Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.2008, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 2008
2 LesbókSKOÐANIR
E
ftir atburði síðustu vikna hefur mynd-
ast gríðarlegt tómarúm, ekki bara inni
í bönkum og í hjörtum þeirra sem hafa
tapað peningum, heldur einnig í hug-
myndalífi okkar.
Ekki er ólíklegt að einmitt þetta hug-
myndafræðilega tómarúm verði helsta um-
fjöllunarefni sagnfræðinga þegar fram líða
stundir og gjörningaveðrið verður gert upp.
Peningatapið gleymist tiltölulega fljótt. Hin
efnislega kreppa sömuleiðis. En við munum
verða lengi að vinna úr þeim hugmynda-
fræðilegu tímamótum sem orðið hafa.
Að vísu eru ekki allir sammála um að krepp-
an marki hugmyndasöguleg tímamót, að við
stöndum á viðlíka tímamótum og árið 1989
þegar múrinn féll.
En ef við gefum okkur – og mér þykir það
satt að segja engin goðgá – að tími frjáls-
hyggjunnar sé liðinn þá þýðir það að hinn
burðarbitinn í hugmyndafræði tuttugustu ald-
arinnar sé fallinn. Hver á svo sem eftir að sam-
þykkja hömlulaust markaðsfrelsi úr þessu?
Hver mun ekki vilja setja nýjar leikreglur?
Rétt eins og Ísland hefur verið tilraunastofa
hinna vígreifu útrásarvíkinga má búast við því
að landið verði nú tilraunastofa fyrir nýja skip-
an hlutanna.
Nýja Ísland er í burðarliðnum.
Spurningin er bara: Hvað kemur í staðinn
fyrir hið gamla?
Afar forvitnilegt hefur verið að fylgjast með
skipunum í æðstu stöður Nýja Landsbankans
og Nýja Glitnis. Konur eru nú æðstu yfirmenn í
bönkunum tveimur. Skilaboðin þarfnast engra
útlegginga.
En þessi gjörningur hefur kannski meiri
þýðingu en virðist við fyrstu sýn. Og hann hef-
ur kannski forspárgildi. Að minnsta kosti er
ljóst að nú er lag fyrir konur að koma með nýj-
ar áherslur. Tími verðbréfagutta og fyr-
irhyggjulausra gróðapunga er liðinn.
Hvað sem gerist mun menningarlífið end-
urspegla þessa deiglu. Að öllum líkindum fær
listin aukið vægi í þjóðlífinu.
Í það minnsta væri hollt fyrir þetta sam-
félag að huga nú að öðrum og varanlegri gild-
um.
Í góðærinu hefur menningin látið fara vel
um sig og vissulega þrifist ágætlega í fjár-
streyminu. En þegar kreppir að setur menn-
ingin sig í aðrar stellingar, hún verður ekki
jafn áberandi í fínu boðunum en þeim mun fyr-
irferðarmeiri þar sem hennar hefur síður verið
von, svo sem í sölum þeirra sem ráða.
Eða það skulum við vona.
throstur@mbl.is
VITINN
ÞRÖSTUR HELGASON
Fyrirhyggja Fréttir herma að Auður Capital, sem er
fjármálafyrirtæki rekið af konum, standi vel í öllu
fárinu. Er kvenleg fyrirhyggja það sem koma skal?
Nýja Ísland
Að minnsta kosti er ljóst að nú er lag fyrir konur að koma með nýjar áherslur
Þ
etta er búið. Eða byrjað. Annaðhvort.
Líklega hvort tveggja.
Jón Trausti Reynisson skrifaði
merkilegan leiðara í DV föstudaginn
10. október. Þetta var í lok þjóðnýtingarvik-
unnar miklu árið 2008. Í leiðara sínum fjallar
Jón Trausti um ábyrgð fjölmiðla í hruninu.
Hann rekur ágætlega hvernig ráðamenn réð-
ust gegn þeim sem gagnrýndu kerfið. Jón
Trausti segir meðal annars: „Það eru ekki
lygasjúkir stjórnmála- og viðskiptamenn sem
eru rót vandræða okkar, heldur fjölmiðlarnir
sem endurómuðu lygina gagnrýnislaust.
Þetta snýst ekki um einhver æðri gildi, eins
og að sannleikurinn hafi gildi í sjálfum sér.
Þetta snýst um hreina hagsmuni almennings
og varðar öryggi hans og lífsafkomu.“
Jón Trausti hittir naglann á höfuðið. Ef við
eigum sem þjóð að draga einhvern lærdóm af
þessu skelfilega ástandi sem skapast hefur
þá er það að við verðum að vera virk í lýð-
ræðinu. Þeir eru ófáir, stjórnmálamenn, fjöl-
miðlafólk, starfsmenn fjármálafyrirtækja og
almenningur sem finnast þeir hafa verið
hafðir að fíflum, sviknir. Og ólíkt því sem
gerist þegar náttúruhamfarir ríða yfir og
þjappa þjóðinni saman í óttablandinni virð-
ingu fyrir krafti og miskunnarleysi náttúr-
unnar, þá stöndum við nú frammi fyrir
manngerðum hamförum. Reiðin beinist jafnt
inn á við sem út á við.
Á þessum síðum hef ég skrifað pistla um
það hversu fréttaformið hefur reynst aumt í
alvarlegum málum. Hin hlutlausa frétt gerir
sannleika og lygi jafnhátt undir höfði. Af-
stöðuleysið verður afstaða. Tómhyggja af-
stöðuleysisins hefur leitt okkur í þá stöðu
sem við erum í nú: fjárhagslegt og siðferði-
legt gjaldþrot.
Stórkostlegir hagsmunir í pólitík og við-
skiptum hafa gert það að verkum að menn
gengu hart fram í því að vernda hagsmuni
sína, oft á kostnað hagsmuna almennings.
Með ofbeldi hafa gagnrýnisraddir verið
þaggaðar niður.
Í virkjanamálum kristallast allir helstu
lestir umræðunnar. Náttúrufræðingar, verk-
fræðingar, jarðfræðingar og fleiri sérfræð-
ingar á ýmsum sviðum hafa þagað af ótta við
að missa vinnu, missa tækifæri til vinnu: eins
og í slæmum eineltismálum hafa ráðandi öfl-
in skapað ótta sem leitt hefur til þöggunar,
hlýðni. Ráðist hefur verið gegn þeim sér-
fræðingum sem tjáð hafa sig um virkj-
anakosti, bæði opinberlega og prívat. Fólk
hefur verið sakað um „annarleg sjónarmið“.
Það hefur ekki verið neitt rými fyrir ólíkar
skoðanir. Hagsmunirnir hafa verið of miklir.
Í frasanum „annarleg sjónarmið“ felst að
fólki er ekki sjálfrátt ef það er á annarri
skoðun: það er handbendi.
Á sama tíma og margir virðast loksins sjá
þörfina fyrir sjálfstæða gagnrýna fjölmiðla
þá sameinast útgáfur tveggja stærstu dag-
blaðanna undir merki Árvakurs og í eina
sæng ganga tætlurnar af viðskiptaveldum
Baugsmanna og Björgólfanna. Morgunblaðið,
fyrrverandi málgagn Sjálfstæðisflokksins er
orðið systurblað Fréttablaðsins þar sem
fremstur í flokki fer ritstjórinn Þorsteinn
Pálsson, fyrrverandi forsætisráðherra og for-
maður Sjálfstæðisflokksins.
Á síðustu vikum höfum við séð að eigendur
skipta máli. Nú reynir á útgefandann Árvak-
ur. Átta stjórnendur Árvakurs sig á þeirri
gríðarlegu lýðræðislegu ábyrgð sem fylgir
þessari stöðu að vera eigendur langstærstu
dagblaða landsins? Verða stjórnendur Árvak-
urs ekki að leggja fram stefnu sína og sýna
ábyrgð? Hvernig sjá þeir fyrir sér samspil
blaðanna í lýðræðislegri umræðu á Íslandi?
Nú renna upp erfiðir tímar fyrir íslensku
þjóðina þar sem eitt helsta viðfangsefnið er
að byggja upp traust meðal þjóðarinnar og
rannsaka ítarlega hvernig stóð á því að
mánudaginn 6. október klukkan 16.05 lýsti
forsætisráðherra landsins því yfir að verk-
efni næstu daga væri að forða íslensku þjóð-
inni frá gjaldþroti. Hvernig komumst við
þangað? Í þessu verkefni leika fjölmiðlar
stórt hlutverk. Hvernig ætla þeir að rækja
það?
Og ég held að þjóðin verði að fá svar.
sigtryggur@naiv.is
Hin annarlegu sjónarmið
Morgunblaðið/Golli
Nú reynir á „Átta stjórnendur Árvakurs sig á þeirri gríðarlegu lýðræðislegu ábyrgð sem fylgir þessari stöðu að vera eigendur langstærstu dagblaða landsins?“
FJÖLMIÐLAR
SIGTRYGGUR MAGNASON
Verða stjórnendur Ár-
vakurs ekki að leggja
fram stefnu sína og sýna
ábyrgð? Hvernig sjá þeir
fyrir sér samspil blað-
anna í lýðræðislegri um-
ræðu á Íslandi?
S
íðasta vetur
hlógu Íslend-
ingar og grétu
með Næturvaktinni á
Stöð 2. Þrjár persónur
urðu í einu vetfangi
bestu vinir þjóð-
arinnar, ekki síst nafni
forsetans: Ólafur
Ragnar, umboðs-
maður og starfs-
maður á plani. Það var
því með nokkurri eft-
irvæntingu sem Dag-
vaktarinnar var beðið.
Ragnar Bragason
leikstjóri kann að
velja leikarana til að
vinna með. Með Dagvaktinni hefur hann tekið skref upp
á annað svið í íslensku sjónvarpi. Hinar kómísku persón-
ur sem kynntar voru til sögunnar í Næturvaktinni fá
sterkan tragískan hljóm í Dagvaktinni. Persónusköpun í
sjónvarpi hefur tekið stökk, stórt stökk.
Pétur Jóhann Sigfússon sýnir það áfram að hann er
gríðarlega hæfileikaríkur leikari. Það finnst hversu mikla
umhyggju Jón Gnarr ber fyrir Georg Bjarnfreðarsyni.
Jörundur hefur blik uppreisnarmannsins í augunum,
mannsins sem er að sigrast á sjálfum sér.
Ólafía Hrönn Jónsdóttir er kapítuli út af fyrir sig.
Ólafía Hrönn klikkar aldrei. Hún er yndisleg. Guggan
hennar fær mann til að hlæja þegar hún hellir sér yfir
Georg en á sama tíma líður manni illa yfir því. Heilu fjöl-
skyldurnar hlógu eins og hýenur með henni í hlát-
ursköstum sveppabrjálæðisins í síðasta þætti.
Á morgun er sunnudagur. Ég hlakka til.
Ólafía Hrönn
„Guggan hennar fær mann til að
hlæja þegar hún hellir sér yfir
Georg en á sama tíma líður
manni illa yfir því.“
Sveppabrjálæði
og fleira
ÞETTA HELST
Blóraböggull (The Hudsucker Proxy)
er bandarísk bíómynd frá 1994, úr
smiðju Cohen-bræðra.
Myndin þykir reyndar ekki með
bestu verkum bræðranna. Hún kom í
kjölfarið á Barton Fink sem þeir slógu
í gegn með 1991. Blóraböggull var
gerð með tilstyrk framleiðendanna í
Hollywood en skilaði hins vegar litlu í
kassann.
Myndin er hins vegar ekki jafnilla
heppnuð og margir héldu fram á sín-
um tíma. Að auki segir hún sögu sem
á sannarlega vel við nú.
Eftir að forstjóri iðnfyrirtækis
styttir sér aldur ákveða stjórn-
armenn að ráða fávita í hans stað í
þeim tilgangi að græða rosalega
sjálfir.
Markmiðið er að hlutabréfin falli
svo í verði að þeir geti hirt fyrirtækið
fyrir smáaura. Sem forstjóra velja
þeir Norville Barnes, hugsjónamann
sem er nýbyrjaður hjá fyrirtækinu og
vinnur við að flokka póst.
Norville er nógu illa gefinn til að
rústa hvaða fyrirtæki sem er en áður
en langt um líður áttar blaðakonan
Amy Archer sig á því að eitthvað er
bogið við þessa ráðstöfun og fer að
rannsaka málið.
Leikstjóri: Joel Coen. Aðalhlutverk:
Tim Robbins, Jennifer Jason Leigh,
Paul Newman, Charles Durning og
John Mahoney.
throstur@mbl.is
Blóraböggull
Sjónvarpið, sunnudag kl. 21.10
MEÐMÆLIN
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Landsprent