Neisti - 27.03.1983, Blaðsíða 4

Neisti 3.tbl. 1983, bls.4
K vennabaráttan
Hildur Jónsdóttir
Fóstureyðingalöggjöfin -
árangur fjöldabaráttu kvenna.
Undanfarið hafa afturhaldsöfl
þessa lands, með preláta og
íhaldsþingmenn i fararbroddi,
gert atlögu að rétti kvenna til
að láta framkvæma fóstureyð-
ingu, ef þær telja félags-
legar aðstæður sinar þannig að
þær gejti ekki fætt barn i heim-
inn.
Það er visast, að þessi
mál muni verða mjög í brenni-
depli á næsta ári, og hér á
eftir rifjar Hildur Jónsdóttir
upp sögu málsins, og hrekur
röksemdir þeirra heilögu herra,
sem ráðist hafa að konum í
þessu máli á siðastliðnum vetri.
Sögu núgildandi fóstur-
eyðingalöggjafar má rekja til árs-
ins 1970 þegar þáverandi heil-
brigðisnjálaráðherra, Eggert G.
Þorsteinsson, skipaði þrjá karl-
menn, þá Tómas Helgason,
Pétur H. Jakobsson og Sigurð'
Samúelsson i nefnd sem skyldi
kanna ástandið í þessum rnálum
og gera tillögur um úrbætur.
Ymis kvennasamtök' mótmæltu
því strax að eiga ekki full-
trúa i þessari nefnd og bættust
fyrst Guðrún Erlendsdóttir og
siðan Vilborg Harðardóttir í
nefndina en Sigurður vék úr
henni. Svava Stefánsdóttir
félagsráðgjafi á kvennadeild
Landsspítalans varð svo ritari
nefndarinnar. Magnús Kjart-
ansson var þá tekinn við ráð-
herraembættinu en hann var
eindreginn stuðningsmaður
sjálfsákvörðunarréttar kvenna til
fóstureyðinga.
í júní 1973 birti nefndin
niðurstöður sínar. Þær fólust
í ítarlegri könnun á fram-
kvæmd þágildandi löggjafar (frá
1936 og 1938), tillögum um
nýja löggjöf þar sem gengið
var út frá sjálfsákvörðunarrétti
kvenna til fóstureyðinga og
greinargerð, þar sem sjálfs-
ákvörðunarrétturinn var rök-
studdur og bent á nauðsyn
kynfræðslu og aukinnar aðstoð-
ar viö pinst.æðar mæður.
Konur fylktu sér í
þúsundatali undir kröfuna um
sjálfsákvörðunarrétt til fóstur-
eyðinga, að baki frumvarpi því
sem Magnús Kjartansson flutti
á þingi og nefndin hafði
samið. Náði barátta þessi
hámarki á árunum 1974 og
1975. Öformleg samstarfs-
nefnd kvenna og starfsfólks i
heilbrigðisgeira var mynduð og
stóð nefndin m.a. fyrir opnum
fundi á Hótel Sögu i apríl
1974. Með þeim fundi braust
fóstureyðingamálið fram i for-
grunn daglegrar umræðu, bæði
manna á meðal og í fjöl-
miðlum. Á sama tima rigndi
bréfum hvaðanæva að á land-
inu yfir þingmenn með áskor-
unum um að samþykkja frum-
varpið á þingi.
Á þessum árum gengdi
Rauðsokkahreyfingin einstak-
lega mikilvægu hlutverki sem
ráðgjafar- og upplýsingamiðstöð
fyrir konur sem leituðu fóstur-
eyðingar og var mörgum konum
hjálpað til að fara utan í
þeim tilgangi.
Ákvæði frumvarpsins um
sjálfsákvörðunarrétt kvenna til
fóstureyðinga mættu harðri and-
stöðu á þingi og eins meðal
allmargra Jæ>kna sem töldu að
endanlegt ákvörðunarvald ætti
að vera i höndum lækna.
Frumvarpið var sett í þing-
mannanefnd sem breytti því
í núverandi form, en þannig
var það samþykkt með at-
kvæðum frá öllum flokkum í
maí 1975.
Framkvæmd laganna
Við verðum að hafa það i
huga að fóstureyðingar voru
framkvæmdar áður en núverandi
löggjöf var samþykkt. í
fyrsta lagi voru þær fram-
kvæmdar skv. áðurgildandi
lögum þegar læknisfræðilegar
ástæður þurftu alltaf að vera
fyrir hendi og margar konur
neyddust þ.a.l. til að verða
sér úti um vottorð upp á
geðveiki. I öðru lagi voru
þær oft framkvæmdar án bess
að vera skýrslufærðar sem fóst-
ureyðingar - er talið að brögð
hafi verið að þessu úti á
landi og þegar konur tengdar
áhrifamiklum karlmönnum áttu
i hlut. I þriðja lagi voru
þær framkvæmdar ólöglega á
stofum lækna úti í bæ, oft
gegn háu gjaldi og stundum
með hrapalegum afleiðingum. í
fjórða lagi voru þær fram-
kvæmdar erlendis, aðallega í
Bretlandi.
Þrátt fyrir þetta eru mörg
ljót dæmi um synjanir á beiðn-
um um fóstureyðingu, dæmi
um slikt hjá 9 barna móður
sem komin var yfir fertugt,
var heilsutæp og þoldi ekki
getnaðarvarnir.
Á árunum 1964-68 eru lög-
legar fóstureyðingar að meðal-
tali 60 á ári. 1971 fara
þær i fyrsta skipti yfir 100
og er ástæðan vafalaust bæði
aukin útivinna/menntun kvenna
annarsvegar og áhrif frá kven-
frelsisbaráttunni hinsvegar. Á
árinu 1974 eru löglegar fóstur-
eyðingar orðnar 219 skv. opin-
berum skýrslum, en líklegt er
að þær hafi verið í kringum
300 alls. Raunveruleg fjölgun
fóstureyðinga eftir setningu nú-
gildandi laga er þess vegna
litil og langtum minni en í
Öðrum löndum. 1975 eru fóst-
ureyðingar 371, 1977 og 1978
eru þær í kringum 450 og
síðustu ár hafa þær verið í
kringum 550 á ári.
Athyglisvert er að læknar
telja það fullvist að engar
ólöglegar fóstureyðingar hafi
farið fram hérlendis eftir setn-
ingu laganna. Á það má
minna í þessu sambandi að
fóstureyðingar sem framkvæmd-
ar eru við bestu aðstæður á
sjúkrahúsum eru hættulitlar,
dánartíðni er aðeins 3 á móti
100 þúsundum, en það er
lægsta hlutfall sem þekkist við
nokkra skurðaðgerð. Hætta á
bólgum, ófrjósemi og öðrum
kvillum sé aðgerð framkvæmd
fyrir' 12. viku er einnig minni
en ef kona gengur áfram með
barn, en meðganga og fæðing
er alls ekki hættulaus fyrir
konur, jafnvel þó heilbrigðis-
ástand sé gott.
Sem dæmi um samsetningu
þess hóps kvenna sem fær
fóstureyðingu má nefna að á
árinu 1980 voru 22% þeirra
sem fengu fóstureyðingu yngri
en 19 ára, 60% voru ekki i
sambúð og 8% voru 40 ára
eða eldri. Skipting á öðrum
árum er mjög svipuð. Full-
yrða má að framkvæmd laganna
sé nokkuð frjálsleg, en þó
eru á henni ýmsir gallar sem
laga þarf hið fyrsta. Enn
er alltaf eitthvað um synj-
anir sem oft eru æði tilvilj-
unarkenndar. Afleiðingin er
yfirleitt sú að konur fara utan
og er aðgerð þá framkvæmd
þegar kona er lengra gengin
með. Litið er vitað um að-
stæður kvenna úti á landi, þ.e.
hvernig móttökur þær fá hjá
læknum/sjúkrahúsum í sinni
heimabyggð þar sem félags-
ráðgjafar eru e.t.v. ekki starf-
andi. Sá hluti löggjafarinnar
sem fjallar um kynfræðslu og
annað fyrirbyggjandi starf er
stórlega vanræktur og bráð-
nauðsynlegt er að gera átak
í kynfræðslumálum og hvað
varðar aðgang ungs fólks að
getnaðarvörnum.
Er löggjöfinni ógnað?
Þorvaldur Garðar flutti breyt-
ingartillögu við núgildandi lög-
gjöf strax á árinu 1975. Frum-
varp það sem hann flytur nú
er fimmta tilraun hans til að
skerða rétt kvenna til fóstur-
eyðinga. Þrir ihaldsþingmenn
flytja frumvarpið með honum
og er Salóme Þorkelsdóttir
þeirra á meðal. Hún hefur
látið þau orð falla að hún
hafi gerst meðflutningsmaður
að frumvarpinu af löngun til
að fá tækifæri til að kynna
Framhald á bls. 11.
Björn Eklund, ritari
Alþjóðasamtaka leigjenda:
Það verður að
vera samband á
milli launa og leigu.
Húsnæðismál hafa nokkuð verið
i sviðsljósinu að undanförnu ekki
sist vegna þess að sú stefna sem
rekin hefur verið hér á landi er
nú endanlega að kollsigla sig.
Sparifé ungbarna og gamal-
menna er þrotið úr bönkum og
ekki hægt að veita þvi i tvi-
gang úti kerfi hins einstaklings-
bundna húsbyggjanda. Þá varð
að verðtryggja lánin en við slikt
ræður enginn venjulegur launa-
maður. í Grafarvoginum - öðru
nafni Grafarbakka - á að rísa
nýtt einbýlishúsahverfi sem
snertir á engan hátt þá sem eiga i
húsnæðisvanda i dag.
En hvað er þá til ráða? í flest-
um nágrannalöndum okkar hefur
verið litið á húsnæðismál sem
samfélagslegt mál, þ.e. að það
beri að leysa vandann samfélags-
lega að meira eða minna leyti.
Hvað veldur þvi að slíkt hefur
ekki verið gert hér? Er það
tilviljun seih ræður eða meðvituð
stefna þeirra sem stýrt hafa fjár-
festingum og fjármálastefnu
rikis og sveitarfélaga og þá fyrst
og fremst Reykjavikur? Er mögu-
leiki á annarri stefnu og þá
hverri?
Þessar spurningar og margai
fleiri komu upp í viðræðum sem
Neísti átti við ritara Alþjóðasam-
taka leigjenda, Björn Eklund, er
hann var hér i boði leigjenda-
samtakanna og Norræna hússins
um miðjan febrúar sl. Björn er
jafnframt upplýsingafulltrúi
sænsku leigjendasamtakanna
og því þaulkunnugur stöðu leigj-
enda.
Leigjendasamtökin héldu al-
mennan fund með Birni
Eklund i Norræna húsinu. Á
þennan fund var boðið borgar-
fulltrúum og ýmsum fleirum er
við húsnæðismál sýsla.
Sigurður E. Guðmundsson var
eini borgarfulltrúinn sem sá
ástæðu til að mæta á þennan
fund og má það merkilegt heita.
Eins mætti þar húsnæðisfulltrúi
Reykj avikurborgar.
Hér á eftir fara upplýsingar
sem fram komu á fundinum og
eins sem Björn Eklund var
spurður nánar útí eftir fundinn.
Alþjóðasamtök leigjenda voru
stofnuð i Austurríki árið 1955.
Nú eiga 9 lönd aðild að samtök-
unum en tengsl eru við mun
fleiri. Helstu baráttumál sam-
takanna frá upphafi hafa verið:
- allir skulu hafa rétt á
mannsæmandi húsnæði og
greiða fyrir það hæfilega leigu,
miðað við tekjur. .
- Leigjendur njóti verndar
gegn geðþóttauppsögnum og
gegn þvi að vera sviptir hús-
næði eigi þeir ekki i annað hús
aðvenda.
- Leigjendur hafi meðráða-
rétt varðandi húsnæði sem þeir
búa i, þ.m.t. upphæð leigu.
Viða er pottur brotinn varðandi
þessi baráttumál og langt í
land með að rétturinn til
húsnæðis sé viðurkenndur. Að
undanförnu hefur víða verið
reynt að ráðast að þeim rétti
sem leigjendur hafa náð fram.
Víðast hvar eru leiguibúðir
byggðar á félagslegum grund-
velli. I Svíþjóð er skiptingin
þannig að leiguhúsnæði í einka-
eign eru 700.000 íbúðir en í
félagslegri eign eru 700.000 og
eru þær síðarnefndu í eigu
sveitarfélaga og byggingarsam-
vinnufélaga.
- Hvernig stendur á þvi að svo
mikið hefur verið byggt af leigu-
húsnæði i Svíþjóð?
Árið 1947 voru samþykkt lög
þess efnis í Svíþjóð að ibúðar-
húsnæði skyldi frelsað undan
gróðasjónarmiðum og fólk ætti
að hafa samskonar rétt til hús-
næðis og til skóla, lífeyris og
heilsugæslu. Sagt er að ein-
staklingar eigi eigi ekki að geta
hagnast á því að reka heilsu-
gæslustöðvar, skóla eða elli-
heimili. Innan leigjendasamtak-
anna rikir sama sjónarmið varð-
andi húsnæði og í Ríkisþinginu
hefur verið samþykkt að fólk eigi
rétt til húsnæðis, en það hefur
samt ekki náð fram að ganga. I
rauninni eru ekki margir ein-
staklingar sem græða á útleigu
húsnæðis. Þær 700.000 ibúðir
sem eru í einkaeign og leigðar út
eru í eigu stóreignafólks og af 15
rikustu fjölskyldum Sviþjóðar eru
4. sem græða fyrst og fremst á
fasteignum.
- Hvernig er hægt að tryggja
réttinn til Húsnæðis?
Ríki og sveitarfélög verða að
gangast í fjárhagslega ábyrgð,
þannig að rikið fjármagni t.d. lán
til félagslegra bygginga. Krafa
leigjendasamtakanna sænsku
hefur verið að ríkið fjármagni
alfarið byggingu leiguhúsnæðis.
Birna Þórðardóttir
skrifar um
húsnæðismál
- Hvernig er húsnæöismiölun
háttað?
Sveitarfélögin annast hús-
næðismiðlun. Lögum skv. hafa
sveitarfélög rétt til að visa fólki
á húsnæði sem er autt og þá
eins þótt um húsnæði í einkaeign
sé að ræða. Þetta lagaákvæði
hefur lítið verið notað. Á síðasta
áratug var húsnæðisskortur í
Svíþjóð en svo er ekki lengur.
Hinsvegar er leigan orðin það há
að leigjendur hafa margir ekki
efni á að leigja. Krafa
leigjendasamtakanna er að Há-
marksleigan verði miðuð við
15% af meðaldagvinnutekjum
iðnverkafólks.
- En hvað með húsnæðisstyrki,
koma þeir ekki á móti þessari
háu leigu?
Að hluta. Um er að ræða
þrenns konar húsnæðisstyrki:
Skattfrádráttur til einbýlis-
húsaeigenda, sem nam 12.5
milljörðum á siðasta ári.
2. Hagstæð lánskjör til hús-
byggjenda, sem græddu 9.5
milljarði á því á síðasta ári.
<
4
4