Skinfaxi - 01.03.1913, Blaðsíða 5

SKINFAXI
21
íslensk náttúra.
Sprengisandur.
Allir þekkja Sprengisand, þennan vold-
uga dal, sem tengir saman tvo fjórðunga.
I mildu og hlýu landi mundi slíkur dal-
ur liafa verið lífœð landsins, alþjóðvegur,
þéttbygður, þakinn mannvirkjum, hvívetna
mótaður innsigli mannlegrar starfsemi.
En því miður er Sprengisandur nokkr-
um hundruðum feta of hár, eða meðal-
hitinn íslenski nokkrum stigum of lágur til
að lífið festi þar rætur. Hann er dauður,
leikvöllur blindrar náttúru. Maðurinn á
sér þar engar nienjar, nema fáeinar hálf-
hrundar vörður og slóðir nokkura ferða-
manna.
En um mitt sumarið þegar sunnanvind-
urinn kemur mjúkur og rakur af hafmu,
verður mörgum þungt um andann í
bæunum. Hvað er þá annað betra en
berast með straumnum, með vindinum
norður Sprengisand? Bráttýer Árnessýsla
að baki manns. Hekla gnæfir einmana-
leg yfir auðnirnar í suðurátt; alt um kring
eru sandöldur, smá ár og lækir, sem renna
í austur. Meðfram lækjunum er kyrkings-
legur gróður. Þetta er afrétt Hreppamanna.
Á hægri hönd heyrast þungar drunur úr
austri; við og við rofar þar í ljósgráan,
iðandi streng. Það er Þjórsá, mesta vatns-
fall landsins, sem kemur á móti manni,
leggst yfir ])vera götu, ýgld á brún.
Fram undan til vinstri má sjá gengum
regnmóðuna i Ijósbleika, margskiftatinda og
turna Kerlingarfjalla. Bak við þá er Hofs-
jökull, sem fornmenn hafa nefnt eftir guðs-
húsum sínum, svo formfagur er hann og
tilkomumikill, með dökkar rætur, bláhvít-
ar hliðar, en að ofan skínandi hvítnr og
hreinn. Austan við jökulinn opnar Sprengi-
sandur faðminn, dauðagráan, en hinu meg-
in sér i brattar, svartar Idiðar Tungufells-
jökuls.
Skyndilega er maður staddur á grasey
við ána upp undir jökli; það er Sóleyar-
höfði, nefndursvo eftir gullbránnisem klæðir
börðin þar. Dagur er að kvöldi kominn,
menn og hestar lúnir og fagna hvíldinni;
áin mikil framundan og hugsanlegt að úr
henni dragi í næturkulinu. Um nóttina
stendur vindurinn af jöklinum, nístandi
kaldur, en haglið dynur á tjaldinu. Það
hvín í strengjunum og líninu, svo rnann
furðar að svo veikir þræðir þola átökin til
morguns, þegar dagurinn kernur með hlý-
indaregnið og sunnanblæinn.
Þrátt fyrir kuldan hefir áin ekki minkað
um nóttina; hún er í vexti, ef til vill ekki
reið. Hestunum óar við litnum, kuldan-
um og straumþunganuni. Við bakkann er
undir eins svo djúpt, að lítið vantar til að
skelli yfir straummegin, en botninn er
jafn og áfram er haldið þó enginn viti,
hvað viðtekur á næsta augnabliki. Hest-
arnir vaða ágætlega, beita brjóstinu i
strauminn og láta ekki vatnsþungann
hrekja sig undan neðar í brotið, þar sem
það er strangara, dýpra og hættulegra.
Þegar yíir er komið skjálfa hestarnir eins
hrísla, því ekkert bað er kaldara en leys-
ingarvatnið úr undirdjúpum jökulsins. Þeir
fara sjálfkrafa á sprett, og fagna að hafa
Þjórsá að baki sér. Nú liggur leiðin upp
austurbakka árinnar, yíir sandbelfi og gras-
eyar, þar sem svanir búa í friði alt sum-
arið. Næst Sprengisandi af grasblettum
þessum er Eyvindarver, nefnt eftir Fjalla-
Eyvindi og Höllu, sem bjuggu þar í mörg
ár. Verið er mýrarflói, á stærð við með-
al tún; hallar því ofan að Þjórsá. í miðj-
um bleltinum eru iágar rústir af býli út-
laganna, en ilifært er þangað, svo rótlaus
er jarðvegurinn. Vatnið kemur allstaðar
fram undan sandinum; jafnvel undan hæð-
inni þar sem kofarnir hafa staðið koma
þrjár lindir, og eru kindabein niður í þeim.
Veggirnir eru enn hnéháir, svo sjá má
alla húsaskipun. Hafa þar verið fimm
herbergi en öll mjög lítil, innangengt milli
þeirra en útidyr á þeim flestum eða öll-