Skinfaxi - 01.09.1920, Blaðsíða 2

34
SKINFAXl
berjast meö nú á tímum, eg þori a'ö segja
með einlægum vilja til aö uppræta þaö illa
í eðli mannsins en efla hiö góöa. Þaö er
auðsætt af þessu, aö þessir skólar eiga
ekki rót sína að rekja til neinnar augna-
bliks-löngunar hjá einstaklingnum til að
afla sér mentunar, er aö eins geti gefið
honum gott embætti og rólega daga, eöa
þá bara til aö „fylgjast með tímanum"
eins og oft er komist að orði. Nei, þeir
eiga sér miklu dýpri rætur, sem sé í bar-
áttu mannssálarinnar gegn hinu illa. Mað-
urinn, sem baráttuna háði, var presturinn,
skáldið og sagnfræðingurinn N. F. S.
Grundtvig, ein sú mesta andans hetja sem
Evrópa hefir fóstrað næst eftir Martein
Lúther, og sem Þjóðverjar hafa því einnig
heiðrað með nafninu „spámaður Norður-
landa“. —
V;ið skulum nú reytia að sjá! baráttu
þessa manns í gegnum frásögn um nokk-
urn hluta haris löngu og dáðríku æfi, því
meira getur ekki orðið tími til.
N. F. S. Grundtvig var, eins og nafnið
bendir til, danskur maður, prestssonur,
sem var fæddur árið 1783 í þorpi einu á
Suður-Jótlandi er Udby heitir. Á unga
aldri haut hann kenslu móður sinnar í
kristiníræðum, móðurmáli og sögu, og
öðlaðist með Joví snemma guðsótta, þekk-
ingu og ást á föðurlandi sínu og sögu þess.
En á þessu urðu skjótar breytingar þegar
hann nokkru seinna var settur til náms i
latinuskólann í Árósum; því þessi skóli var
eftir hans eigin sögn, svo tómur, andlaus
og leiðinlegur, að drengnum fanst hann
vera kominn inn í andlega eyðimörk.
Árangur námsins var heldur ekki glæsi-
legur; því þegar hann fór þaðan sem stú-
dent um árið 1800, þá höfðu þau lagst í
dvala í hjarta hans þau hin fögru lífsöfl,
sem hann hafði erft frá heimili sínu, og
hann var nú orðinn fullur skynsemistrúar
og þekkingardrambsemi.
Að föðurlandsvinurinn og mentavinur-
inn Grundtvig svaf á þessum tíma, sjáum
vér einna skýrast á því, að það hafði ekki
hin minstu áhrif á hann, þá er Englend-
ingar með sjálfan Nelson í broddi fylking-
ar réðust á hina litlu þjóð hans 2. apríl
1801 og þröngvuðu hana til að krjúpa á
kné fyrir hervekli sínu; og eins á því, að
þá er hinn frægi náttúrufræðingur og
ræðumaður Henrik Steffens fyrstur manna
boðaði hina rómantísku skáldskaparstefnu
hér á Norðurlöndum, með fyrirlestrum
sínum við háskólann í Kaupmannahöfn ár-
iði8o2, þá þakltaði Gruridtvig honum með
spekingssvip og sleggjudómum, sem út á
það gengu, að Steffens væri draumóra-
maður, meðan aftur á móti maður ei.ns og
Adam Oehlenschláger — frægasta róman-
tíska skáld Norðurlanda :— brendi öllu
sem hann hafði ort í anda skynsemistrú-
arinnar og orti svo samstundis, i anda
hinnar nýju stefnu, eitt af sínum fegurstu
kvæðum, er ber nafnið „Gullhornin".
Við sjáum af þessu, að það var mikill
munur á því, hvernig ]>essir tveir mætustu
menn Dana á 19. öldinni snerust við Hen-
rik Steffens og kenningum hans. Annar
var vakandi og með hugann opinri fyrir
öllu því, sem gott var og fagurt, en hinn
var í sannleika andlega sofandi og áhuga-
laus.
En nú fékk Grundtvig köllun sína, og
eg get sagt það strax, að það var kærleik-
urinn, sem megnaði að vekja hann. Þegar
liann var orðinn guðfræðiskandidat, gerð-
ist hann heimiliskenriari á herragarði ein-
um á Langalandi, og hann hafði varla lit-
ið hina ung'u og fögru konu herramanns-
ins þar, fyr en hann varð gagntekinn af
hinni dýpstu og innilegustu ást til hennar.
Hvað átti nú Grundtvig að gera undir
þeim kringumstæðum, sem hér voru fyrir
hendi ? Átti hanri að gefa eftir fyrir ástríð-
um sínurn, eins og vér því miður flestir
gerum, eða átti hann að sporna á móti?
Hann fann það, að gerði hann hið fyrra