Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.2008, Qupperneq 9

þeim frumstæða, sterkur. 1947 sló Armstrong
glæsilega í gegn með lítilli hljómsveit á tónleikum
í Town Hall í New York og voru þar með honum
tveir menn er áttu eftir að leika í stjörnusveit
hans, er fór sigurför um heiminn næstu áratug-
ina; básúnuleikarinn og söngvarinn Jack Teag-
arden og trommarinn Sidney Cattlet. Þegar
stjörnusveitin var stofnuð bættust við klarinettu-
leikarinn Barney Bigard, sem verið hafði einn af
helstu einleikurum Duke Ellingtons og Earl Hi-
nes, faðir nútímadjasspíanóleiksins, er hljóðritað
hafði með Armstrong 1928 tímamótadúettinn
,,Weather Bird“ og var eini maðurinn í Hot Five-
og Seven-sveitum hans er var samboðinn meist-
aranum. Svo voru bassaleikarinn Arwell Shaw og
söngkonan Velma Middelton með í för. Hún var
tæplega meðaldjasssöngkona en Armstrong
nauðsynleg í skemmtihluta efnisskrár hans. Árið
1951 hættu Teagarden og Hines með sveitinni og
var eftirsjá Armstrongs eftir Teagarden mikil, en
honum og Hines samdi ekki. Hines vildi vera í
stjörnuhlutverki, en í hljómsveitum Armstrongs
var aðeins pláss fyrir eina stjörnu. Hann hafði
verið í því hlutverki allt frá því að hann yfirgaf
King Oliver 1924 og var það til dauðadags – enda
hvarvetna fremstur í flokki þar sem hann fór.
Arftakar Teagardens og Hines voru Trommy Yo-
ung, sem verið hafði stjarna með stórsveit Jimmy
Lunceford, og Billy Kyle, einn flottasti píanisti
djassins af Hines-skólanum. Trommy var með
Armstrong í rúman áratug en Kyle allt til dauða-
dags 1966. Þeir voru þó ekki í sama klassa og fyr-
irrennarar þeirra er hér var komið sögu og svo
var ekki um aðra er léku með stjörnusveit Arms-
trongs síðari árin. Armstrong er ekki eini djass-
meistarinn sem galt þess að hafa oftar en ekki
meðaljóna í hljómsveitum sínum. Tenórsaxófón-
jöfurinn Sonny Rollins er seldur undir sömu sök.
Louis sagði gjarnan aðspurður: ,,Þarf aðra
stjörnu en mig?“ eða: ,,Hvað heldurðu að þeir
kosti?“ Umboðsmaður hans, Joe Glaser, sem var
alltaf grunaður um mafíutengsl, sá um að ráða og
reka þá er léku í stjörnuhljómsveitinni og vísast
er að þar hafi dollarar frekar ráðið en gæði – aft-
ur á móti verður að viðurkenna að Glaser var alla
tíð annt um Louis.
Mannkærleikurinn
Louis Armstrong stóð eins lengi í sviðljósinu og
stætt var. Eins og Duke Ellington hélt hann tón-
leika næstum hvern dag ársins og oftar en ekki
tvenna. Aðdáendur hans voru honum hjartfólgnir
og það voru ekki orðin tóm er hann tjáði þeim ást
sína eins og þessi saga frá Gautaborg sýnir. Louis
hafði verið þar með tónleika í Norðurlandaför
sinni veturinn 1955 og eftir tónleika biðu aðdá-
endur hundruðum saman í kuldanum fyrir utan
hótelið þar sem hann gisti. Löngu eftir miðnætti
biðu nokkrir stráklingar enn eftir að Louis yf-
irgæfi hótelið, en hann átti að taka næturlestina
til Kaupmannahafnar. Þegar hann snaraðist loks-
ins inn í leigubílinn sem beið hans sá hann skjálf-
andi drengina fyrir utan og spurði: ,,Af hverju var
mér ekki sagt frá strákunum?“ Lucille, kona
hans, bað hann um að flýta sér en meistarinn
sagði: ,,Farið á undan í lestina. Ég kem þegar ég
hef rætt við piltana.“ Það gerði hann og þeir óku
honum svo á lestarstöðina í litla óupphitaða Fí-
atnum sínum.
Það var kannski þessi mannkærleikur, sem
alltaf einkenndi hann, er gerði hann jafn vinsælan
og raun bar vitni og kom djasslistin ekkert við
sögu er hann velti Bítlunum úr efsta sæti banda-
ríka vinsældalistans með ,,Hello Dolly“ 1964, elst-
ur allra er vermt hafa það sæti, eða kom honum í
efsta lista breska vinsældalistans með ,,What A
Wonderful World“ 1968. Enn komst hann í efstu
sæti vinsældalista, víða um heim, löngu eftir
dauða sinn með sama lagi árið 1987 – þá hafði það
hljómað í kvikmyndinni Good Morning Vietnam.
Þá voru ellefu ár liðin frá dauða hans. Ætli nokk-
ur muni leika það eftir?
Nú hafa áhrif Armstrongs blómstrað að nýju
og þá einkum í tónlist trompetleikara frá New
Orleans með Wynton Marshalis, djasslöggu
Bandaríkjanna, í broddi fylkingar. Allir gömlu
Armstong-taktarnir; lokatónstitringurinn, hristi-
titringurinn, glæsinóturnar yfir háséinu, einfald-
leikinn, ljóðrænan, tónfegurðin og umsköpun
lagsins í ótal tilbrigðum lifa góðu lífi enn í djass-
heiminum.
Þó verður tónlist hans aldrei endursköpuð.
Hún er jafn ódauðleg og tónlist allra þeirra er bú-
ið hafa yfir snilligáfunni samhliða mannkærleik-
anum. Þar skipta vinsæladalistarnir engu máli.
Höfundur er djassgagnrýnandi við Morgunblaðið.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 2008 Lesbók 9
The Complete Hot Five And Hot Seven
Recordings Heildarútgáfa á fyrstu meist-
araverkum djasssögunnar, sem áttu eftir
að hafa áhrif á alla djasslistamenn þar til
bíboppið kom til sögunnar. Frábær mynd-
skreytt bók fylgir í tvöföldu diskabroti.
Einnig fáanlegt á:
Hot Five And Sevens Nær sömu upptökur,
en segja má að hreinsanir John R. T. Davis
taki jafnvel fram hreinsunum tæknimanna
Columbiu – en bókina góðu vantar.
Louis in New York Columbia Upptökur Lo-
uis frá 1929 m.a. I Cańt Give You Anything
But Love og Black And Blue.
St. Louis Blues Upptökur Louis frá 1929
og 30. M.a. Dear Old Southland og Ím
Confessiń.
Yoúre Driving me Crazy Upptökur frá
1930 og 31. M.a. Memories of You og Lazy
River.
The Complete RCA Victor Recordings
Stórsveitarupptökur og upptökur með
stjörnubandinu með Teagarden, m.a. hinn
frægi Town Hall-konsert frá 1947.
The California Concerts Flottir tónleikar
stjörnusveitarinnar með Teagarden, Earl
Hines og fleiri í Pasadena 1951 og í Cres-
endo-klúbbnum 1955 þegar Barney Bigard,
Trummy Young og Billy Kyle voru í áhöfn-
inni.
Plays W. C. Handy Líklega besta skífa
Armstrongs með Stjörnuhljómsveitinni
eftir að Teagarden yfirgaf hana. Ýmsir
blúsar hljóðritaðir hér í fyrsta sinn af Lou-
is.
Satch Plays Fats Columbia Fjöldi söng-
dansa Wallers sem Armstrong hafði ekki
glímt við í áratugi.
Ambassador Satch Einstaklega mögnuð
hljómleikaplata, tekin að mestu upp í Evr-
ópu. Hápunktarnir eru West End Blues og
líklega besta útgáfa Louis af All of Me;
tekin upp í Mílanó 1956.
The Complete Ella Fitzgerald & L. A. on
Verve Hér má fá í einum pakka Ella And
Louis, Ella And Louis Again, báðar plöt-
urnar, og Porgy And Bess. Hunang.
Satchmo: A Musical Biography Louis rifj-
ar upp tónsköpun sína allt frá árunum
með King Oliver. Vel heppnaðar end-
urminningar.
Armstrong & Duke Ellington: The Great
Summit – Master Takes Ellingtonópusar,
margir hljóðritaðir af Louis í fyrsta sinn,
Ellington leikur á píanóið með stjörnusveit
Louis og hún gengur í endurýjun lífdag-
anna.
Að lokum skal getið um Classic-
útgáfuna frönsku sem gefur út þær hljóð-
ritanir djassmeistara sem ekki eru varðar
höfundarrétti, þ.e. fimmtíu ára og eldri. Af
Armstrong-útgáfum Classic skal sér-
staklega mælt með útgáfunum er spanna
árin 1931-32 (Classic 536) þar sem ,,Star
Dust“ er að finna og útgáfuna frá 1937 til
38 (Classics 515) þar sem finna má hina
glæsiútgáfu hans á ,,Struttin With Some
Barbercue“. Nýjasta skífa útgáfunnar er
frá 1954. Varast ber að þarna er allt sem
eldra er og finna má á öðrum útgáfum og
aukatökur eru aldrei á Classic.
Ef farið er á amazon.com má
finna 1.881 disk með Louis
Armstrong. Þar sem réttindi
falla úr gildi fimmtíu árum eftir
hljóðritun má nærri geta að
þarna er margt misjafnt á ferð-
inni. Auk allskonar safnplatna
og hljóðritana frá tónleikum, út-
varpi og sjónvarpi, eru tóngæðin
oft ekki meiri en þegar Arms-
trong hljóðritaði fyrstu skífur
sínar með Hot Five í Chicago
1925. Hér er listi yfir það besta
sem fá má með Armstrong á
diskum um þessar mundir.
Armstrong á diskum
Þ
ú hefur kannski hugsað þig um tvisvar áður en þú komst hing-
að?“
„Tvisvar, ég veit það ekki. Mig langaði.“
„Þú hefur haldið að kuldinn myndi drepa þig.“
„Drepa mig, nei það hélt ég ekki. En ég hélt, að það yrði kalt hér,
miklu kaldara en er. Þegar við flugum yfir landið skömmu áður en
við lentum, leit sessunautur minn út og sagði: „Getur verið, að
þetta sé Ísland, ég sé hvergi nokkurs staðar neinn ís.“ Og nú
er einhver Ameríkani, hef ég heyrt, sem vill kalla landið Ni-
celand, það líkar mér vel.“
Hann hélt áfram að raka sig. Ég stóð í dyrunum, og
við horfðumst í augu í speglinum. Hann sápaði sig
aftur. Það var eins og hann hefði gaman af að
breyta þessu svarta andliti, mála það hvítt með
sápunni.
„Þegar ég var kominn hingað í hótelið í gær,“
sagði hann, „gekk ég út og skoðaði mig um, mér
fannst gaman að sjá þetta fallega umhverfi hér, og
ég var frakkalaus, hver mundi trúa því? Það er alls
staðar snjór um þetta leyti árs nema á Íslandi.
Merkilegt. Maður getur aldrei orðið svo gam-
all, að lífið hætti að koma manni á óvart.“
Hann rispaði svarta rák í sápuna
eins og barn, sem hefur gaman af
að leika sér. Og einhvern veginn
fannst mér ég hafa þekkt þenn-
an mann alla ævi, hans hlýja
hjarta, einlægni hans; auðmýkt.
Allar hreyfingar hans voru í
ákveðnum töktum, þeir voru líka
ósjálfráðir og eðlilegir.
(Úr samtali Matthíasar
Johannessen við Armstrong í
Morgunblaðinu 1965.)
Hvítt á svörtu