Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.2008, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 2008
4 LesbókVIÐTAL
Þ
orsteinn frá Hamri segist engar
bersöglisvísur yrkja, svo dugi,
en ég vil halda því fram að þessi
bók ætti að vera skyldulesning
þeirra sem hafa ráðið málum
hér á landi undanfarið, ekki síst
í ljósi síðustu atburða.
Hann yrkir um orðin og
hvers þau eru megnug, hann yrkir um gömul
gildi sem hann óttast að sé að verða of seint að
hlúa að, hann yrkir um vantrú á stórar hug-
myndir og endanleg svör, hann treystir ekki
hinni nýju vitneskju sem menn væðast og
brynja sig með, hann ákallar hreyfinguna sem
býr í vatninu og náttúrunni og talar um brenni-
fórnir „til velþóknunar/rétt einu hátignar
hundspottinu“ – hann segist ekki eiga ótvíræða
samleið með tímanum en segist ekki vanda um
fyrir honum, svo dugi. En skyldi hann ekki samt
vera því sammála að menn þurfi nú að huga að
raunverulegum verðmætum? Til að mynda
þeim sem við geymum í sögnum og sögu.
„Þú átt svo sannarlega kollgátuna,“ segir
Þorsteinn. „Og það snýst ekki um neinskonar
fortíðardýrkun heldur einfaldlega það að
þekkja sjálf okkur, vita einhvern snefil um
hvaðan við erum komin og hver við erum og
leggja rækt við þau verðmæti sem við höfum
öðlast á þeim ferli ásamt andlegum þrifnaði.“
Tíminn eða aldarhátturinn
Hvenær voru ljóðin í bókinni ort?
„Flest ljóðin voru ort á bilinu frá 2005 og
fram á síðastliðið vor. Tvö eða þrjú eru eldri, að
minnsta kosti að stofni til.“
Eftir fyrsta lestur fannst mér þessi bók vera
viðbragð við tíðarandanum. Hvernig sérðu hana
sjálfur?
„Viðbragð við tíðarandanum, það held ég sé
alveg greinilegt, en reyndar í bland við margt
annað. Ég hef löngum velt fyrir mér tímanum
sem fyrirbæri, og svo er einnig hér. Kannski er
ekki með öllu ljóst hvort ég er fremur að með-
höndla tímann sem slíkan eða tíðarandann, ald-
arháttinn. Það má kannski ekki alltaf á milli sjá.
Þú nefndir áðan síðustu atburði. Svo mikið er
víst að öll bókin er samin áður en sú holskefla
reið yfir en ég stóð auðvitað álengdar við að-
dragandann, þetta útrásaroflæti, þessa fíkn
sem misbýður öllum mannvænlegum gildum,
sönnum verðmætum. Það sem nú hefur gerst
hlaut að gerast. Græðgin var orðin eins og hver
önnur ígerð. Það er aldrei að vita nema þetta
ástand, ásamt ísköldu markaðsmatinu sem lagt
hefur verið á allt, lifandi og dautt, hafi orkað á
það sem ég var að setja saman. Ég veit ekki til
að ég sé gæddur neinni sérstakri framvísi, en
stundum hefur því verið haldið fram að skáld-
skapur sé ekki síst næmur á það sem liggur í
loftinu.“
Þú slærð tóninn í tveimur vísum fremst í bók-
inni. Sú fyrri byrjar á orðunum: „Hroll ber enn
úr allri/ætt.“ Og þú segir að við verðum að
þreyja „ok á herðum,/ok á fornum herðum.“
Þetta er kuldaleg byrjun.
„Þessar vísur eru allmiklu eldri en önnur ljóð
í bókinni. Ég var eitthvað að snuðra í fornum
bragarháttum og datt í hug að leika mér að
þessu tilbrigði. Til samræmis við sjálfan brag-
arháttinn tek ég fornlega og dálítið kaldr-
analega til orða, en man reyndar ekki til að neitt
sérstakt hafi legið að baki því, annað en sjálf
forneskjan í forminu. En auðvitað hefur und-
irvitundin líka verið að störfum. Ég birti þetta í
tímaritinu Són 2006. Svo þegar þessi bók var að
verða til kom mér til hugar að halda vísunum til
haga með því að setja þær þarna fremst; eink-
um fannst mér það dálítið viðeigandi eftir að
lauslegar vísanir í sitt af hverju um Sighvat
skáld voru komnar til sögu í ljóðunum. Og fleira
kom til, kannski tíðarandinn! Kannski kom
hann til móts við þennan hroll, já og náttúrlega
nornina Skuld.“
Í seinni vísunni setur þú fram skáldskap-
arfræði: „Stíg þú, sögn, um palla!“ sem merkir
að yrkja ofljóst, að orð merki í raun annað en
það sem látið er í veðri vaka. Er þetta vísbend-
ing um það hvernig á að lesa bókina?
„Nei, engan veginn, þarna eru einfaldlega
eins og þú segir, forn skáldskaparfræði, þau
ráða ríkjum í þessum erindum, þarna er líka
skáldskaparkenningin Fjalars fleyta. Og nornin
Skuld.“
Má segja að þú hafir orðið torræðari með ár-
unum?
„Sannast sagna er mér það ekki ljóst sjálfum,
geri ráð fyrir að það hafi verið með ýmsu móti
og misjafnt á þessu fimmtíu ára bili sem ég hef
verið að senda frá mér bækur. Sjálfur hef ég
auðvitað á hverjum tíma ort eins og hugurinn
bauð þá stundina, án nokkurra heilabrota um
torræðni. Það kemur fyrir að fólk veltir þessari
spurningu fyrir sér í mín eyru, og sýnist þá sitt
hverjum. Einum er torrætt það sem öðrum er
fyllilega ljóst.“
Kennd, hughrif eða hugrenning
Hvernig koma ljóðin til þín?
„Ég get reynt að svara þessu: oft í fyrstu
þannig að kennd, hughrif eða hugrenning falla í
orð og leitast við að mynda ljóðlínu eða brag-
línu, það getur gerst hvar sem er; innan
skamms örlar svo á fleiri slíkum í huganum. Svo
fer þetta allt saman að kallast á, mynda drög að
einhverskonar heild efnis og forms.“
Ertu lengi að vinna í hverju ljóði?
„Það er ákaflega misjafnt. Raunar verða sum
ljóð til á skammri stundu án þess að ég eigi mik-
ið við þau eftir það. En yfirleitt er það svo, eftir
að nokkurskonar heildstæð frumgerð er orðin
til, að ég gríp í hana oft eftir það, breyti meira
og minna. Ég get til dæmis sagt þér að flest
ljóðin í þessari bók voru undir slíku eftirliti hjá
mér fram á síðustu stund.“
Tálgarðu textann mikið? Stundum finnst mér
eins og það séu bara útlínur eftir fyrir lesand-
ann að ráða í.
„Tálga ég mikið? Eins og mér finnst þurfa,
með allan smíðisgripinn í huga! Reyndar er það
svo með mig að kvæðin hafa alla tíð hneigst til
samþjöppunar, eða að minnsta kosti útrým-
ingar á öllu óþarfa málæði.“
Hvað finnst þér hafa breyst í þínum eigin
skáldskap með árunum?
„Margt hefur breyst og meira en flestir
hyggja. Fólk hefur ekki endilega veitt því mikla
athygli sakir þess hve margar bækurnar eru og
tiltölulega skammt á milli þeirra. Þar af leiðandi
sjást engar verulegar stökkbreytingar. Sem
kornungur maður var ég náttúrlega á tilrauna-
stiginu, ýmsu ægði saman og maður hljóp út
undan sér til ýmisa átta, en lengi framan af orti
ég talsvert á félagslegum nótum ef ég má orða
það svo, var gagnrýninn og líklega þónokkuð
pólitískur. Síðar á árum hef ég kannski orðið
heimspekilegri og líklega að hluta til persónu-
Á ekki ótvíræða sam
tímanum
Gleymskan er einn hættulegasti fylgifiskur þess-
ara tíma, segir Þorsteinn frá Hamri en um þessar
mundir kemur út átjánda ljóðabók hans, Hvert
orð er atvik. Bókin er samin áður en gjörninga-
veðrið reið yfir íslenskan fjármálaheim en skáldið
stóð álengdar við aðdragandann, „þetta útrás-
aroflæti, þessa fíkn sem misbýður öllum mann-
vænlegum gildum, sönnum verðmætum“.
Lífið er hreinasta undur,
við erum þakklát hverri
þeirri farsæld sem við
fáum að njóta, góðu
atlæti, vinum og vanda-
mönnum, en það kemur
væntanlega ekki í veg
fyrir að öll rangindin,
misréttið, hégóma-
dýrðin, auðhyggju-
sukkið og blóðfórnirnar
renni okkur til rifja.
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is