Stúdentablaðið - 01.12.1974, Blaðsíða 6

6
Sp.: Hvernig var umhorfs í Islensku þjóöfé-
lagi þegar sjálfstæðisbaráttan hefst, á sfðari
hluta 19. aldar?
Sv.: Ég tel að þjóðfélagshættir hérlendis
hafi verið einstakir í Evrópu, þvi hér er
eiginlega hreint bændaþjóðfélag, þó kominn
sé visir að borgarastétt. Hún er svo sárafá-
menn og eins er það með daglaunamenn og
iðnaðarmenn, þeir eru svo fáir að það er ó-
hætt að kalla islenska þjóðfélagið bænda-
samfélag á þessum árum. Og hvað snertir
Jón Sigurðsson, þá finnst mér það eftirtekt-
arvert, að hann er eiginlega fulltrúi fyrir
framsæknustu skoðanir sinnar tiðar, þ.e.a.s.
skoðanir sem eru vaxnar upp i þjóðfélögum
sem eru komnar á langtum hærra stig en það
Islenska. Þar er borgaralegt skipulag að
ryðja sér braut og þær hugmyndir, sem hann
tileinkar sér erlendis eru sprottnar upp úr
allt öðrum aðstæðum en eru hérlendis. Þess
vegna verður það hlutverk Jóns Sigurðssonar
að laga þessar hugmyndir að aðstæðum Is-
lensks bændaþjóðfélags. Hugmyndirnar eru
erlendar, en hann tekur þær ekki alveg hrá-
ar.
Sp.: Hver er aðalbreyting Jóns Sigurðsson-
ar á þessum hugmyndum?
Sv.: Hugmyndir Jóns eru mjög svipaðar og
stefna National-Liberalista flokksins I Dan-
mörku, sem byggði á borgurum og mennta-
mönnu» Hins vegar gerði Jón sér grein fyrir
mönnum. Hins vegar gerði Jón sér grein
fyrir að hann varð að höfða til íslenskra
bænda.
Sp.: Hvaðan koma sjálfstæðishugmyndir
Baldvins Einarssonar Fjölnismanna og Jóns
Sigurðssonar og hvers eölis eru þær?
Sv.: Baldvin Einarsson setur fyrstur fram
þær hugmyndir, að aðskilja eigi stjórn Is-
lands og stjórn Danmerkur. Að vlsu er farið
hægt I sakirnar i fyrstu, en þarna er þó mörk-
uð ákveðin afstaða og Baidvin bendir á að
málefni íslendinga séu það sérstök, að þeir
verði að hafa sérstjórn. Þessi stefna er slðan
útfærð betur af Jóni Sigurðssyni. Sú þjóð-
frelsisalda, sem þetta er angi af, kemur upp
á dögum Napóleonsstyrjaldanna og er óað-
skiljanleg frá frönsku og amerisku bylting-
unum.
Ég nefni sem dæmi, að með frönsku bylt-
ingunni er rikið skilgreint sem eign þjóðar-
innar en ekki sem fyrirráðasvæði þjóðhöfð
ingjans. Þar með er kominn alveg nýr skiln-
ingur á þvi hvað rlki sé, og um leið að hver
þjóðeigi aðráða sér sjálf. Þessi þróun byrjar
vlða á menningarsviðinu, eins og t.d. á ung-
verska þinginu kemur fram krafa um að
þjóðtungan skyldi töluð þar i stað iatinu. Þar
er vísir að þvi sem siðar kemur, sem sagt
pólitiskum kröfum um sjálfstjórn.
Sp.: Hvers konar maður var Jón Sigurðs-
son?
Sv.: Af Jóni Sigurössyni eru til tvær mynd-
ir, þ.e. eins og hann var og siðan sú gylling
sem gerð var af honum. Við skulum athuga
fyrst hvað hann leggur fram, sem er fyrst og
fremst óhemju mikið starf i sambandi við
pólitæiska uppfræðslu þjóðarinnar, sem mið-
ar að þvl að skapa almannavilja, undirstöð-
una aö sjálfu lýðræðinu. Annað það sem fram
kemur hjá Jóni er þjóðfélagsgagnrýni, eigin-
lega I fyrsta skipti á Islandi. Alla sina ævi
vinnur hann gífurlegt starf viö að uppfræða
islendinga i pólitlskum efnum, ekki aðeins I
stjórnarfarslegum málum heldur líka i at-
vinnu- og menntamálum.
Og Jón Sigurðsson og arftakar hans beita
sér einnig mjög fyrir þvi að breyta viðhorfi
þjóöarinnar til sjálfrar sln, berjast gegn van-
metakenndinni og auka sjálfstraustið.
Sp.: Er það ekki fremur fámennur hópur,
sem tekur þátt I sjálfstæðisbaráttunni?
Sv.: Já, sá hópur sem tekur þátt i barátt-
unni og i stjórnmálum almennt er ákaflega
fámennur. Það er alltaf talað um baráttu ís-
lendinga sem sllkra gegn Dönum, en bar-
áttan var hjá fámennum hópi, sem stækkaði
þó smátt og smátt. Þetta er eðlilegt, þvi að
þjóðin er ófullveðja i pólitik, þegar Jón
Sigurðsson hefur baráttu sina. Þeim er ljóst
að ef umbreyting á að fást fram, þá verður
það fyrir vilja þjóðarinnar: það er hún sem á
að knýja á um breytingu. Þeir telja það knýj-
andi nauðsyn að upplýs þjóðina, svo þessi
vilji komi fram, og halda uppi látlausri bar-
áttu og fræðslu almennings. Þegar Jón
Sigurðsson fellur frá er langt frá því að þessu
marki sé náð.
Upp úr 1830 þegar islendingar fara að gera
kröfur á hendur dönum koma fyrst fram
mótsetningar i Islensku þjóðfélagi. Það koma
fram andstæð sjónarmið og þau birtast opin-
berlega. Annars vegar voru þeir, sem töldu
ástandið gott og vildu litlar breytingzr, hins
vegar þeir sem voru róttækir, vildu breyting-
ar. Ég tel Jón I hópi þeirra róttæku, og
fremstan I þeim flokki meðan hann lifði. Við
getum reiknað með því að stór hluti þjóðar-
innar sé ekki kominn inn I þessa mynd, og því
veröur það hlutverk hinna róttæku, til aö
treysta sig I hinum pólitisku átökum, að
reyna slfellt að vinna þennan svokallaða
þögla meirihluta til liðs við sig, breikka
grundvöllinn. Þetta er líka að gerast úti I
Evrópu á þessum árum. Þar rikir vald fá-
mennrar borgarastéttar, sem hugsar ekki
lýðræðislega. Hún styðstekki við svokallaðar
alþýðuhreyfingar, og þess vegna verður það
ráö allra lýðræðissinna að fræða almúgann,
kalla á hann til fylgis við sig, og um leið vaxa
andstæðurnar i þjóðfélaginu. Þegar islend-
ingar fara að bera fram kröfur sinar, þá
skrifar Jón Sigurðsson á einum stað.að sumir
af okkar embættismönnum séu stjórnhollari
en stjórnin sjálf. Af þessu leiðir, að Islending-
ar ganga ekki fram i einni fylkingu gegn hinu
útlenda valdi, og mér virðist þetta gerast alls
staðar þar sem þjóð á I þjóðfrelsisbaráttu,
hún skiptist i andstæða hópa.
Sp.: Hvernig kemur sú litla borgarastétt,
sem hér er að myndast inn i þessa þróun?
Sv.: Hún hefur sem slík, ekki teljandi áhrif
alla nitjándi öldina, að mlnu mati. Það sem
gerir hana svo vanmáttuga er ekki aðeins fá-
mennið heldur einnig hversu dönskuskotin
hún er. Hún er litli aðilinn i hinum nýju at-
vinnuvegum hérlendis alveg fram til aldar-
loka. Verslanirnar, sem á þessum árum eru
einnig með útgerð, eru stærstu aðilarnir I at-
vinnulifinu, en þær eru danskar eöa hálf
fanskar. Þess vegna tileinka hinir islensku
borgarar sé oft sömu hugmyndir og hinir
dönsku og hálfdönsku kaupmenn. Þetta hefur
sett svip á stjórnmálalifið allt til okkar daga,
þar sem borgarastéttin stendur aldrei I nein-
um eldi til að koma á fót borgaralegu riki
1918. Hún á sér ekki nokkra hefð I baráttu við
Steinn Steinarr:
EIR
Jón Sigurðsson/ forseti, standmynd, sem steypt er í eir,
og stjarna, sem vökul á bládjúpum kvöldhimni skín.
i sölnuðu grasinu þýtur hinn hvislandi þeyr:
ó, þú, sem einn sólbjartan vordag varst hamingja mín.
ó, herra, sem sendir oss spámenn og spekingafans,
og spanskgrænu heimsins þvoðir af volaðri sál.
Ég hef legið á gægjum við Ijóra hins nýríka manns,
og látið mig dreyma hið fánýta veraldarprjál.
Eitt þögult og dularfullt hús stendur andspænis oss,
og enginn veit lengur til hvers það var forðum reist.
En nafnlausir menn, eins og nýkeypt afsláttarhross,
standa náttlangt á verði svo það geti sjálfu sér treyst.
Og nóttin leggst yfir hið sorgmædda sjálfstæði vort.
Úr saltabrauðsleik þessa heims er ég kominn til þín.
Ég veitað mitt fegursta Ijóð hefur annar ort,
og aldrei framar mun dagurinn koma til mín.
Erfiljóð
Benedikts Gröndal
eftir Jón Sigurðsson
Þú isalands fögur ást og von,
Sem opnaðir frelsis sali,
Vér kveðjum þig nú, Jón Sigurðsson!
Með saknaðar hinsta tali.
Um himininn svífur sorgar ský
Og slær yfir islands dali,
Vér sungum þér áður sigurhljóð,
Og sólin var björt i heiði —
Nú syngjum vér um þig sorgarljóð
Og signum þitt mæra leiði.
Hið íslenzka vor, sem unnir þú,
Nú á það sín blómin breiði.
Æ, farðu nú vel, þú fagra sól!
Þú forsetinn islands niðja!
Þú frægasti son, er öldin ól, .
Og upp fæddi menta gyðja!
Sem konungur fyr þú sazt í sal,
Og einn máttir alla styðja.
Um morgun og dag og myrkt um kvöld
Þú mintir oss á að vaka,
Þú barst yfir oss þinn ægiskjöld
Og aldregi vékst til baka.
Hver verður nú til, þín vopnin góð
í hraustlega hönd að taka?
Jón Sigurðsson kær! vor þjóðin þér
Nú þakkar með beiskum tárum!
A barminum grafar bezt hún sér
Þitt blessaða Iff í sárum —
Þinn kraptur og f jör, og þol og þrek,
Oss lýsi með Ijóma klárum!
Og takið svo blessan lýðs og lands,
Og litið frá himni skærum,
Þið elskuðu hjón, á heiðurskrans,
Sem hreldir vér ykkur færum!
Og sofið nú Jón og Ingibjörg,
I friðarins faðmi værum!
Jón Sigurðsson, forseti, standmynd, sem steypt er f eir,
hér stöndum við saman, í myrkrinu, báðir tveir.