Skinfaxi - 01.09.1924, Blaðsíða 5

SKINFAXI
69
Kafli úr ræðu.
í liofi þvi i Rómaborg, sem helgað
var gyðjunni Vestu, var eldur látinn
loga bæði daga og nætur. pjóðin var
einhuga um, að þetta væri nauðsynlegt,
og svo mikill átrúnaður og helgi var
bundin við þennan eld, að 18 meyjar,
hinar svo nefndu Vestumeyjar, voru
settar til þess að gæta þess, dag og nótt
að hann slokknaði aldrei. ]?essvegna var
eldur þessi kallaður „eldurinn eilífi.“
En þessi Vestueldur varð þó ekki ei-
lífur. Meyjarnar fríðu hættu að gera
skyldu sína og hurfu eitthvað út í busk-
ann, eldurinn bjarti sloknaði og hofið
fagra, með öllum sínum átrúnaði og
lielgi, lagðist niður.
Hugsjónin, sem lá á bakvið þessa
helgiathöfn, og um langt skeið hafði
verið sameiginleg eign allrar þjóðarinn-
ar, var nú glötuð. Eitt hið glæsilegasta
þjóðlíf, sem sögur fara af, var orðið
sjúkt. Hnignun og niðurlæging lögðust
eins og mara á þjóðina, svo hún varð
öðrum þjóðum að hráð.
Svipuð örlög bíða allra þjóða, félaga
og einstaklinga, sem svikja hugsjónir
sínar, eða glata þeim.
En hvað er hugsjón? Orðið hugsjón
skýrir sig sjálft, að því leyti, að það
bersýnilega táknar það, sem birtist okk-
ar innra manni á einlivern hátt, án þess
við sjáum það með augunum. Að öðru
leyti erum við engu nær um það, hvað
hugsjónin er í insta eðli sínu.
Hvað er þá liugsjónin í raun og veru?
Er hún dráttur í hlutaveltu alheimsins,
þar sem blind tilviljun ræður því hver
hreppir hana.
Ekki virðist mér það sennilegt.
Er hugsjónin náðargjöf, eða opinber-
un Guðs til einstalcra manna og þjóða,
til að lyfta þeim á hærra menningar og
þroska stig?
Vel gæti eg trúað þvi að svo væri,
þó eg sé ekki allsokstar ánægður með
þá skýringu.
Langlíklegast þykir mér, að hugsjón-
in sé Guð sjálfur, sem birtist manns-
andanum í ýmsum myndum, eftir ein-
hverju óþektu innra lögmáli eða skil-
yrðum og eitthvað á líkan hátt og þegar
sólarljósið skín í gegnum glerkristalla
og klofnar þar í dýrðlegasta litskrúð.
Vitanlega eru þessar hugleiðingar
minar ekki ákveðið svar við spurning-
unni, hvað hugsjónin sé í raun og veru.
Sannleikurinn er, að spurningin liggur,
að minsta kosti enn sem komið er, utan
við þekkingarsvið mannlegrar skynjun-
ar, og verður þessvegna ekki svarað
nema óbeinlínis.
En þó við getum ekkert fullyrt í þessu
falli, þá höfum við það á meðvitundinni,
að hugsjónin sé af guðlegum rótum
runnin, þvi sagan sýnir okkur að hvar-
vetna þar, sem þjóðirnar hafa fylkt sér
um ákveðna hugsjón, hefir það lyft þeim
á hærra menningar og þroskastig. En
þegar hugsjónirnar hafa óskýrst eða
glatast, hefir það valdið hnignun og nið-
urlægingu á margan hátt.
Við getum því fullyrt það, að ekkert
þjóðlíf, eða félagslíf, getur þróast eða
dafnað, án hugsjónar.
Okkur Islendingum hefir verið brugð-
ið um það, að við sýndum liugsjónum
lilla gestrisni. En eg efast um, að sá
sakaráburður sé sannur. Við erum að
vísu ckki fljótir til að verða lirifnir og
höfum tekið ýmsum nýjungum fálega
í fyrstu. En eg fæ ekki annað séð, en
við höfum verið hugsjónunumtrúir,þeg-
ar við á annað borð vorum búnir að til-
einka okkur þær. Má í þvi sambandi
minna á þá ást, sem við liöfum bund-
ið við ýms slcáld og hugsjónamenn þjóð-
arinnar, og sem stundum hefir orðið svo
heit, að hún liefir næstum því snúist upp
i átrúnað. Enda hefir þeim tekist að hafa