Skinfaxi - 01.11.1913, Blaðsíða 2

82
SKINFAXI
færðar út kvíarnar, ]mr eru framfarir, þar
bjarga menn sér sjálfir.
Hvatí okkur Alstaðar eru skuggahliðar,
fslendinga allar rósir hafa þyrna, en um
vantar. það á ekki að ræða hér. Okk-
ur Islendinga vantar dug og kjark og fram-
takssemi; og okkur getur ekki liðið sæmi-
lega vel í landinu, nema við fáum þessa
eiginleika. Landar okkar í Ameríku hafa
þá á miklu hærra stigi en við, þótt þeir
væru okkur líkir og sumir lakari, er þeir
fóru. Vesturheimur hefir uniskapað þá;
en gætum við ómögulega ummyndast og
endurfæðst í svipum skilningi hér heima á
Fróni? Jú, vissulega. Það má gera, hve-
nær sem vera skal, við hvaða unga og
uppvaxandi kynslóð sem vera skal. En
til þess þarf sérstakt uppeldi, betra upp-
eldi en nú er veitt, til þess þarf vissa
tegund fyrirmyndarheimila, nokkurskonar
andlegar aflstöðvar, sniðnar til að gera
íslenska alþýðu framsækna, kjarkmikla,
færa til að sjá um sig og ryðja sér til
rúms i heiminum.
Hér skal reynt að sýna með
Þjóðskólar. . , f , ... ,
nokkrum trumdrattum, hvermg
slíkar stofnanir, sem eg nefni þ/óðskála,
gætu verið. Þeir eru ekki nema hugmynd,
hafa hvergi verið reyndir, mundu vitan-
lega ekki vera neitt alheimsmeðal, en
áreiðanlega hollara uppeldiskerfi en þau,
sem Islendingum hefir áður verið bent á
að nota.
Sjálfsagt munu margir greindir og gætnir
menn brosa, þegar stungið er upp á að
gera þjóðina duglega og framsækna með
skólagöngu. Þeir menn segja, að skól-
arnir, bækurnar og öll hin nýja fræðsla
sé að drepa dugnaðinn og atorkuna í land-
inu. í þessu er mikið satt. En sú hug-
mynd, sem hér er lýst, er ekki sniðin eftir
hinu algenga uppeldis-fyrirkomulagi, sem
nú tíðkast í landinu, heldur eftir heimilis-
uppeldinu íslenska, sem er bygt á því að
búa í sveit, vinna og hugsa.
Hér á landi er tvennskonar menning:
Tvenn menn- íslensk hænda- og sveitamenn-
ing-áfslandi. ing, sem lifað hefir í þúsund
ár, skapað þjóðina og haldið henni við, er
nú að mestu útdauð í kauptúnunum, og
hverfur meir og meir í sveitunum. En á
hinn bóginn dönsk hjálendumenning, sem
drotnar í sjóþorpunum og leggur undir sig
landsbygðina.
Næstuin allir skólar i landinu eru meg-
invirki þessarar mentastefnu. Það var upp-
haf hennar, að íslendingar hafa sótt menn-
ing sína fyrst og fremst til Hafnarháskóla.
Lærisveinar þaðan liafa stjórnað þessu
landi, ritað og kent í aðalfræðslustofnun
þjóðarinnar, sem varð smámynd háskólans
og undirhúningsstöð fyrir embættismenn og
vísindamenn okkar. Seinna komu alþýðu-
skólar, sem búa áttu sveitafólk og sjómenn
undir lífið. Þeir voru ennþá smækkuð
mynd af embættismannaskólunum, eingöngu
bóklegt nám, miklar kyrsetur og innivera,
bæjalíf, tvístrað og stefnulaust. Og að
síðustu þegar barnaskólar komu, þá var
gamla blandan þynt ennþá meira, svo sem
sjá má í fræðslulögunum.
Árangurinn hefir verið vafasamur. Þekk-
ing hefir aukist að mun, og ýmislegt gott
leitt af til bóta. En um leið hefir aukist
leli, vinnufyrirlitning og heimskt rænu- og
kjark-leysi, sem oft er samfara talsverðri
þekkingu, sem goldin hefir verið með lik-
amsþreki og vilja aíli i löngum innisetum
við einhliða bóklegt nám.
Alþýðu- og Höfuðgallinn á hinu danska
einbœtta- hjálenduuppeldi er fyrst, að
skólar. þag er upphaflega sniðið eftir
þörfum og eðli Dana en ekki Islendinga
og átti því illa við hagi okkar. Þóerenn
meiri villa, að hafa skóla alþýðunnar eins
og smámynd eða vasaútgáfu af embætta-
skólunum.
Það er rangt af þvi að þær stéttir eiga
við gerólík kjör að búa. Svo að alþýðu
vegni vel, þarf hún að vera hraust, kjark-
mikil, framfarafús og iðjusöm, — með
heilbrigðri dómgreind, þar er hver smiður