Morgunblaðið - 07.11.2008, Side 28

28 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. NÓVEMBER 2008
Í ÞEIRRI kreppu
sem ríður yfir Ísland
skapast einstakt tæki-
færi til að vinda ofan af
vímuefnavandanum.
Til þess þarf að
tryggja að aðgengi að
meðferð sé gott á næstu misserum
svo taka megi á móti þeim sem vilja
reyna að hætta neyslu með hækk-
uðu verði vímuefna, minnkaðri
kaupgetu og minni innflutningi. Hér
verður tekið dæmi um amfetamín-
markaðinn, en neytendur örvandi
vímuefna eru gríðarlegt heilbrigð-
isvandamál. Um alvarleika málsins
gagnvart þeim sem greinast fíknir í
örvandi vímuefni og aðstandendum
þeirra er hægt að líta á hver voru af-
drif þeirra sem greindust amfeta-
mínfíklar fyrir 10 árum: 8% létust
langt fyrir aldur fram og meðal
hinna lifandi eru 46% að sprauta sig
og 35% með lifrarbólgu C. Sé ein-
göngu litið til vanda vegna lifr-
arbólgu C þá kom fram hjá Sigurði
Ólafssyni lækni af LSH á afmæl-
isráðstefnu SÁÁ í október 2007 að
89,6% af þeim sem smitast eru
sprautufíklar. Meðferðarkostnaður
hvers sjúklings er á bilinu 837.558-
1.895.592 kr. Hér er einungis verið
að tala um kostnað vegna lyfja-
skömmtunar, en auk þess fellur til
umtalsverður rannsóknarkostnaður
og vegna annarrar læknisþjónustu.
Byrði þjóðfélagsins af þessum
sjúklingum er tvíþætt: beinn útlagð-
ur kostnaður og óbeinn kostnaður.
Hér er beinn kostnaður hrein út-
gjöld til heilbrigðismála, meðferðar,
löggæslu og forvarna sem ekki nýt-
ast til annarra verkefna. Óbeinn
kostnaður vísar til glötunar verð-
mæta sem þjóðfélaginu skapast ekki
vegna ótímabærra dauðsfalla, ör-
orku og minni framleiðni. Mikilvægt
er fyrir umræðuna að
reyna að meta hvaða
auðlindir er hér um að
ræða. Til þess þarf að
líta til margra þátta
s.s. kostnaðar heil-
brigðisþjónustunnar í
heild sinni af þessum
sjúklingum, kostnaðar
félagslegrar þjónustu
(umfram það sem eðli-
legt getur talist) og
kostnaðar vegna fram-
leiðslutaps fyrir þjóðfé-
lagið í heild sinni.
Áætlað er að um 740 kíló af amfeta-
míni séu ársþörf fíkla á Íslandi. Am-
fetamínframleiðsla heimsins er að-
allega í Mið- og Vestur-Evrópu og
sér í lagi í Hollandi, Belgíu og Pól-
landi. Eistland, Litháen og Búlgaría
leika einnig nokkuð stórt hlutverk í
framleiðslu amfetamíns. Hingað
virðist það aðallega koma frá Dan-
mörku, Hollandi, Eistlandi og
Litháen. Þegar efnin eru flutt til
landsins þá eru þau nokkuð hrein og
á götunni er oftast búið að þynna
þau. Þannig má gera ráð fyrir að
innflutt magn sé um 185 kíló. Inn-
kaupsverðið er líklega um 1.500.000
kr. á kíló, en hér er miðað við með-
alinnkaupsverð, og því er innkaups-
verð alls um 280 milljónir. Þá á eftir
að reikna flutningskostnað og við-
skiptakostnað. Við fjármögnun
stórrar sendingar þarf því gjarnan
tugi milljóna og ljóst er að slíkum
fjármunum þarf að safna með skipu-
lögðum hætti. Vitað er að fíkniefna-
viðskipti fara að miklu leyti fram
með reiðufé. Það getur því skipt
miklu máli fyrir yfirvöld að hafa
upplýsingar um hverjir kaupa er-
lendan gjaldeyri og að fylgjast með
flutningi reiðufjár úr landi. Sam-
kvæmt lögum ber svokölluðum til-
kynningaskyldum aðilum (bönkum,
fjármálafyrirtækjum) að kanna
„áreiðanleika“ þeirra sem kaupa
gjaldeyri fyrir meira fé en sem nem-
ur jafnvirði 1.000 evra. Gildir þá
einu hvort kaupin fara fram í einu
lagi eða ekki. Hjá RLS er starfrækt
sérstök peningaþvættisskrifstofa
sem tekur við tilkynningum um
grunsamleg viðskipti og skrásetur
þær í sérstakan gagnagrunn. Ein-
ungis starfsmenn RLS hafa aðgang
að honum. Ef upplýsingarnar hafa
þýðingu fyrir rannsókn lögreglu eru
þær skráðar í málaskrá lögreglu.
Tollyfirvöld hafa hins vegar ekki
beinan aðgang að þeim.
Með núverandi samdrætti í ís-
lensku þjóðfélagi eru að skapast ein-
stakar aðstæður til að draga úr
vanda vegna vímuefnanotkunar og
vinda ofan af markaðnum með var-
anlegum hætti. Hér er átt við að
með auknum gjaldeyrishömlum
mun verða erfiðara fyrir innflytj-
endur að fjármagna sendingar. Það
mun einnig draga úr kaupum frí-
stundaneytenda, þeirra sem nota
vímuefni án þess að vera orðnir
fíknir í þau. Sá hópur mun draga
stórlega úr kaupum sínum með
minnkuðum ráðstöfunartekjum og
sama mun einnig gerast með hóp
yngstu neytendanna. Þá er mik-
ilvægt að við séum tilbúin að taka
við þeim hópi sem leitar sér með-
ferðar. Sú fjárfesting mun aftur
skila sér í fækkun fíkla til lengri
tíma. Með slíkum aðgerðum tekst að
draga úr þjóðfélagslegri áþján og
heilsufarsvandamáli sem líklega
kostar Íslendinga árlega á bilinu 25-
100 milljarða ef litið er til allra
vímuefna, bæði löglegra og ólög-
legra.
Tækifæri í kreppunni
Í þeirri kreppu
sem ríður yfir Ís-
land skapast tæki-
færi til að vinda of-
an af vímuefna-
vandanum segir Ari
Matthíasson
»Með núverandi sam-
drætti í íslensku
þjóðfélagi eru að skap-
ast einstakar aðstæður
til að draga úr vanda
vegna vímuefnanotk-
unar og vinda ofan af
markaðnum með var-
anlegum hætti.
Ari Matthíasson
Höfundur er meistaranemi
í heilsuhagfræði.
Í haust og það sem
af er vetri hefur
snjóað nokkuð á höf-
uðborgarsvæðinu og
því mikilvægt að
gangstígar séu rudd-
ir og sandbornir til
að tryggja öryggi gangandi og
hjólandi vegfarenda. Sú ein-
kennilega staða hefur komið upp
að þessum öryggisþætti er sinnt í
sumum hverfum borgarinnar en
ekki öðrum. Af hverju slík mis-
munun á sér stað er ekki gott að
segja.
Í stuttu máli er þessum örygg-
isþætti í hverfum borgarinnar
annaðhvort sinnt af borgarstarfs-
mönnum eða einkaaðilum. Það
sem hefur gerst er að starfsmenn
borgarinnar eru á fullu við snjó-
mokstur og sandburð í hverfum
sem eru í þeirra umsjá en einka-
aðilunum er fyrirskipað að halda
að sér höndum. Þarna gætir tví-
mælalaust ójafnræðis með borg-
arbúum, þeim sem búa í hverfum
þar sem borgarstarfs-
menn sinna snjó-
mokstri og sandburði
er gert hærra undir
höfði á meðan ekki er
gætt sama öryggis og
þjónustu við þá borg-
arbúa sem búa í öðr-
um hverfum.
Fyrirtækið Garðlist
og tvö önnur fyrirtæki
annars vegar og fram-
kvæmdasvið Reykja-
víkurborgar hins veg-
ar gerðu með sér samning fyrr á
þessu ári um grasslátt við stofn-
brautir um sumarið og snjómokst-
ur og sandburð í vetur á göngu-
leiðum á ákveðnum svæðum innan
borgarmarkanna. Í verkahring
Garðlistar er svæði sem afmarkast
af Kringlumýrarbraut í vestri, Sæ-
braut í norðri, Kleppsvegi og
Reykjanesbraut í austri og Bú-
staðavegi í suðri. Á þessu svæði
eru nokkrar af fjölförnustu götum
og gangstígum borgarinnar.
Stjórnendur og starfsmenn
Garðlistar hafa þann metnað til að
bera að vilja gera það vel sem þeir
taka sér fyrir hendur. Nú hefur
það ítrekað gerst að þeim er gert
af Reykjavíkurborg að sleppa
snjómokstri og sandburði göngu-
stíga á fyrrnefndu svæði sem er
við nokkrar af fjölförnustu stofn-
brautum borgarinnar. Sem dæmi
má nefna að snjóað hafði aðfara-
nótt laugardagsins 25. október en
ekki var beðið um hreinsun gang-
stíga þrátt fyrir að margt fólk nýti
göngustígana til gönguferða og
hjólreiða um helgar.
Sagan endurtók sig á mánudegi
þó að enn væri snjór á stígunum
sem hafði breyst í hálku. Næt-
urfrost var meira og minna síð-
ustu viku október og mikil snjó-
bráð við sólarlag sem myndar
hálku, ekki lengi en þó alveg nóg
til þess að fólk geti runnið til og
slasast. Ekki var beðið um sand-
dreifingu á stígana þrátt fyrir
augljós hættumerki. Stjórnendur
Garðlistar hafa komið á framfæri
athugasemdum við fram-
kvæmdasvið borgarinnar en talað
fyrir daufum eyrum. Það er
spurning hvað gerist ef slys verða
á fólki – ætli svör fulltrúa borg-
aryfirvalda verði þau að það sé
verktaki sem sjái um þetta hverfi?
Vegna þessa ósamræmis, mis-
mununar og augljósu hættu vill
starfsfólk Garðlistar biðja alla
hlutaðeigandi, sem ferðast innan
hverfisins sem Garðlist var ráðið
til að sinna samkvæmt samningi
en fær ekki, afsökunar fyrir hönd
framkvæmdasviðs Reykjavík-
urborgar.
Brynjar Kjærne-
sted segir frá
vinnureglum borg-
arinnar varðandi
umsjón með götum
og göngustígum í
borginni
Brynjar Kjærnested
» Stjórnendur Garð-
listar hafa komið á
framfæri athugasemd-
um við framkvæmdasvið
borgarinnar en talað
fyrir daufum eyrum.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Garðlistar ehf.
Afsökunarbeiðni
fyrir hönd fram-
kvæmdasviðs
Reykjavíkurborgar
ÞAÐ VAR hrollvekjandi að fá
fréttir af því að stjórn eins af
bönkunum hér á landi hefði tekið
ákvörðun um það skömmu fyrir
fall bankans að afskrifa skuldir yf-
irmanna og helstu stjórnenda
bankans vegna hlutabréfakaupa. Í
forundran spurði maður sig hvern-
ig má þetta vera og hvernig má
þetta gerast. Nú hljóta viðkom-
andi stjórnendur að stíga fram, af-
saka gjörðir sínar og draga þær til
baka, hugsaði ég, því að svona lag-
að gera menn auðvitað ekki. En
viti menn, næsti kapítuli felst í því
að verkalýðsleiðtogi úr stjórn
bankans kemur fram í sjónvarpi,
iðrunarlaust, og mælir bót fram-
göngu sinni í samþykkt skuldaaf-
skriftarinnar. Hann hafi talið sig
vera að bjarga bankanum með því
að hygla yfirstéttinni en reyndar
skilja almenning, þar á meðal fólk
úr eigin stéttarfélagi, eftir í áhætt-
unni. Og þessir almennu hluthafar
innan sem utan stéttarfélags
verkalýðsleiðtogans hafa svo feng-
ið að blæða. Það snertir ekki snill-
ingana í stjórn bankans.
Ekki bætti svo úr skák að aðrir
tilkvaddir til að fjalla um málið,
tveir alþingismenn, annar stjórn-
arþingmaður og hinn úr stjórnar-
andstöðu, reyndust þokukenndir í
umfjöllun sinni. Vöfruðu þeir ým-
ist um í tæknilegu rausi eða laga-
flækjum um hvað kynni að vera
lagalega leyfilegt. Málið er einfalt.
Þetta er spurningin um rétt og
rangt. Enginn maður með heil-
brigða skynsemi og óbrenglaða
réttlætiskennd tekur ákvörðun af
því tagi sem hér var tekin. Enginn
– og allra síst verkalýðsleiðtogi – á
að láta sér detta í hug að firra sér-
hagsmunahóp áhættu en láta hinn
óbreytta um að mæta tapi. Þjóð-
kjörnir leiðtogar, alþingismenn,
verða að sjá aðalatriðin. Þeir þurfa
að kunna skil á réttu og röngu og
segja sína skoðun á því afdráttar-
laust. Þjóðin sér þetta, fólkið í
landinu sér þetta og veit hvað er
rétt og hvað er rangt. Það er rétt-
mæt krafa fólksins í landinu, að yf-
irgæslumenn sparnaðar þess,
bankastjórnendurnir, leiðtogar
þess í launþegahreyfingu og síðast
en ekki síst stýrimenn þjóðarskút-
unnar á Alþingi kunni skil á réttu
og röngu og breyti samkvæmt því.
Skuldaafskrift toppanna á að
ógilda, afsökun væri vel þegin og
þingmennirnir ættu að taka sig á.
Menn verða að kunna skil á réttu
og röngu.
Kjartan Jóhannsson
Rétt eða rangt
Höfundur er fyrrverandi sendiherra
GERÐU þér í hug-
arlund að þú sjáir dag
einn í fjölmiðlum að þú
sért sakaður um að
hafa framið glæp fyrir
meira en fimmtíu árum
og að það eina sem lagt
hafi verið fram því til
„sönnunar“ hafi fundist
í skjölum pólitísku lög-
reglunnar sem drottn-
aði yfir öllum á þeim tíma. Skjalið er
sett fram eins og þarna sé um heil-
agan sannleik að ræða, þeir sem bera
þig sökum treysta lögregluheimildum
sínum fullkomlega, en sannleiksgildi
slíkra gagna hefur, eins og allir vita,
fengist staðfest í nokkrum ógleyman-
legum réttarhöldum.
Nú er ekki lengur hægt að draga
fólk fram fyrir dómstól sem hefur það
hlutverk að kveða upp dauðadóma.
En það er enn hægt að reka mál sitt
frammi fyrir dómstóli götunnar og
dæma fólk án þess að það geti komið
vörnum við, ata fólk auri sem ákær-
endurnir vona að ekki sé hægt að
afmá. Þetta er saga sem Kafka hefði
getað samið, sagan af herra K. Þetta
er saga vinar okkar, Milans Kundera.
Mál hans snertir okkur beint, rétt
eins og um okkur væri að ræða. En
okkur langar með þessum orðum
ekki einungis að tjá honum stuðning
okkar og aðdáun, eða ráðleggja hon-
um að skrifa annan Brandara, mun
svartari en þann sem hann skrifaði á
sínum tíma. Okkur langar líka að
varpa fram grundvallarspurningu.
Tékkneska lýðveldið er aðili að Evr-
ópusambandinu. Það er réttarríki.
Hvernig stendur þá á því að skjöl
stalínísku leynilögreglunnar skuli
vera notuð til að styðja opinberar
ásakanir án þess að þau hafi verið
skoðuð og yfirfarin gaumgæfilega, og
að þarna hafi grundvallaratriði rétt-
arríksins verið þverbrotin, meðal
annars þau að hver maður eigi að telj-
ast saklaus þar til sekt hans hefur
verið sönnuð? Hvernig má það vera
að þessi leyniþjónusta sé tekin trúan-
leg og að það sem þar stendur skuli
hafa valdið þeim skaða sem raun ber
vitni? Hvernig má það vera að menn
beiti vinnubrögðum alræðisstjórna í
baráttunni gegn alræðinu?
Tékkneska lýðveldið er, því miður,
ekki eitt um slík og þvílík vinnubrögð.
Það sama gildir um Pólland þar sem
hrundið var af stað rógsherferð gegn
Lech Walesa á sínum tíma. Í þessum
tveimur löndum, og ef til vill víðar,
ráðast tækifærissinnar gærdagsins
og ráðvillingar dagsins í dag á máls-
metandi menn, hvort sem það eru
listamenn, hugsuðir eða menn sem
eru flekklausir siðferðilega, til þess
að rífa þá niður og nota til þess tíma-
sprengjur sem samviskusamir þjónar
„raunverulegs sósíalisma“ hafa komið
fyrir á sínum tíma. Og opna þannig
leiðir fyrir raddir lýðskrumara, þjóð-
rembur og valdapotara. Ætli við
séum hér að verða vitni að því að til er
að verða ekki bara Evrópa „í tveimur
ólíkum gírum“, heldur tveimur lögum
af réttarfari, því sem ber að virða í
Vestri og því sem leyfilegt er að fót-
umtroða í Austri? Það er nefnilega
ekkert til sem hægt er að kalla „Kun-
deramál“. Hins vegar hefur sann-
arlega komið upp pólitískt og réttar-
farslegt mál í nokkrum ríkjum
Evrópubandalagsins.
Ný réttarhöld að
hætti Kafka í Prag
Eftir Pierre Nora
og Krzysztof
Pomian
Pierre Nora
»Hvernig stendur þá
á því að skjöl stal-
ínísku leynilögregl-
unnar skuli vera notuð
til að styðja opinberar
ásakanir án þess að þau
hafi verið skoðuð og yf-
irfarin gaumgæfilega…
Pierre Nora er sagnfræðingur, með-
limur í Frönsku akademíunni Krzysz-
tof Pomian er sagnfræðingur, rann-
sóknarstjóri hjá frönsku
rannsóknarstofnuninni CNRS.
Krzysztof Pomian