Samvinnan - 01.01.1947, Síða 11

Creek í Micliigan veit nú, hve margra
manna maki hann reyndist, þegar á hólminn
kom: 300.000 manna ígildi, hvorki meira né
nnnna! Því að þannig varð árangurinn af för
hans til útskipunarhafna, birgðastöðva og
samsetningarverksmiðja ameríska hersins í
Evrópu, þar sem milljónir smálesta af alls
Eyns varningi hrúgaðist upp úr skipalestun-
una, sem sigldu í stöðugum straumum yfir
þvert Atlantzhafið. Því að með hverjum her-
manni, sem fluttur var yfir hafið, þurfti að
senda 14 smálestir af alls kyns nauðsynjum,
8 smálestir að koma í kjölfar hans og 6 smá-
lestir litlu seinna. Það var þessi óskaplegi
straumur varnings yfir hafið, til EvTÓpu og
Afríku, sem Mr. Clark hafði tekið að sér að
stjórna.
Hvaða náungi var eiginlega þessi Mr.
Clark? Óvenjulegur hlýtur hann að hafa ver-
>ð, í orðsins bezta skilningi, því að þrennt
hggur þegar fyrir, til þess að sanna þetta: 1)
lionum hafði tekizt að fá áheyrn hjá Somer-
velle hershöfðingja, 2) hann hafði staðizt
freistingu hershöfðingjanafnbótar og 3) liann
hafði lag á því að koma vilja sínum fram.
Ezra Clark er maður, sem blátt áfram tek-
ur út, þegar hann sér meðbræður sína sveit-
ast blóðinu við liluti, sem engin þörf er á að
sveitast yfir. Honum er sama hvort svitinn á
r°t s*na að rekja til poka, sem borinn er á
bakinu, eða til kassa, sem velt er á undan sér.
Þetta hugarástand hans sprettur af siðfræði-
íegri
sannfæringu, sem gerir uppreist, þegar
rnaðurinn er notaður sem áburðardýr, og þó
líklega fyrst og fremst af meðfæddri andúð á
þ'i, að sjá mannaflinu eytt til ónýtis.
„Onauðsynlegur verkamaður verður aðeins
þess að auka framleiðslukostnað vörunn-
ar> er sú lífsspeki, — ekki sérlega frumleg að
'isu — sem Ezra Clark þykist hafa uppgötv-
að- En það, sem er frumlegt, í sambandi við
Ezra Clark, er það sem hann hefur gert til
pess að losa framleiðsluna við ónauðsynleg
útgjöld.
Innan ameríska framleiðslukerfisins — og
faunar miklu víðar, þar sem framleiðsla
neyzluvara er komin á sæmilega fullkomið
st'g — vinna 25% verkamannanna við störf,
sent eEki eru beinlínis tengd framleiðslunni
sjálfri. Mestur hluti þeirra starfar að flutn-
Ingt varnings. Þeir hamast liðlangan daginn
yið að bera, stafla, ýta, losa og hlaða varn-
mgi, sem ennþá er ekki tímabært að senda á
markaðinn, sem fullunna vöru. Þannig er
'erklagið, jafnvel í hinum fullkomnustu
'erksmiðjum. Hráefninu er að vísu ekið á
ramleiðslustaðinn, en upp frá þvi er það að
mestu leyti flutt til með handafli. En þetta er
utæfilegt bruðl með orku mannsins, að dómi
fra ^*arh, því að mannskepnan ræður ekki
a eins yfir hestöflum, heldur líka heilaöflum.
hegar á öðrum tug þessarar aldar, hóf
arkfélagið að semja við ýmis iðnaðarfyrir-
Um vöruflutninga. En það var ekki fyrr
en árið 1932, að Clark tókst að srníða vagn,
sem átti eftir að gjörbylta vöruflutningunum,
°g þessi nýji vagn var gaffalbíllinn. Þetta
meikilega tæki gat farið um verksmiðjurnar
sJa ar 0g nágrenni þeirra, og með lyftuút-
^unaðinum framan á vagninum, var hægt að
enna að vöruhlassinu, þar sem það stóð,
lyfta því upp og setja það aftur niður þar
sem það átti að vera, án þess að nokkur
mannshönd snerti á kössunum sjálfum.
Þessir vagnar Clarkfélagsins boðuðu raun-
verulega lækkun framleiðslukostnaðarins
með því að gera ónauðsynlegan gamla van-
ann, að bera og velta kössum, kyrnum og
kútum um framleiðslustaðina. En þetta var
þó aðeins byrjunin. Nokkru fyrir stríðið var
Glark lalið að bæta vöruflutningakerfi amer-
ísku járnbrautanna og árangurinn af starfi
hans varð gjörsamlega ný tækni í flutning-
um, sem náði hámarki í VVashington árið
1943.
Það kom nefnilega í ljós, að lileðsla járn-
bráutarvagnanna með handafli. að meira eða
minna leyti, varð til jiess, að þeir þeyttust
hálftómir um víða vegu, þ. e. a. s., þeir voru
ekki hlaðnir af þeirri nákvæmni, sein krefst
þess, að ekkert rúm fari til spillis. Venjan
tar að stafla vörunum í brjósthæð, sérstak-
lega er um þungavöru var að ræða, og miklir
verklegir og útreikningslegir erfiðleikar
voru á því, að koma vörunum liærra í stafl-
ana, svo að vel færi, með þeim tækjum og
þeim mannafla, sem fyrir hendi var. Arang-
urinn af athugunum Clarks varð heil sam-
stæða hleðslu- og losunarvéla og vagna, sem
gátu hlaðið og losað flutningavagn á tveim-
ur klst., miðað við sex verkamenn í fjórar
klst. áður.
Eram til stríðsbyrjunar liöfðu þessar end-
urbætur einkum hnigið að því að létta vinn-
una og útrýma handkerrum og handafli við
lestun og losun. En með ílutningaþörf styrj-
aldarinnar hófst nýr kapítuli í sögu Ezra
Clark og fyrirtækja hans. Nýtt flutningakerfi
kom til sögunnar. Til þess að hin nýju tæki
nýttust til fulls var farið að tala um og ráð-
gera „unit package“ eða flutningaheild. Að-
ur fyrr hafði flutningseiningin verið fniðuð
við það, sem verkamður gat borið, poka,
kassa eða balla — eða um 50 kg. þunga. En
Clarkvagnarnir gátu hæglega tekið á móti
fimmtíu sinnum þyngri einingum. En þetta
þýddi nýja tækni í vörupökkun og umbúð-
um. Vörunni er staflað í eina Uutningsheild
á sérstaklega útbúinn pall — pallet — og
þessi heild heldur sér að öllu leyti í öllum
flutningunum, hvort sein þeir eru um lengri
eða skemmri veg. Sé um að ræða smákassa —
pappakassa, sem eru algeng vörupakkning í
Ameríku, — er járnbandi e. t. v. slegið um
heildina, en það er allt og sumt. Og nú kem-
ur Clark til sögunnar. Flutningsheildin veg-
ur um 3 smálestir og þarf að sendast með
vörubíl, járnbraut eða skipi til ákvörðunar-
staðarins. Við hverja umskipun kemur Clark-
vagn á vettvang, laumar stálfingrunum und-
ir pallinn, eða „pallettinn“, eins og Ameríku-
menn kalla hann — lyftir öllu saman, ekur
með það og skilar því þangað, sem það þurfti
að komast. Að lokum, á ákvörðunarstaðnum,
kemur annar Clarkvagn og grípur flutnings-
heildina og staflar henni, e. t. v. upp undir
rjáfur í vörugeymsluhúsi móttakandans, og
skilur vöruna þar eftir. Og nú er ekki ætlun-
in að leysa járnbandið og tína einn og einn
kassa úr heildinni, eftir því sem þörfin segir.
Ónei. Heildin er látin eiga sig, unz verk-
smiðjan eða verzlunin þarf á vörunni að
halda. Þá kemur Clarkvagninn aftur á vett-
vang, stingur stálfingrinum undir pallinn og
ekur síðan öllu hlassinu, inn á milli véla og
vinnandi manna, eða i inn í pökkunarstofur
Verzlunarhúss, og lætur það niður nákvæm-
lega á þeim stað, sem þörfin er. Þá fyrst eru
járnböndin tekin af og kassarnir gripnir, eft-
ir því sem þurla þykir. Engin mannshönd
hefur hreyft við hlassinu frá því að það lagði
af stað, unz því er skilað nákvæmlega á
ákvörðunarstaðinn.
Þetta var í stuttu máli, flutningakerfið sem
Somervelle liershöfðingi fól Ezra Clark að
innleiða í Evrópu. Arangurinn af starfi hans
varð sá, að 300.000 hermenn, sem unnu við
losun og lestun, voru leystir frá þeim störf-
um og gátu einbeitt kröftum sínum að öðr-
um verkefnum. Og alls staðar, þar sem flutn-
ingaverkamenn höfðu sveitzt og þjáðst undir
þungum byrðum, stakk Clarkvagninn stálnef-
inu inn fyrir þröskuld, og þótt ungar blóma-
rósir sætu við stýrið, voru eigi að síður flutt
vöruhlöss, sem voru fimmtíu sinnum þyngri
en sterkustu flutningaverkamenn höfðu ráð-
ið við áður.
í kjölfar heimsstyrjaldarinnar koma kerfi
á alheimsmælikvarða. — Clarkskipulagið
breiddist út frá Battle Creek í Michigan um
allar jarðir. Sprengjuhlass frá Delaware,
flugvélahreyflar frá Connecticut og olía og
benzín frá Texas hittust undir kókospálm-
um Suðurhafseyja eða á stormbörðum bryggj-
um við íshafsströnd, og Clarkvagninn sá um
að hvert hlass fengi hvílustað um sinn á sín-
um rétta stað, unz stundin kom og hver hlut-
ur hafði ákveðnu hlutverki að gegna i hinni
miklu baráttu.
Varla er hægt að segja, að hér hafi orðið
hljóðlát bylting. Breytingunni fylgdi mesta
hark og hávaði veraldarsögunnar, því að
Clarkskipulagið vann sína stóru sigra í stríð-
inu. Og á sl. ári fóru íriðsamar þjóðir að
leggja eyrun við furðusögunum um litla
manninn irá Michigan og uppátækjum hans.
Svíar voru fyrstir Norðurlandaþjóðanna til
þess að innleiða þetta flutningakerfi í stór-
um stíl, á sl. ári. Þegar þykir sýnt, að það
muni hafa mikil og hagkvæm áhrif á fram-
leiðslukostnaðinn, til hags fyrir neytendur.
Það fór því vel á því, að það skyldi vera
Kooperativa Förbundet og samband sænsku
samvinnubyggingafélaganna, HSB, sem for-
gönguna höfðu. Þessir aðilar telja, að ekki
muni líða ýkja mörg ár, unz Clarkvagnarnir
verða orðnir eins algengir og ómissandi í
flutningakerfi framleiðslunnar og venjulegir
vörubílar eru nú.
*
Ævintýrið er ekki nóg.
Þannig var þá í stuttu máli sagan um Ezra
Clark. Hún hefur þegar kennt mörgum þjóð-
um marga nytsama hluti. Við íslendingar
höfum séð Clarkvagna að starfi og við höfum
undrast nytsemd þeirra og hagræði. En þá
voru óvenjulegir tímar. Ýmsir halda, að
óvenjulegum tímum hljóti ævinlega að fylgja
óvenjuleg tæki, og ekki sé um slíkt að tala,
þegar allir lækir renna um gamalkunnan far-
(Framhald á bls. 25).
11