Samvinnan - 01.01.1947, Side 12

Hugleiðingar um Framkvæmdasjóð S. í. S.
i.
Nokkru fyrir liátíðar hafði eg, sem erind-
reki Sambandsins, mætt á 29 fundum víðs
vegar um landið, þar sem Framkvæmdasjóð-
ur S. í. S. var aðalumræðuefnið. Unt ára-
mót staldra menn gjarna við og líta yfir far-
inn veg. Að þessu sinni varð mér tíðliugsað
til þessara funda og fólksins, sem eg komst í
kynni við; lífsaðstöðu þess og lífsviðhorfs. En
það, sem eg vildi minnast á við lesendur Sam-
vinnunnar, eru hugleiðingar mínar um gengi
Framkvæmdasjóðsins eins og mér virðist það
horfa við í ljósi fenginnar reynslu.
Þessir fundir — sem flestir voru almennir,
og því ekki eingöngu fyrir samvinnufólk —
voru yfirleitt mjög ánægjulegir. Skilningur
manna hefur mér virzt glöggur og áhuginn
ótvíræður. Á þetta jafnt við, livort heldur lit-
ið er á þá hlið málsins, sem að ábyrgð og
vaxtakjörum skuldabréfa sjóðsins snýr eða
hina, er áhrærir lilutverk hans í þjónustu
samvinnuhreyfingar landsins. Fundirnir hafa
því sannfært mig um þann liljómgrunn, sem
málið liefur fundið meðal almennings, bæði
með tilliti til uppbyggingar og fjáröflunar-
hæfni sjóðsins út af fyrir sig, og eins þeirra
glæsilegu verkefna, er bíða hans. Fram-
kvæmdasjóðurinn hefur fundið náð fyrir aug-
um fólks, livort sem afstaða einstaklinganna
hefur markast af persónulegu eiginhagsmuna-
sjónarmiði einu saman eða óeigingjörnu
félagshyggjuviðhorfi fyrst og fremst — og þá
náttúrlega ekki síður þar, sem hvort tveggja
þetta rann saman í einn farveg, eins og vafa-
lítið hefur verið algengast.
Á langflestum þessara funda, hefur fundar-
mönnum verið boðið orðið, að lokinni fram-
söguræðu um málið. Þótt þetta liafi ekki allt-
af verið þegið, hefur hitt þó verið algengast,
að einhver — stundunr margir — segði álit
sitt. Á þessum vettvangi var að sjálfsögðu
aldrei dregið í efa, og enn síður véfengt, að
Framkvæmdasjóður S. í. S. byði hærri vexti
af skuldabréfum sínum lieldur en nokkur
annar aðili á frjálsum og opnum peninga-
markaði, og mismunurinn á venjulegum
sparisjóðsvöxtum — allt að 214% hærri —
stingi mjög í stúf. Aldrei kom heldur fram,
að nokkur bæri brigður á ábyrgðarmyndug-
leik Sambands íslenzkra samvinnufélaga, en
það tryggir greiðslu skuldabréfanna á tilsett-
um tíma. Ffefur í því efni fyrst og fremst gætt
óskoraðs trausts manna á forystuhæfileikum
forstjóra S. í. S. Flef eg engan vitað verða
óánægðari með það að eignast skuldabréf,
sem Sambandið ábyrgist greiðslu á, heldur en
þótt urn ríkistryggð bréf liefði verið að ræða.
Þá hafa menn greinilega viðurkennt þann
ávinning, sem þeim hlotnast með því að taka
sjálfir umráðarétt yfir sparifé sínu í eigin
hendur, þ. e. ákveða íhlutunarlaust, hverjum
skuli lieimilað að fá fé þeirra að láni. Þeim
finnst réttilega, að ólíku sé saman að jafna,
að lána S. í. S. það til sinnar margháttuðu og
jrjóðhollu starfrækslu í þjónustu almennings
heldur en a. m. k. eiga það á hættu, að mis-
12
jafnir spekúlantar fái talsverðan eða mikinn
liluta þess í hendur til léttis sér í miður
nauðsynlegri hagsmunaviðureign, sem í
mörgum tilfellum er að verulegu leyti háð
gegn sparifjáreigendunum sjálfum. Og jafn-
vel, hvað sem þessu líður, á áreiðanlega við
að segja, að ekki sé vísara cn víst. Að lokum
má minna á það, að liin heilbrigða fjárfesting
og sá mikli sparnaður, sem skilyrði eru sköp-
uð fyrir í þeim nýmælum, er S.Í.S. tók upp í
sambandi við tvo af þremur flokkum skulda-
Ijréía Framkvæmdasjóðsins, hafa hlotið mikla
viðurkenningu og hrós hugsandi manna.
Eg get ekki stillt mig um að geta þess,
hversu algengt hefur verið á fundunum, að
ræðumenn undirstrikuðu eða drægju fram í
nýju, persónulegu ljósi, fullvissuna um
ábyrga og ráðdeildarsama meðferð S. í. S. á
öllu því fjármágni, sem það kynni að fá í
Framkvæmdasjóð sinn. Trú manna og sann-
færing um þetta, studdust af livort tveggja í
senn: viðurkenningu á þeim staðreyndum,
sem blasa við í þessu efni með tilliti til for-
tíðarinnar — og björtum vonum, sem tengdar
eru við framtíð Sambands íslenzkra sam-
vinnufélaga.
| Baldvin Þ. Kristjánsson, |
I erindreki SÍS, segir frá I
! ferðum sínum um land- |
! ið og ræðir viðhorf sam- j
! vinnumanna til fram- j
I kvæmda Sambandsins j
11.
I tilefni af því ákjósanlega viðhorfi, sem
nú hefur verið lýst, er ekki óliugsandi að ein-
hverjum góðuni samvinnumanni kunni að
verða spurn: Er þá ekki nllt i lagi og alveg
öruggt um það, að i Framkvœmdasjóð S. I. S.
komi til með að fást nagilegt fé — eða meira
en nóg? Slíkri spurningu verður því miður að
svara hiklaust neitandi, og ber fleira en eitt
til. Hvort tveggja er, að fjárþörf Sambandsins
er rnikil, og eins hitt, að ekki er.allt á eina
bók lært hér frekar en annars staðar. Erfið-
leikanna er vissulega ekki vant. Aðalástæðan
er sú, að í býsna mörgum tilfellum, hvað
Framkvæmdasjóðnum viðkemur, er nú.eitt
að vilja og annað að geta. Sú ástæða á sér
hins vegar ýmsar rætur.
Sannleikurinn er sá, að mjög víða úti um
land eru fjárhagsástæður almennings mun
bágbornari lieldur en þeim mönnum í höfuð-
staðnum og annars staðar, sem setið hafa við
betur brennandi elda, hættir til að halda.
„Blessun stríðsins“ hefur ekki fallið öllum
börnum þessa lands í skaut — síður en svo.
Fjöldi þeirra manna, sem voru fátæklingar
fyrir stríð ,eru það ennþá, og sumir hverjir
ekki minni. Þá er á það að líta, að fjölmargir
þeirra, sem eitthvað gálu eignast af pening-
um, hafa varið þeirn til þess að bæta aðbúð
sína og sinna og færa í meira mannsæmandi
horf. Flestum þessum mönnum hefur ekki
dugað eigið fé, og því orðið að taka lán. Lé-
leg afkoma við sjávarsíðuna — einkum utan
verstöðva Suðvesturlands —' sem stafar bæði
af því, að síldarvertíðirnar 1945 og 1946
brugðust að miklu leyti. og eins hinu, að aðr-
ar vertíðir hafa ekki gefist vel — liefur valdið
því, að fjölmargir ltafa orðið að grípa til
sparifjár síns, til þess beinlínis að kaupa sér
lífsviðurværi. Svo að segja algert aðgerðar-
leysi veiðiflotans í heild undanfarna mánuði,
liefur að sjálfsögðu ekki bætt fyrir í þessu
tilliti.
Til viðbótar því, sem nú liefur verið sagt,
má svo minna á það, að fjöldi bæjar- og
sveitafélaga liefur að undanförnu leitað mjög
á almenning um fjárlán til ýmissa opinberra
framkvæmda — með ríkisábyrgð að baki — og
hafa margir góðir borgarar, ekki sízt úr al-
þýðustétt, rúið sig inn að skyrtunni af þess-
um sökum.
Að síðustu verður ekki hjá því komizt, að
benda á, hversu mjög hin sívaxandi óvissa og
iiryggisleysi í stjórnmálum landsins liefur
lamað menn á einn og annan veg. Ýmsir
menn, scm auraráð hafa, og raunar fleiri,
hanga á þræði milli vonar og ótta um það,
hvað kunni að ske; finnst þetta í dag en hitt
á morgun; skilja og misskilja satt og logið,
sem sagt er um það, sem koma skuli. Ástand-
ið er þannig, að enginn veit neitt með vissu
og fáir eru trúaðir á skynsamlegar ráðstafan-
ir hæstvirts alþingis, eins og þar er nú hög-
um háttað.
III.
Eg lief nú leitast við að bcnda á nokkrar
hliðar þessa máls; bæði jákvæðar og neikvæð-
ar, með það fyrir augum að stuðla að réttum
skilningi á aðstöðu Framkvæmdasjóðs S. I- S-
til vaxtar. Hið fyrra til að fyrirbyggja vanmat
að þessu leyti og viðurkenna það, sem vel er.
Flið sfðara til .þess fyrst og fremst að vara
samvinnumenn við andvara- og aðgerðarleys*
vegna óraunhæfrar bjartsýni og oftruar-
Sums staðar hef eg lieyrt setningar eins og
þessi: „Þið fáið áreiðanlega mikið meira en
nóg í þennan Framkvæmdasjóð Sambands-
ins.“ Þetta eru náttúrlega notaleg og froni
orð — og ódýr — en stundum hefur mér fund-
ist þau sögð af lítilli dómgreind: Þrátt fyrU
allt það marga, sem lofar góðu fyrir sjóðinn,
verða nú allir fjársafnendur að liorfast í augu
við þá bitru staðreynd, að beztu tækifærin
eru runnin fram hjá. Surnir munu frekar en
S. í'. S. þurfa að bíta í það súra epli. Þar fyr»
þýðir ekki um að sakast. Lífið í heild verður
að ganga sinn gang í blíðu og stríðu. Menn
syngja í lotningu til skaparans: „Þitt starf ei
nemur staðar; þín stöðvar enginn spor.“ Það
er sannleikur, og því er ekki um annað að
gera en að berjast við örðugleikana — °S
sigra þá.
íslenzkir samvinnumenn! Strengjum þess
lieit — nú strax í ársbyrjun — að láta engi»
tækifæri ónotuð til þess að efla Framkvæmda-
sjóð S. í. S. Á næstu grösum bíða lians mörg