Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.2008, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 2008 Lesbók 7TÓNLIST
L
íklega kannast ekki margir við hljóm-
sveitina Uncle Tupelo frá Bellville í Ill-
inois. Til að setja hana í kunnuglegra
samhengi má geta þess að forsprakki
hinnar virtu jaðarsveitar Wilco, Jeff Tweedy,
var meðlimur þessarar ágætu sveitar. En
Uncle Tupelo er af mörgum talin ein áhrifa-
mesta hljómsveit sögunnar hvað hið svokallaða
jaðar-sveitatónlistar-rokk varðar (Alternative
Country Rock).
Uncle Tupelo var stofnuð árið 1987, af þeim
félögum Jeff Tweedy, Jay Farrar og Mike Hei-
don, og lagði upp laupana sjö árum seinna. Á
þessu tímabili bættust fleiri í hópinn, t.d. nú-
verandi bassaleikari Wilco, John Stirrat, og
fleiri málsmetandi aðilar innan þessarar senu.
Það sem gerir þessa sveit öðru fremur merki-
lega er sú blanda áhrifavalda sem hún hrærði
saman í tónsmíðum sínum; Flying Burrito
Brothers, Hank Williams, Bob Dylan og al-
mennt séð sveita- og þjóðlagatónlist og síðan
The Ramones, The Sex Pistols, Black Flag og
síðast en ekki síst The Minuteman svo eitthvað
sé nefnt. Þeir blönduðu s.s. saman hrein- og
einfaldleika sveitatónlistarinnar við reiði og
hráleika pönksins, auk þess sem textarnir voru
eins konar grautur pönks og kántrís, sem
speglaðist í laga- og textahöfundunum Jeff og
Jay (en þeir sömdu til helminga allt að því allt
sem sveitin lét frá sér fara) þar sem sá síð-
arnefndi var á slóðum verkalýðsins,
atvinnuleysis, alkóhóls og
þess að vilja ekki ganga í her-
inn á meðan Jeff var á einlæg-
ari nótum. Fyrir vikið hefir
tónlist sveitarinnar oft verið lýst
með hugtakinu kántrí-pönk.
Hvað sem því öllu líður er útkom-
an einstök.
Það má glöggt heyra á frum-
burðinum, No Depression (1990), sem heitir
svo eftir lagi The Carter Family, „No Depress-
ion in Heaven“. Platan sú er einstaklega kraft-
mikil og eftir því hrá, enda eingöngu tekin upp
á tíu dögum við lítil efni. Raunar þótti hún falla
vel í þann farveg sem mótaðist á þessum tíma
gegnum bönd líkt og Nirvana. En Uncle Tupelo
ákvað að fara í aðrar leiðir. Eftir plötu númer
tvö, Still Feel Gone (1991), áttu þeir nefnilega
góða möguleika á að njóta þess sem stuðlað
hefur að tölunni „27“ í lífi ófárra rokkaranna.
Þá gerðu þeir allt að því algerlega óraf-
magnaða plötu, March 16-20, 1992
(1992), með blöndu til helminga af
frumsömdu efni og þekktum þjóð-
lögum, allt á rólegu nótunum.
Fjórða og jafnframt síðasta platan
heitir svo Anodyne og kom út
1993.
Varðandi No Depression hafa
sumir viljað ganga svo langt að
segja hana marka upphafið að
jaðar-sveitatónlistar-rokkinu.
Pönkrokk, sveita- og þjóðlagablanda
POPPKLASSÍK
ÓLAFUR GUÐSTEINN
KRISTJÁNSSON
B
ob Dylan er frægur fyrir margt og sumt
af því sérkennilegt. Eitt af því sem
menn hafa hrist hausinn yfir árum
saman er það hve hann er gjarn á að
setja það ekki á plötu sem aðrir teldu vel út-
gáfuhæft og jafnvel meistaraverk. Hér er átt
við það þegar hann hefur heykst á því að setja
upptekin og frágengin lög á plötur, kippt þeim
út á síðustu stundu fyrir ókunnar sakir, en þeg-
ar menn síðan hlusta á þau löngu síðar fer ekki
milli mála að það voru frábær lög og jafnvel
bestu lög þeirrar upptökulotu.
Útgáfuröðin er gullnáma
Í þessu sambandi nægir að vísa til þess er Mark
Knopfler vann með Dylan-plötuna Infidels
(1983) og er unnið var að frumeintaki skífunnar
ákvað Dylan að fella út lagið „Blind Willie
McTell“, sem er sannkölluð perla, en í því syng-
ur Dylan og leikur á píanó og Knopfler slær
undir á kassagítar. Þetta, og fleira reyndar,
varð til þess að Knopfler afneitaði skífunni, en
almenningur varð að bíða í mörg ár þar
til lagið fékk að hljóma í Boot-
leg-útgáfuröðinni („The Boot-
leg Series“) 1991.
Sú útgáfuröð er gullnáma fyr-
ir Dylan-áhugamenn og ekki bara
fyrir það hve mikið af prýðis lög-
um er þar að finna heldur líka
vegna þess hve hún gefur góða
mynd af lagasmiðnum Bob Dylan, hvernig hún
leyfir okkur að skyggnast inn í kollinn á honum,
sjá hliðarspor sem hann hefur tekið, tilraunir
sem hafa kannski ekki gengið upp og svo geta
menn skemmt sér við að reyna að sjá hvað það
var við eitthvert tiltekið lag sem varð þess
valdandi að hann taldi það ekki útgáfuhæft. Svo
má ekki gleyma því að á sumum diskanna í Bo-
otleg-röðinni eru tónleikaupptökur sem gefa
enn fyllri og betri mynd af tónlistarmanni sem
hefur verið á tónleikaferð í rúma fjóra áratugi.
Nýjasta skífan í Bootleg Series er sú átt-
unda, Tell Tale Signs, og spannar tímann frá
1989 til 2006. Á þessum árum komu út nokkrar
Dylan-skífur og ekki allar góðar, en þó er þar
að finna Oh Mercy (1989), World Gone Wrong
(1993), Time Out Of Mind (1997), sú frábæra
Love & Theft (2001) og ekki síðri Modern Tim-
es (2006).
Gamalt verður nýtt
Lögin á diskunum tveim (þrír í rándýrri lúx-
usútgáfu – svínslegt!) eru 27 og mörg á ofan-
greindum skífum en hér í svo frábrugðinni út-
gáfu að þau hljóma sem ný lög, en einnig eru á
plötunum tónleikaupptökur og lög sem fáir eða
engir hafa heyrt (nema innimyglaðir safnarar).
Eins og ártalið í yfirskriftinni bendir
til ætti nú dagskráin að vera tæmd eða
svo gott sem; komnir eru átta diskar
sem ná frá 1961 til 2006. Dylan-
fræðingar vita betur því til eru
hundruð diska með tónlist hans sem
aldrei hefur verið gefin út op-
inberlega. Það er því af nógu að
taka og auðvelt að mínu viti að
byrja á öðrum umgangi.
Annan umgang, takk
Dylan
Til eru hundruð diska
með tónlist hans sem
aldrei hefur verið gefin
út opinberlega.
PLÖTUR VIKUNNAR
ÁRNI MATTHÍASSON
Bob Dylan | Tell Tale Signs
Þ
að taka líklega flestir undir það að kan-
adíski píanóleikarinn Marc-André Hamelin
er einn mesti virtúós sem hingað hefur
komið eins og sannaðist á frábærum konsert
hans í Háskólabíói á Listahátíð fyrir nokkrum ár-
um (ímyndið ykkur ef hann hefði haft almenni-
legt hljóðfæri til að spila á). Diskarnir sem hann
hefur tekið upp fyrir Hyperion-útgáfuna bresku
eru líka mikið eyrnakonfekt og sumir með því
besta sem tekið hefur verið upp af píanóleik
(nefni sem dæmi „Marc-André Hamelin Live
at Wigmore Hall“), en þeir eru þó
ekki síst skemmtilegir fyrir
ævintýramennsku. Gott dæmi
um það er diskurinn „In a State
of Jazz“ frá í vor.
Þó nafnið gefi til kynna að á
diskinum sé djass að finna þá er
það öðru nær; eins og Hamelin til-
tekur samviskusamlega í bæklingi
útgáfunnar er hann ekki að spila
djass, enda er að segja hver tónn spilaður eftir
nótum sem er vissulega á skjön við djassinn –
tónlist snarstefjunar og innblásturs augnabliks-
ins. Á diskinum eru aftur á móti tónlist sem kall-
ast á við djass, verk eftir
Friedrich Gulda, Nicolai Kapustin, Alexis Weis-
senberg og George Antheil. Þess má geta að
verkið eftir Weissenberg skrifaði Hamelin niður
eftir 45 snúninga skífu sem Weissenberg tók
upp á sjötta áratugnum, því nótur af því eru
ekki til.
Þetta er semsé tónlist sem innblásin er
af djass, ef svo má segja, en af tónskáld-
unum þá er Gulda sá eini sem starfaði
sem djasstónlistarmaður ekki síður en
konsertpíanisti (og lék meðal annars
óforvarandis með Gunnari Ormslev,
Jóni Páli Bjarnasyni og fleirum á tón-
leikum Jazzklúbbs Reykjavíkur í
Framsóknarhúsinu í september
1959, en það er önnur saga).
Djass og þó …
Marc-André Hamelin | In a State of Jazz
Þ
au Windy Weber og Carl Hultgren hafa
unnið að tónlist saman í fimmtán ár og
gefið út átta plötur. Alla jafna er músíkin
naumhyggjuleg, svo naumhyggjuleg stundum að
mörgum finnst eflaust nóg um. Fáir hafa þó eins
næma tilfinningu fyrir einfaldleikanum og heyra
má til að mynda vel í laginu „I Have Been Waiting
to Hear Your Voice“ sem Windy samdi til móður
sinnar og heyra má á meistaraverki þeirra Dream
House/Dedications to Flea (2005).
Á þeirri plötu, og skífunum á undan
reyndar, er yfirbragð tónlistar-
innar einkar rólyndislegt, víst
spenna undir, en alla jafna litað
ljúfum trega og hlýju. Því sperr-
ir maður eyrun þegar hlustað er
á nýja plötu þeirra „Songs for the
Broken Hearted“, sem kom út í
vikunni – í henni kraumar reiði og
beiskja, átök og uppgjör með svo
afgerandi hætti að maður spyr sig
hvað hafi eiginlega gengið á.
Nýleg sólóskífa Windy, „I Hate People“ hefði
reyndar átt að gefa til kynna að eitthvað óvenju-
legt væri í vændum, enda hófust upptökur á
þessum tveim plötum víst sama daginn. Það seg-
ir sitt um tónlistina á „I Hate People“ að Kranky-
útgáfan sem gefið hefur út tónlist Windy & Carl
heykist á að gefa skífuna út enda væri músíkin á
henni frekar ætluð þeim sem hefðu dálæti á
Nurse With Wound og álíka grodda.
Eins og Windy rekur söguna á vefsetr-
inu brainwashed.com/wc/ bjóst hún
ekki við því að upptökurnar sem þau
Carl gerðu saman yrðu nokkurn tímann
gefnar út, en lét undan með að ljúka
við þær þegar Carl var búinn að véla
um obbann af upptökunum, bæta við
þær hljóðfærum og klippa til. Hún
setti þó það skilyrði að skífan
myndi heita Songs for the Broken
Hearted og víst á sú yfirskrift vel við.
Átök og uppgjör
Windy Weber og Carl Hultgren | I Hate People
Klassík og ómissandi fyrir rokktónlistar- … ja, eða sveitatónlistarunnendur
Meðlimir sjálfir gáfu þó lítið fyrir slík ummæli
og sögðust eingöngu fylgja í fótspor manna líkt
og Grams Prasons og Woodys Guthries og leit-
ast við að endurskapa hefðina. Það tókst þeim
svo sannarlega. Mætti raunar með sanni segja
að tónlistin hljómi dálítið eins og ef Gram Par-
sons og fleiri félagar í þeirri deild hefðu innbyrt
vel stóran skammt af afskaplega fjörmiklu
spítti. Platan er enda að miklu leyti til í yfirdrif-
inu, undir miklum áhrifum af svonefndum
stoppköflum í anda The Minuteman, en þó læð-
ast hugljúfari lagasmíðar inn á milli, líkt og lag
Carter-fjölskyldunnar, sem og mix af hvoru
tveggja, líkt og í laginu „Whiskey Bottle“. Það
er þó fyrst og fremst þessi blanda pönkrokks,
sveita- og þjóðlagatónlistar sem gerir plötuna
að klassík og ómissandi fyrir rokktónlistar- …
ja, eða sveitatónlistarunnendur.
Þess má svo að lokum geta að árið 2003 voru
allar fjórar breiðskífur sveitarinnar endur-
útgefnar ásamt einkar veglegu og áhugaverðu
aukaefni.
olafurgudsteinn@gmail.com