Neisti - 27.03.1983, Qupperneq 5

Neisti 3.tbl. 1983 bls.5
3. Húsnæðisstyrkir til leigjenda
sem eru fyrst og fremst verkafólk
en þeir námu 5 milljörðum á
siðasta ári.
Eins og sjá má fær síðasti
hópurinn lang minnst, þótt hann
sé sá fjölmennasti og sá sem
einkum ætti að njóta húsnæðis-
styrkja. Við styrkveitingu til
leigjenda er tekið tillit til tekna,
fjölskyldustærðar og íbúðar-
stærðar. Nú er rætt um það að
taka húsnæðisstyrki af barn-
lausu fólki.
Hver er styrkur leigjenda-
samtakanna i Sviþjóð?
Leigjendasamtökin hafa nú
630.000 félaga innan sinna vé-
banda. Framtil 1960 voru fáir í
samtökunum, en siðustu árin
7.5%hækkun. Ef ekki semst fer
málið fyrir sáttanefnd.
- Hvað veldur styrk leigjenda-
samtakanna sænsku, varla
sprettur hann af sjálfu sér?
Nei, að vísu er mikil hefð
fyrir samstöðu í Svíþjóð og
verkafólk er meðvitað um mikil-
vægi samvinnu og samstöðu. En
þýðingarmest er þó trúlega að
i Sviþjóð var það verkalýðshreyf-
ingin sem tók frumkvæði að
myndun leigjendasamtakanna
um og eftir fyrri heimsstyijöld.
Fyrsti vísirinn myndaðist 1915 að
frumkvæði símaverkamanna, en
samtökin voru fámenn og lítils-
megnandi allt fram til 1932 og
áranna þar á eftir. Með rikis-
stjórn sósíaldemókrata sem
komst til valda 1932 voru sett lög
til hagsbóta fyrir leigjendur.
Utrednlna'-
Satsa P* »»•
dolnlngarna
Oro för
rðnte-
avdragen?
Riksbanken
hö|er hyran
Ársmötes-
rapporter
Kongress om
tvé mánador
Litterðra
hömet
Leigjendasamtökin i Svibióð
hefur mikil áhersla verið lögð á
að afla nýrra félaga. Mikið er
gert af því að fara úti hverfin og
afla þar félaga. I fyrra bættust
okkur t.d. 75.000 nýjir félagar.
Hluti þeirra hverfur auðvitað
aftur, en við höfum þó 15.000
virka félaga og það er talsvert.
Leigjendasamtökin eru skipu-
lögð eftir hverfum og hverfa-
nefndir eru einskonar grunnein-
ingar samtakanna. Um allt land
eru 2.500 hverfanefndir og í
hverri fyrir sig vinna íbúamir
að málefnum síns hverfis og
reyna að skapa þar betri lífs-
skilyrði. Hverfanefndir geta
leyst sín mál sjálfar eða leitað til
landssamtakanna, ef eitthvað
kemur uppá.
-Hvaða áhrif hafa samtökin á
ákvörðun leigu?
I Sviþjóð er leigan ákvörðuð
með samningaviðræðum á milli
leigusala og leigutaka. Leigu-
salafyrirtækin leggja fram beiðni
um hækkun á leigu og senda
reikninga sína til leigjendasam-
takanna sem fara yfir þá. Að
þvi loknu hittast starfsmenn
leigusala og starfsmenn leigj-
endasamtakanna og fulltrúar
leigjenda. Margt hefur áhrif
á leiguna sem við ráðum ekki við,
t.d. opinber stefnumörkun í
vaxtamálum, afborgunarkjör ofl.
Á samningafundum er fyrst og
fremst rætt um hve mikið af
leigu fari i viðhald og yfirleitt
lýkur viðræðum með því að
samþykkt er lægri upphæð en
farið er fram á af leigusölum. í
fyrra kröfðust leigusalar t.d.
13% hækkunar en samþykkt var
stunda öflugt útgáfustarf.
Á þessum árum var gífurlegur
húsnæðisskortur og til mikilla
átaka kom í Gautaborg eftir ein-
hliða leiguhækkun. Leigusalar
sögðu öllum leigjendum upp,
mörg hundruð manns var þannig
visað á götuna. Því máli
lyktaði með sigri leigjenda
og í kjölfarið viðurkenndi ríkis-
valdið leigjendasamtökin sem
umboðsaðila leigjenda. Þetta
var árið 1934. Eftir þetta hafa
leigjendasamtökin haft mikla
möguleika til áhrifa á opinbera
stefnumótun i húsnæðismálum.
Samhliða þessu hefur náið sam-
band verið á milli leigjendasam-
takanna og sænska Alþýðusam-
bandsins - LO. Það hefur gilt allt
frá 1940-50 og sama má segja um
sambandið við samtök opinberra
starfsmanna. Síðast í fyrra
mótaði LO kröfur sínar i hús-
næðismálum i tengslum við
leigjendasamtökin . Alþýðusam-
bandið veit það einfaldlega að
samband verður að vera á milli
launa og leigu og litur á leigj-
endasamtökin sem mikilvægan
hagsmunaaðila fyrir verka-
lýðshreyfinguna.
Hvað með byggingarsam-
vinnufélag leigjenda?
HSB - eða Byggingasamvinnu-
félag leigjenda er sjálfstætt
fyrirtæki gagnvart leigjenda-
samtökunum. Hafist var handa
við undirbúning um 1919, en
samvinnufélagið var formlega
stofnað 1923. Fyrst var byggt
fyrir fé sem safnað var með
happadrætti. Nú hafa verið
Framhald ó bls. 11.
Visitöluhugmyndafræðin.
Marx fjallaði á sínum tíma
um það sem hann kallaði
blætiseðli vörunnar. Með
þessu átti hann við það,
að markaðsöflin - sem eru,
þegar öllu er á btninn hvolft,
afstæður á milli manna og
stjórnast af gerðum manna -
birtast mönnunum sem yfir-
náttúruleg öfl, sem enginn
ræður yfir. Menn skynja
þannig markaðsöflin ekki sem
niðurstöður úr aragrúa ein-
staklingsbundinna ákvarðana,
heldur sem eitthvað sem
ræður yfir mönnunum og
refsar þeim þegar þeir brjóta
af sér með þvi að velja
óarðbæra fjárfestingu, eða
bara ef þeir liggja vel við
höggi fyrir sjálfvirkan gang
hagsveiflunnar.
Af þessum ástæðum er ekki
að furða þótt alls kyns furðu-
sögur séu á kreiki um eðli
markaðarins. Reyndar ekki
einungis af hálfu atvinnu-
rekenda, eignafólks og ann-
arra sem hafa sterka stöðu
á markaðnum, heldur einnig
af hálfu launafólks, sem oft
skynjar markaðinn sem
samantekin ráð atvinnurek-
enda og kaupmanna til að
lækka launin. Þannig tekst
frjálshyggjupostulum ýmiss
konar að snúa öllu á höfuðið
þegar þeir lofa markaðinn
fyrir að tryggja aðgreiningu
«löggjafarvaldsins» og «fram-
kvæmdarvaldsins» á efna-
hagssviðinu. • «Lö|?gjafar-
valdið» er i þessu samhengi
ekkert annað en blætiseðli
markaðarins, imyndin um að
markaðsöflin séu til komin
vegna ópersónulegra, yfirnátt-
úrulegra afla, sem ráði verð-
um, launum, tekjum atvinnu
og framleiðslu án þess að
einstaklingarnir hafi þar nein
áhrif á.
Verðbólga og vísitala
Þetta blætiseðli markaðarins
kemur vel i ljós í átökunum
um visitöluna hér á landi.
Auðvitað er það eðlilegt að
átök séu um kaupgjalds-
visitöluna, þ.e. hvernig laun
skuli breytast þegar verðlag
breytist. Ákvæði um kaup-
gjaldsvísitöluna skipta jú
miklu um það hvemig raun-
gildi framleiðslunnar skiptist
á milli launa og gróða. Það
er aftur á móti næsta furðu-
legt að það skuli vera meiri-
háttar átök um þá verðlags-
vísitölu, framfærsluvísitöluna
sem Hagstofan reiknar út
í stað þess að líta á fram-
færsluvísitöluna sem einn af
mörgum mögulegum mæli-
kvörðum á hraða verðbólg-
unnar, þá er þessi vísitala
hjúpuð leynd og gerð að
hinum eina sanna VERÐ-
BÓLGUMÆLI, sem löghlýðnir
stjornmálamenn og verkalýðs-
foringjar binda í lög. í
kringum þessa vísitölu dansar
siðan allt kerfið. Rikis-
valdið og atvinnurekendur
reyna að svindla á þessari
lögbundnu visitölu og lög-
hlýðnir verkalýðsforingjar
rembast við að fá það í
gegn að framfærsluvísitalan
sé af ákveðinni gerð, t.d.
að hún miðist einungis við
verðlag á matvörum og öðrum
nauðsynjum verkafólks. Það
er eins og að í hugar-
heimi stéttasamvinnunnar
standi þetta skrifað: «Ég
er þin visitala. Þú skalt
eigi aðrar visitölur hafa».
Það er eins og ósýnileg
hönd hindri að þessum mönn-
um detti í hug að hægt
sé að miða kaupgjaldsvísi-
tölu við annað en hina einu
lögbundnu visitölu; - já,
reyndar með «hefðbundnum»
skerðingum.
Friedman og visitalan
í hugmyndafræðinni i kring-
um vísitöluna hefur verið
hamrað á því að visitölu-
bætur séu launahækkanir.
Jafnvel þegar vísitölubætur
eru skertar verulega, þá hrópa
borgaralegu fjölmiðlarnir hátt
um launahækkanir og reikna
út að laun hafi hækkað um
þúsundir milljóna á mánuði.
Það skiptir þá engu máli
þótt í raun hafi verið um
launalækkun að ræða, að
raungildi, eins og átti sér
stað 1. mars s.l..
Af áróðrinum i kringum
vísitöluna má ráða að borg-
aralegir stjórnmálamenn og
hagfræðingar hér á landi hafa
enga trú á þeirri kenningu
Milton Friedmans að almenn-
ingur sjái fyrr eða síðar í
gegnum tálsýnir varðandi
peningalegar stærðir, og fari
að líta einungis til raun-
stærða. Út frá þessum kenn-
ingum sínum leiðir Friedman
það út að ekkert samband
sé á milli visitölubindingar
launa og verðbólgu.
Það má segja Friedman
það til hróss að hann trúir
svo á kenningar sínar um
skynsemi einstaklinganna á
markaðnum að hann lagði
til að laun og önnur verð
(Jr heimi
hagvisindanna
Ásgeir Danielsson
4. grein
skyldu verðtryggð til þess
að draga úr verðbólgu. Það
er augljóst mál að hugmynda-
fræðingar Verslunarráðsins
eru ekki jafn sannfærðir og
Friedman um ágæti markaðs-
skipulagsins. Þeir þora
ekki einu sinni að minnast
á þessa hlið á kenningum
meistarans!
Físitöluskerðingar
Það er sumt fróðlegt i
greinargerðinni með frum-
varpi Gunnars Thoroddsen um
vísitöluna. Þar segir t.d.:
«Athyglisvert er, að á ár-
unum 1939-1982 eru aðeins
þijú timabil, sem ná yfir
lengri tima en eitt ár, þar
sem ekki hefur verið um að
ræða sérstök afstkipti af
vísitölukerfinu, nefnilega
1945-1947, 1964-1967 og sept-
ember 1981- ágúst 1982.
Við lauslega skoðun kemur
ennfremur í ljós, að talið
i mánuðum á öllu þessu tíma-
bili hefur vísitölukerfið ein-
ungis verið afskiptalaust í
tæplega 3 ár, á árunum 1945-
1947, en þá voru verðbætur
óskertar með öllu. Saman-
lagður tími hefðbundinnar
skerðingar eingöngu telst
tæplega 8 ár. En viðbótar-
skerðingar hafa hins vegar
verið við lýði í samtals 32
ár.
Þessi lauslega skoðun á
visitölukerfinu sýnir vel,
hversu skrykkjóttur ferill þess
er, og er um leið vísbend-
ing um, að kerfið hefur
vafasamt gildi sem sjálf-
virkur launasetjari og til að
vernda kaupmátt launa«.
Auðvitað sýnir þessi «laus-
lega skoðun» ekki að visi-
talan sé lélegt tæki til að
vernda kaupmátt launa. Til
þess hefði jú þurft að athuga
hver kaupmáttur launa hefði
orðið, ef vísitölubindingin
hefði ekki verið í gildi, og
hvað hann hefði orðið við
sömu aðstæður og riktu
þegar visitölubinding hefur
verið skert.
En látum þetta vera og
athugum ofangreind orð frá
annarri hlið. Hver er það
sem talar þarna? Jú, það
er forystumaður ríkisvaldsins,
sjálfur forsætisráðherrann.
Og það sem hann er að segja
við verkafólk þessa lands er
þetta: «Hættið að beijast
fyrir vísitölubindingu launa.
Það þýðir ekki fyrir ykkur.
Eins og afrekaskrá okkar
sýnir, þá hefur ríkisvaldið
alltaf getað skert visitölu-
bætur og lækkað þannig
kaupmátt launa, þegar það
hefur viljað. Þannig verður
það lika framvegis.»
Því miður er alltof mikið
satt i þessari hrokafullu
yfirlýsingu. Hún er þó ekki
að öllu leyti sönn. Nokkrum
sinnum hefur verkalýðshreyf-
ingunni tekist að spórna vio
fótum gegn kjaraskerðingum
ríkisvaldsins, sem nær alltaf
hafa verið i formi skerðinga
á umsömdum vísitölubótum,
eða hreinlega afnámi þeirra.
En það hefur kostað bar-
áttu og baráttuvilja. Kannski
hefði upptalningin í greinar-
gerð forsætisráðherrans ekki
verið jafn hrokafull og raun
ber vitni, ef það væri meiri
baráttuvilji í íslenskri verka-
lýðshreyfingu.
Verkalýðseftirlit með visi-
tölunni
í greinargerð forsætis-
ráðherra er það viðurkennt
á opinskáan hátt, að rikis-
valdið hefur haldið vísitöl-
unni niðri með þvi að hækka
mest skatta á þeim vörum
sem litil eða engin áhrif
hafa á vísitöluna. I greinar-
gerðinni segir: «Visitölu-
hindingin virðist einkum hafa
leitt til þess að skattar eru
fremur lagðir á þær vorur,
sem vega tiltölulega lítið i
visitölunni - eða á aðföng
og fjárfestingu atvinnuveg-
anna - og skattheimtan lendir
því á tiltölulega fáum vörum.
Þetta er vitaskuld auðveldara
fyrir það, hvað vísitölugrund-
völlurinn er orðinn gamall».
Það er því auðsætt að
ríkisvaldinu er ekki treystandi
til að annast útreikning
vísitölunnar. I stað þess
að þrefa við ríkisvaldið um
«löglega» vísitölu ættu verka-
lýðsfélögin að útbúa og
reikna út eigin visitölu.
Þessa visitölu mætti nota til
að afhjúpa falsanir á «lög-
legu» vísitölunni. I samn-
ingum ættu verkalýðsfélögín
auðvitað að setja fram þá
kröfu að miðað sé við þeirra
visitölu varðandi öll ákvæði
um verðbætur á laun.