Stúdentablaðið - 07.05.1979, Blaðsíða 4

Stúdentablaðið
F ourier — hver er nú það ?
Hugvekja eftir Einar Má Guðmundsson
„To live outside the law you must be honest" (Bob
Dylan)
i rauninni má segja/ að allt það besta á tuttugustu öld
hafi gerst í höfði nítjándualdarmannsins Fouriers
(1772—1837). Fingraför hans eru á Woodstock-hátíöinni,
götuvigi Parísar hlaðin ósýnilegum höndum hans. Hann
er faðir allra róttækra kvenna, og súrrealisminn fékk
ímyndunarafl hans í æð. Hipparnir á Haight- Ashbury
eins og dvergar á hlaupum um astrólógískan lófa hans.
Hvergi eiga hinir hýru breiðari bros í sögunni — og hver
rúmar allt slíkt nema anarkisti?
Engels setti flesta anarkista
undir sama hatt, og þar hafa þeir
veriö sifian og eru enn, a.m.k. i
höfðum marxista. Vörumerki
þeirra er, útóplskur sóslalismi.
Proudhon; Saint-Simon, Fourier.
En innbyröis eru þessir menn alls
ekkert likir. Saint-Simon trúbi á
lagskipta elitustjórn, Proudhon
sem átti margar góbar anarkisk-
ar hugmyndir, var púritani sem
varbi hina borgaralegu fjölskyldu
og kynferbislega kúgun konunn-
ar. Frelsissýn Fouriers kemst
næst þvi ab vera anarkisk.
Anarkismi Fouriers birtist I
kenningum hans um þab hvernig
samfélagib eigi ab vera. í þeim
efnum tekur hann mib af þvi
hvernig þab er. Þab átti t.d. abal-
lega ab byggja á landbúnabi og
handverki, enda tæknimöguleik-
ar allsnægtaþjóbfélagsins ekki til
stabar.
Fourier vildi koma á fót sam-
lögum (falangster). 1 hverju
samlagi skyldu vera 800—1600
Skilningur hans á frelsi er
anarkiskur, en skilningur hans á
þjóbfélaginu sósialiskur. 011 ein-
kenni mannsins eiga ab rúmast i
þjóbfélaginu. Hver einstaklingur
mun ná náttúrulegu samræmi
eftir ab hann hefur opnab vitund
sina fyrir hinum margbrotnu
möguleikum tilverunnar.
Grundvallaratribi er ab breyta
vinnunni, sem I borgaralegu þjób-
félagi er þrúgandi nauösyn þar
sem maöur lætur sér leibast ým-
ist 1 bónus, á akkoröi eöa á tima-
kaupi. Hin skapandi gleöi og
nautnin eiga aö vera leibarljós
þess sem samfélagiö tekur sér
fyrir hendur. Ab fá kikk úr at-
höfnunum er aöalatriöib.
Litríkar dragtir
Fourier geröi ráö fyrir þvi, aö
auöugir menn myndu veita sam-
lögunum aöstoö. Eitt myndi risa
af ööru, hvert yröi hinu fordæmi
og hinir forvitnu myndu streyma
„Hver rúmar allt slikt nema anarkisti?” spyr Elnar Már.
Imyndaöi sér t.d. aö unglingar á
aldrinum 12—14 ára riöu um
svæöiö á dverghestum, klæddir
litrikum drögtum og önnuöust
alls kyns smádútl. Þetta var heiö-
ur I þeirra augum og þau neituöu
alfariö aö þiggja fé fyrir störf sin.
Þaö þarf ekki aö koma svo m jög á
óvart aö börn vilji ekki taka viö
peningum, þvi fégræögi hins siö-
menntaöa manns, — samkvæmt
Freud, stafar af bældri analhvöt
hans. Þá hvöt hafa börn vitanlega
ekki bælt. Hin borgaralega fjöl-
skylda er fyrir bl og þar meö kyn-
feröislegt mynstur hennar.
öll ár eru barnaár
011 ár eru barnaár. 1 hinu
fourierska samfélagi eiga börnin
aö ala sig upp sjálf, án utanaö-
komandi afskipta foreldranna.
Þegár engin fjölskylda er til,
veröur fyrirbæriö sifjaspell
absúrd. Sömuleiöis má hiö hefö-
bundna mynstur kynlifsins fjúka
út I veöur og vind. Heterosexuali-
tetib er ekki göfugra en hvaö ann-
aö. Hver maöur á aö ákvaröa
kynhneigöir sinar sjálfur. Heim-
ar fullorðinna og barna eiga aö
vera vixlverkandi heimar i gagn-
kvæmum tengslum allan daginn.
Samfarir himintunglanna
Imyndunarafliö og hiö jarö-
bundna eru ekki andstæður fyrir
Fourier. Sá veruleiki sem skyn-
semin markar okkur er ekki eini
veruleikinn. Handan hans eru
margir veruleikar.
Fourier taldi aö alheimurinn
væri alltaf I samförum. Plánet-
urnar riöa hver annarri meö
aöstoö krafts úr skautum slnum.
Til dæmis eru tómatar og jaröar-
ber afurö velheppnaöra samfara
milli Mars og jaröarinnar.
Fourier fannst fráleitt aö tala
um einn alheim. Alheimur okkar
er eins og hólf I býflugnabúi, þar
sem öll hólfin eru alheimar. En
þaö býflugnabú er bara litib hólf i
öbru ennþá stærra og þannig koll
af kolli.
Maöurinn hefur 1602 hvatir sem
geta tengst á marga ólika vegu.
Skilningarvit mannsins eru ekki
bara 5, heldur 810. I
gastrónómiskum hugleiöingum
sinum kemst Fourier aö þeirri
niöurstööu aö fráleitt sé aö nota
oröiö smekkur I eintölu. I hverj-
um manni er smekkur hans til 1
a.m.k. þrjú þúsund afbrigöum.
öll völd til ástarinnar
Nitjándualdar byltingarmenn
gáfu kynllfinu lltinn gaum. Þaö
sama er aö segja um arftaka
þeirra framan af 20. öld, fyrir
utan örfáa sérvitringa sem
stalinismanum stób stuggur af.
Afturhaldsviöhorf Sovétskrif-
ræöisins birtast skýrt I viröingu
þess fyrir hinni borgaralegu fjöl-
skyldu. Stalinisminn er gegnsýrö-
ur uppbelgdri maskúlinsimynd
þar sem karlmaöurinn hlebur ut-
an á sig oröum, til aö tákna yfir-
buröi sina. Hinn heföbundni
kommúnismi hefur yfir sér svip-
mót miöaldra manns, sem er tek-
inn I kinnum og dapurlegur i
framan. Astandiö I höföi hans er
hin óttablandna kyrrö kalda
striösins. Hann vill ekki aö neitt
gerist.
Þaö er fyrst meö vaxandi rót-
tækni á Vesturlöndum sem aö
marxisminn fær andlitslyftingu.
Nýja v ins t ri hr e y f i ng in ,
siöfreudisminn, hippamenningin
og auknar vinsældir Frankfurtar-
skólans skipta þar miklu máli.
Kvenfrelsisbaráttan átti og stór-
an þátt I aö setja hinn heföbundna
kommúnisma undir gagnrýniö
sjóngler. Huglæg og siöræn atriöi
veröa miölæg I baráttunni, eins
og hjá Marcuse.
Fourier hélt þvl fram aö ástin,
tengiliöur mannanna, ætti aö
vera strategísk viömiö.
Rætur hvata s.s. eyöileggingar
og árásarhvata, taldi Fourier
ekki liggja I meöfæddum eigin-
leikum mannsins, heldur i þeirri
menningu sem bælir þær frá upp-
hafi. Fourier taldi svipaö og
siöfreudistar, aö skapa bæri nýja
menningu I samræmi viö hvatir
okkar.
Réttindi kvenna, sagöi hann,
eru ekki bara mælikvaröi á sam-
félagslegar framfarir, heldur
grundvöllur allra félagslegra
framfara. öreigar Fouriers voru
konurnar.
tit frá þessum samfélagslegu
hvatakenningum sá Fourier stööu
konunnar. Kúgun hennar er sam-
spil efnahagslegrar og kynferöis-
legrar kúgunar. A þessu samspili
veröur hver bylting aö byggja, ef
hún á ekki aö lenda út I tunnu eins
og hvert annaö drasl.
1 dag koma þessar kenningar
ekki svo mjög á óvart. Þær hafa
skolast á land vegna æskuupp-
reisnarinnar á siöasta áratug og
kreppu hins hefðbundna
kommúnisma. En á siöustu öld
haföi önnur eins geöveiki ekki
heyrst. Meira aö segja lærisvein-
ar Fouriers stungu einu mikil-
vægasta handriti hans, Astin I
hinu nýja samfélagi, undir stól.
Náttúruskilningur
Fouriers
Náttúruskilningur Fouriers er
annar en t.d. Marx og Engels.
Fyrir þeim var höfuöatriöiö aö ná
tökum á náttúrunni og ráöa yfir
henni. Vanmáttur mannsins
gagnvart náttúrunni speglaöi
framandleika hans I heimi, sem
hann réö ekki viö. Innsýn I náttúr-
una töldu þeir aftur á móti vald til
aö afhjúpa leyndardóma
framandleikans. Otvirætt er
þetta vald tæknin. Þaö er hins
vegar þverstæöa þess — kannski
hybris þess, aö þaö hefur gert
manninn fullkomlega máttvana
gagnvart eigin eyöingarmætti.
Þetta sáu Marx og Engels i mót-
sögn framleiösluafla og fram-
leiösluafstæöna, en málið er tæp-
ast svo einfalt I dag.
Fourier sækir náttúruskilning
sinn til rómantískrar náttúru-
heimspeki. I nútlmalegu gang-
verki sinu veröur sú kenning aö
vistfræöilegum sósialisma. Hann
taldi aö allt umhverfis okkur væri
manns. Samlögin áttu aö vera
n.k. samyrkjubú sem samræmdu
virkni sina meb bandalögum, en
hvert samlag átti siöan aö mynda
innan sinna vébanda sjálfstæöa
smáhópa.
Framleiösla þjóöfélagsins á aö
stýrast af mannlegum þörfum.
Gildismat þess er gleöin og mæli-
kvaröi hennar er filing barnanna.
Fourier tók þvi ekki tækniþróun-
inni opnum örmum eins og flestir
sósialiskir samtiöarmenn hans.
Tæknin átti aö miöast viö menn-
ina og náttúruna.
Frelsunin I samfélagi
framtiöarinnar á aö vera alhliöa.
Strax 1808 segir hann aö kúgun
konunnar á efnahagssviöinu og
kynferöisleg kúgunar áéu svo
nátengd fyrirbæri, aö þau veröi
ekki skilin I sundur. Þannig taldi
hann helsta veikleika frönsku
byltingarinnar aö afnema ekki
fjölskylduna og frelsa konuna úr
viöjum slns heföbundna llfs-
ramma. Athyglisvert er aö rúmri
öld slöar kemur Wilhelm Reich
fram meb nákvæmlega sömu
gagnrýniá rússnesku byltinguna.
1 þjóöfélagi Fouriers rúmast
flestöll frávik mannlegra sam-
skipta. Otópía hans er ekki kyrr-
stæöur draumur. Samfélag hans
er samfélag mannlegra átaka. 1
átjánhundruö manna hópi sam-
einum viö „a.m.k. þrjúhundruö
ógeöfelldar tilfinningar, sex-
hundruö ególstiskar og sexhundr-
uö þúsund misbresti”.
Fátt fyrirleit Fourier meira en
hib vanabundna og reglufasta.
aö og veröa fyrir áhrifum. A
hverjum degi settist hann inn i
rannsóknarstofu slna, og beið
þolinmóöur eftir velgjöröar-
mönnum sinum.
Meöan á biöinni stóö lék
imyndunarafliö lausum hala.
Astrológia, kynllf og myndir úr
framtiðinni, allt þetta og miklu
fleira skipti hann máli. Hann