínustu listaverk
úr hversdagsmótífum.
Á Akureyri málaði hann mörg gömlu húsanna.
Sigrún Ragnarsdóttir gaf Akureyrarbæ nokkrar
þessara mynda sem hún hafði erft eftir foreldra
sína og þar má nú njóta þeirra.
Sumarið 2007 heimsótti ég Unni Friðbjarnar-
dóttur, ekkju Kristjáns frá Djúpalæk, á Akureyri
til að skoða myndir og teikningar sem ég vissi að
hún ætti. Höskuldur hafði m.a. teiknað heimili
hennar, Staðartungu í Hörgárdal, og hún átti
fleiri fugla- og blómamyndir. Hún talaði hlýlega
um vináttu þeirra og árin í Hveragerði. Hún
sagði frá langri sumarferð sem þau hjónin höfðu
farið í ásamt Höskuldi og Hallfríði, þar sem m.a.
var farið til Hornafjarðar. Kristján, sonur henn-
ar, sem einnig var í heimsókn þennan dag, vakti
athygli mína á bók Bolla Gústavssonar, Laufás:
Fjögur skáld í för með presti. Þar fjallar hann
m.a. um vináttu Höskuldar og Kristjáns frá
Djúpalæk.
Eins og á listsýningu
Ég ákvað að halda til Hafnar og sjá með eigin
augum þá staði sem ég þekkti úr verkum Hösk-
uldar, Ásgríms Jónssonar og Svavars Guðnason-
ar. Á Höfn heimsótti ég Sverri Scheving Thor-
steinsson og Lovísu H. Gunnarsdóttur, systur-
dóttur Höskuldar. Þau hafa unnið stórvirki í
skráningu á verkum Höskuldar. Þar að auki fór
ég á bæjarskrifstofuna á Höfn og fékk að skoða
húsið. Það var eins og að vera á listsýningu. Á öll-
um hæðum, á göngunum og á skrifstofunum
hékk fjöldi góðra verka eftir Höskuld og Svavar
Guðnason. Ég fylltist þakklæti yfir að fá að skoða
verkin – og hugsaði með mér: Svona er þetta allt-
af á Íslandi, mætir manni eintóm greiðasemi.
Síðasta mynd Höskuldar Björnssonar sem ég
ætla að fjalla um er hér í Danmörku. Fyrir
nokkru heimsótti ég Bergþóru Kristjánsdóttur í
nágrenni Kaupmannahafnar. Ég hafði sagt
henni að ég hefði mikinn áhuga á listamanninum
Höskuldi Björnssyni og í ljós kom að hún átti
mynd af afa sínum Sigurði Ólafssyni frá Höfn
sem Höskuldur hafði málað. Hún sendi mér ljós-
mynd af verkinu. Þetta er yndisleg mynd í fal-
legum litum. Þegar Klaus Slavensky, eiginmann
Bergþóru og yfirmann upplýsinga- og mennta-
mála hjá dönsku mannréttindamiðstöðinni, vant-
aði mynd á forsíðu einna bókanna sem stofnunin
gefur út, valdi hann mynd Höskuldar af Sigurði
Ólafssyni.
Ég hef reynt að nálgast bókina en hún er upp-
seld, sem þýðir að hér í Danmörku hljóta margir
að hafa séð mynd Höskuldar.
Það er búið að verið gefandi að kynnast ævi og
list Höskuldar Björnssonar. Maður skynjar
brennandi áhuga á hans á listinni. Þrátt fyrir
veikindi var hann ástsæll og mikils metinn lista-
maður, jafnvel þó að myndlistargagnrýnendur
hafi veitt honum litla athygli. Ósnortinn af tíðar-
andanum fetaði hann sína eigin stigu og fann
sinn stað í listinni. Hann var rólyndur maður og
vænn og hafði enga þörf fyrir að vekja athygli á
sjálfum sér. Hann hafði auga fyrir fegurð og sýn-
ir okkur með list sinni fegurðina í öllu í kringum
okkur. Það er ánægjulegt að verk hans verði nú
sýnd í Listasafni Árnesinga í Hveragerði. Al-
menningi gefst þá tækifæri til að virða fyrir sér
verk þessa mikla listamanns, en á sýningunni
verður athyglinni beint að tímabilinu 1940–65,
þegar Höskuldur og allir hinir listamennirnir
sem bjuggu í bænum gerðu Hveragerði að
blómstrandi menningarbæ.
m jöklum og fjallstindum og sjórinn og birtan gefa landinu ólýsanlegt yfirbragð. Ríkulegt fuglalíf örvaði áhuga Höskuldar á fuglamálun.
» Það má svo gott sem fullyrða
að náttúran og æskuárin hafi
verið mikilvægustu lærimeist-
arar Höskuldar.
unni, mikilvægum lærimeistara hans. Snjótittlingar Þessi vatnslitamynd var fjölprentuð á sínum tíma og er enn til víða.
Staðartunga í Hörgárdal Teikning.
Anna Sigríður Einarsdóttir þýddi.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. JÚLÍ 2008 9