Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.2008, Page 5

skaparins. Að í gegnum skáldskapinn lærum við
að kynnast okkur sjálfum; skáldskapurinn
skapar okkur, og ég er ef til vill nokkuð á þeirri
línu í þessum bókum.“
– Má ekki segja að sá sem tali í ljóðunum og
sögunum lifi lífinu að talsverðu leyti í gegnum
skáldskap? Það er mikið af textavísunum.
„Egill Helgason spurði í Kiljunni hvort ég
væri að flíka lærdómnum. Ég vona ekki. Það
þjónar engum tilgangi. Þegar ég skrifaði sem
ungur maður fannst mér ég þurfa að sýnast. Og
skrifaði vondar sögur og vond ljóð.“
– Þú ert nú ennþá ungur.
„Já.“ Hann brosir. „En þessar vísanir eru
ekki til að flíka mínum takmarkaða lærdómi.“
Magnús verður aftur alvarlegur. „Vísanir eru
settar fram af sárri nauðsyn.“ Hann bendir á
ljóðlínu sem birtist í báðum verkunum og smá-
sagnasafnið hlýtur raunar nafn sitt af, „ljóð
gripin sem hálmstrá,“ en línan er sótt í ljóð Ingi-
bjargar Haraldsdóttur „Einu sinni var“ þar sem
fjallað er um nauðsyn skáldskaparins.
Kynlífið bölvun frekar en annað
– Þú segist nota ljóð af nauðsyn, og skirrist ekk-
ert við að vísa hingað og þangað: í Pound, aðra
menningarheima, tungumál, önnur bókverk. Er
það allt jafn mikilvægt hráefni og þínar eigin
hugsanir?
„Það er alveg rétt. Áhrif Pounds sjást glöggt í
ljóðabókinni, gleggra en í smásögunum geri ég
ráð fyrir. Pound byggði sinn skáldskap á tungu-
málum annarra, ljóðum annarra, skrifum ann-
arra, og raðaði þessu saman í einhverja mósaík-
mynd sem átti að ganga upp – og gerði það á
köflum, listilega. Betur en hjá nokkru öðru
skáldi að mínu mati. En Pound var myrkt skáld.
Ef ég ber ljóð mín saman við hans eru mín ekki
ort á jafn myrku máli. Það er aldrei ætlun mín
að ljóðin séu gestaþrautir, ráðgáta sem þarf
lykla að. Ég forðast það.“
– Það eru líka tengingar við írska rithöfund-
inn James Joyce, og rétt eins og hjá honum
blandast nokkuð hið bóklega og hið líkamlega í
þínum verkum.
„Joyce var sakaður um tyrfni, og fyrir að vera
of myrkur umfram nauðsyn. En Joyce lét hafa
eftir sér að kveikjan að skrifum hans væri aldrei
fræðilegs eðlis, hún væri alltaf tilfinningaleg.
Vonandi má segja það sama um mig. Svo er
annað mál að Pound hefði ekki verið hrifinn af
því að ég skuli endurbirta lokaorð Finnegans
Wake eftir Joyce í samnefndu ljóði,“ segir
Magnús og glottir.
„Pound var síður en svo hrifinn af Finnegans
Wake. Bókin olli í raun vinslitum þeirra. Í bréfi
til Joyce segir Pound að ef ekki sé fólgin í þess-
um texta einhver leynd guðdómleg kraftbirting
eða læknisfræðileg úrræði við lekanda, þá eigi
þetta torf engan rétt á sér.“ Hann hlær. „Að
sama skapi var Joyce ekki hrifinn af seinni
verkum Pounds.
En þú spurðir um líkamlegu tengingarnar.
Það er heilmikið fjallað um kynlíf í þessari bók,“
hann bankar á Hálmstráin, „og svo er heilmikið
fjallað um trú í ljóðunum. Ég held ég hafi leiðst
út í að skrifa um þessi tvö efni því kynlíf og trú
eru kannski helstu griðaskjól mannsins, auk
bókmenntanna. Kynlíf sem afþreying eða nauð-
synlegt, og afar afgerandi, krydd í tilveruna, og
trúin sem hið endanlega hjálpræði. Hvorugt
hefur þó reynst mér persónulega nokkur fróun.
Ég held að þess vegna séu sumar þessara sagna
nokkuð líkamlegar. Ég vona þó að þær séu ekki
dónalegar, það var aldrei ætlunin. En það er
örugglega alveg jafn algengt að menn finni ekki
huggun í trúnni eða algleymi í stundun kynlífs;
fremur hitt að fyrir kemur að sjálfsvitundin er
aldrei eins ágeng og í kynlífi. Og af því að
Hálmstráin fjallar nokkuð um ágenga sjálfsvit-
und þá leiðir eitt af öðru; kynlífið er bölvun frek-
ar en nokkuð annað í þeirri bók.“
Mikilvægt að eiga slíka rithöfunda
Magnús segist vona að það sem hann skrifar
veiti lesendum ánægju.
„Bandaríska skáldkonan Gertrude Stein
sagði: Maður skrifar fyrir sjálfan sig og aðra.
Ég skrifa undir það. Og reyndar tek ég sömu-
leiðis undir með Bloom sem segir að maður lesi
fyrir sjálfan sig og aðra. En það er ekkert sem
ég þrái heitar en að það sem ég hef skrifað og
kann að skrifa geti verið öðrum til góðs á ein-
hvern hátt. Til ánægju og að það veiti viðkom-
andi innsýn í eitthvað sem hann hafði ekki áður
– hvort sem það er latneskur skáldskapur, Ezra
Pound eða eitthvað annað.“
– Þú ert að vinna með bókmenntaform sem
sumir segja á jaðrinum í dag – og eru ekki sögð
söluvænleg. Ljóð og smásögur. Þú hefur ekki
hug á að skrifa skáldsögu – sakamálasögu jafn-
vel?
Magnús horfir brosandi á spyrjandann.
„Ég á mjög erfitt með að setja mig inn í þann
heim,“ segir hann. „Bisnessheim bókmennt-
anna. Ég hef aðallega áhyggjur af fjárhags-
stöðu útgefanda míns! Ég held að það sé langt í
að ég skrifi skáldsögu, ef ég geri það þá nokk-
urn tíma. Ég held að þetta séu mín form, og
ljóðin frekar en prósinn.“
Magnús var að hefja nám á meistarastigi í
bókmenntum við Háskóla Íslands en hann mun
hafa tekið hæsta próf sem um getur úr almennri
bókmanntafræði. Stefnir hann á að sinna fræði-
mennsku í framtíðinni?
„Ef ég á erindi og hef eitthvað fram að færa
þar. Það er eins og ljóðskáld fremur en prósa-
höfundar hafi verið afkastameiri á því sviði. Po-
und mæddist í mörgu. T.S. Eliot líka. Sigfús
Daðason er líklega besta dæmið hér á Íslandi.
Hann var útgefandi, krítíker, þýðandi, skáld,
ritgerðasmiður … Persónulega finnst mér ég
standa í þakkarskuld við slíka menn. Þeirra
vinna er svo mikils verð.“
Að lokum berst talið að ástandinu í þjóðfélag-
inu og Magnús talar um þátttöku rithöfunda í
pólitískri umræðu í dag. „Nú er mikið hlustað á
Einar Má Guðmundsson,“ segir hann. „Við
sjáum nú hvað rithöfundar geta verið mik-
ilvægir á hinu pólitíska sviði. Mér finnst það
mjög jákvætt. Og af öllum þeim aragrúa greina
sem maður hefur lesið til að átta sig á ástandinu,
þá stendur greinin hennar Kristínar Marju upp
úr. Hún sagði allt sem segja þarf, í örstuttri
grein. Það er mikilvægt að við skulum eiga slíka
rithöfunda í þessu ástandi.“
skapar okkur
Tilfærslan frá ljóði og í vit-
und mína var fullkomlega
áreynslulaus, líkt og ég
skildi allt og hefði áskotn-
ast ómetanleg viska.
Eftir Karl
Blöndal
kbl@mbl.is
G
eorge W. Bush stendur úti á
miðjum hafnaboltavelli. Áhorf-
endapallarnir eru auðir, en í
kolli sínum heyrir hann taum-
laus fagnaðarlæti. Þannig hefst
W, kvikmynd Olivers Stones um
núverandi forseta Bandaríkjanna. Atriðið
ber vitni vonum Bush, sem aldrei gat uppfyllt
væntingar föður síns, en endaði þó á forseta-
stóli.
Stone er þekktur fyrir að demba sér út í
pólitísk mál í myndum sínum og vera
óhræddur við að láta skoðanir sínar, væni-
sýki og þráhyggju ráða för. Í kvikmyndinni
um Bush fer hann aðra leið. Atriði, sem sýndi
Saddam Hussein á vappi um Hvíta húsið þeg-
ar saltkringla festist í hálsi forsetans og hann
næstum kafnar, var ekki notað í myndinni.
Atriði þar sem Bush flaug yfir Bagdað á
töfrateppi á meðan sprengjum rigndi yfir
borgina fór sömu leið. Þegar Stone var
spurður hvort hann hefði óttast að þessi at-
riði myndu grafa undan trúverðugleika
myndarinnar var svarið stutt: „Já, ég held
það.“
Hugsað með vinstra heilahvelinu
Kvikmyndin W er þó engan veginn hlutlaus
og repúblikanar myndu seint taka undir það
að hún sé fyrir fólk hvar í flokki sem það
stendur. Karl Rove, sem kallaður hefur verið
heili Bush og kemur mikið fyrir í myndinni,
sagði eftir að hann hafði séð kynningu á
myndinni að hann hygðist ekki sjá hana; aug-
ljóst væri að Stone hugsaði aðeins með
vinstra heilahvelinu.
Það er ekki auðvelt verkefni að gera upp
forsetatíð manns, sem enn situr í embætti.
Þótt margt sé vitað og fjöldi manns hafi skrif-
að uppljóstrunarbækur um ástandið á stjórn-
arheimili Bush eða veitt blaðamönnum á borð
við Bob Woodward rækilegar upplýsingar
um gang mála á margt eftir að koma í ljós.
Það er til dæmis ótímabært að gera upp
Íraksstríðið, þótt ljóst sé að til þess var efnt á
forsendum, sem ekki stóðust, og með við-
búnaði og mannafla, sem reyndist ófull-
nægjandi.
Augljóst er hins vegar að handritshöf-
undar W hafa leitað fanga í því mikla
efni, sem hefur verið skrifað um Bush,
og má þekkja setningar og orðalag, sem
lagðar eru í munn lykilpersóna, víða að,
meðal annars úr bókum Woodwards.
Stone gerir samband Bush við föður
sinn, George Herbert Walker Bush, að
rauðum þræði myndarinnar. Litli Bush
getur ekki með nokkru móti gert svo föð-
ur hans líki. „Þú veldur mér vonbrigðum,
sonur sæll,“ segir sá eldri á einum stað.
„Þú veldur mér miklum vonbrigðum.“
Í sýn Stones er Bush með föður sinn á
heilanum. Faðir hans er tákngervingur
fullkomnunarinnar; stríðskappi,
íþróttahetja, varaforseti og forseti. En
honum finnst faðir sinn einnig vera
veikur fyrir. Þegar hann á þess kost
að fara alla leið til Bagdað og fella
Saddam Hussein ákveður hann að
láta staðar numið. Hann telur að
það yrði of dýrkeypt að sitja uppi
með heilt arabaríki.
Gamli Bush var viss um að sig-
urinn á Saddam Hussein myndi
tryggja sér annað kjörtímabil á forseta-
stóli. Hann laut hins vegar í lægra haldi
fyrir Bill Clinton og í myndinni rekur ungi
Bush það til þess að faðir hans lét ekki kné
fylgja kviði gegn Saddam Hussein. Sonurinn
er staðráðinn í að gera ekki sömu mistök.
Í framsetningu Stones eru ástæðurnar fyr-
ir því að ráðist var inn í Írak tvær; annars
vegar að Bush vildi hefna fyrir föður sinn og
ljúka verkinu sem honum tókst ekki að klára,
hins vegar sóknin eftir olíu. Stjórnarliðar eru
látnir eyða miklu púðri í að fá fram gögn til
að sýna fram á að Saddam Hussein búi yfir
gereyðingarvopnum, en gefið er í skyn að það
hafi verið til að geta sannfært almenning
vegna þess kjósendur myndu aldrei fallast á
að fara í stríð vegna olíu.
Hlutur Colins Powells, fyrrverandi utan-
ríkisráðherra, er gerður nokkuð mikill í
myndinni. Hann einn hreyfir mótbárum við
herskáum málflutningi haukanna, en má sín
lítils gegn Donald Rumsfeld, Dick Cheney,
Paul Wolfowitz og Condoleezzu Rice (sem
fær einkar kvikindislega útreið í myndinni).
Á endanum segist Powell þó munu fylgja for-
seta sínum og stígur upp í pontu hjá Samein-
uðu þjóðunum og færir rök að því að Írakar
búi yfir gereyðingarvopnum. Málflutningur
hans var gríðarlega mikilvægur. Powell var
trúverðugasti sölumaður innrásarinnar í Írak
úr hópi nánustu samstarfsmanna Bush.
George Bush og Oliver Stone eru jafn-
aldrar og voru samtíða í Yale-háskóla. Stone
hefur gert lítið úr Bush og sagt að hann hafi
aðeins verið með C á öllum prófum, en sjálfur
hafi hann yfirleitt fengið A. Stone lætur þess
ógetið að hann kláraði ekki skólann, en það
gerði Bush þó. Nú hefur Stone gert Bush að
sínu viðfangsefni, en gerir hann þó ekki upp.
Hann gerir manninum skil, en tekst þó aldrei
að sýna hvað Bush hefur til brunns að bera,
sem gerði honum kleift að telja bandaríska
kjósendur á að
kjósa sig forseta í
tvígang – eða að
minnsta kosti
einu sinni.
Reuters
Á útleið
George W.
Bush forseti
veifar til
blaðamanna.
Forseti í skugga
föður síns
Oliver Stone ræðst að George Bush í myndinni
W og skilar einhliða en áhugaverðri lýsingu á
lífshlaupi hins umdeilda Bandaríkjaforseta.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 2008 Lesbók 5STJÓRNMÁL
Litli Bush getur ekki með
nokkru móti gert svo föður hans
líki. „Þú veldur mér vonbrigð-
um, sonur sæll,“ segir sá eldri.
brúkar pennann,“ heyrist húsfreyja skyndilega
áminna eiginmann sinn hvellum rómi, og gest-
irnir líta hvekktir um öxl, í áttina að dyrunum
sem standa opnar í hlýindunum. En þá er enga
Rósalind þar að sjá, þótt einhverjir þykist
greina pilsfald hennar feykjast milli smíðask-
úrsins og heimilis þeirra hjóna í hvítu sólarljós-
inu.
Að kröfu eiginkonu sinnar stingur Einar
brennslupenna í samband við lúið fjöltengi al-
sett málningarslettum, og tekur til við að draga
útlínur fjaðrahams á bringu eins fálkanna sem
standa á vinnuborðinu. Þetta er stór og mikill
fugl sem þegar, í ófullgerðri mynd sinni, býr yf-
ir ógnvekjandi grimmd og tign – þess konar
fálki sem erlendir þjóðhöfðingjar sóttust eftir
að eignast og fluttir voru lifandi af Íslandi fyrr
á tímum. En línurnar sem listamaðurinn
brennir í viðinn að þessu sinni ganga niður
fuglsbringuna eins og jarðskjálftamælir. Og
gestirnir líta hver á annan. Tvístíga hissa.
„Nú hafa taugarnar svikið mig allbærilega,“
segir handverksmaðurinn loks, er hann leggur
frá sér pennann og ber ósköpin augum. Hann
snýr sér við og brosir afsakandi til þeirra sem
hafa umkringt hann við vinnuborðið og góna
forvitnir yfir axlir hans, á listamanninn að
störfum. Þetta er góðlegur maður að sjá en fá-
skiptinn og virðist taugaóstyrkur innan um allt
þetta fólk af holdi og blóði; er nokkuð hniginn
að aldri, með lifrarbletti á handleggjum og and-
liti en vel hærður enn og greiðir hvítt hár sitt í
fagurri bylgju aftur á hnakka.
„Gersamlega svikið mig,“ tafsar hann í barm
sér, strýkur bringu fálkans og hlær hvellt.
Leggur fuglinn til hliðar, úr sólargeislanum
sem brýst inn um möskvaðan glugga. Nú er ár-
stíð moskítóflugna, og ekki bætir votviðrið síð-
ustu daga úr skák. Segist ekki vita hvort sér
muni auðnast að ljúka fuglinum úr þessu. En
þá veit einn gestanna ekki fyrr til en hann byrj-
ar að sannfæra handverksmanninn um að fálk-
anum megi bjarga. Að kasta honum væri að
minnsta kosti óðs manns æði. Annar í hópnum
vill fá að kaupa Íslandsfálkann áður en honum
verður hent – hvað sem það kostar, eins og það
heitir. Á það vill listamaðurinn þó ekki heyra
minnst og beinir þvögunni nú í áttina að skúr-
dyrunum, aftur út í tímann.
Upphaf einnar sagnanna í Hálmstráin eftir
Magnús Sigurðsson.