Stúdentablaðið - 01.12.1994, Síða 15

STBL. • Desember 1994
HÁSKÓLINN
Bls. 15
Af bókum íslendinga
Fyrir sexhundruð árum
bjó í Víðidalstungu í
Húnaþingi auðugur
bóndi að nafni Jón Hákonar-
son. Um búskaparlist hans,
auð og völd væri þó lítið vitað
nú ef ekki væri fyrir bók eina
mikla sem rituð var á hans
vegum árin 1387-1394 og enn
er til og tryggilega varðveitt í
öryggisgeymslu í Arnagarði.
Þessi bók er Flateyjarbók,
glæsilegasta handrit sem til er
frá íslenskum miðöldum, og í
hana hefur Jón eytt skinni af
101 kálfi á sínum tíma.
Kálfslífið var dapurlegt þá og
er enn en bækur krefjast nú
þó engra. En þetta hefur Jóni
fundist ómaksins og fjárfest-
ingarinnar virði, að höggva
skörð í eigin búpening fyrir
eina bók. Sagan hefur og sýnt
að mat hans var rétt. Flat-
eyjarbók er enn til og er
minnisvarði og áminning til
okkar sem nú lifum um að
einu sinni skrifuðu Islending-
ar bækur.
r
Adögum Jóns Hákonar-
sonar í Víðidalstungu
voru íslendingar rétt-
nefnd bókaþjóð. En síðan eru
liðin mörg ár. A Islandi í dag er
enginn auðjöfur sem myndi
leggja sem samsvarar 100 kálf-
um í að láta gera bók. Þeir
menn hafa raunar aldrei verið á
hverju strái. Bróðurparturinn af
íslenskri sagnaritun átti sér stað
undir handarjaðri stofnunar,
þ.e.a.s. katólsku kirkjunnar.
Hún var ríkisvald þess tíma og
biskupinn yftr íslandi var ígildi
þjóðhöfðingja eins og segir um
Gissur lsleifsson biskup: „Hann
var bæði konungur og biskup
yftr landinu meðan hann Iifði.“
Það var ekki síst sú opin-
bera stofnun, katólska
kirkjan, sem vann þjóð-
inni sæmdarheitið bókaþjóð.
Klukkan hefur glumið henni og
flestir munu á einu máli um að
Islendingar búi nú við mun geð-
þekkari stjómarhætti. A sviði
bókagerðar og menningar má
það þó orka tvímælis. Katólska
kirkjan tók skatt af atvinnuveg-
um landsmanna og eyddi þeim í
að gera bækur. Nú tekur ís-
lenska ríkið skatt af bóka-
gerð og gefur til atvinnu-
veganna, einkum þó
þeirra sem ekki bera sig
sjálftr.
Víða erlendis er nú
komin upp sú
krafa að ríkis-
valdið styrki bókagerð
með óbeinum hætti með
því að innheimta ekki
söluskatt eða virðisauka-
skatt af bókum. Þannig
hefur Evrópuráðið í
Strassborg hvatt stjóm-
völd í álfunni til að leggja
af þess kyns skattheimtu.
Stjómvöld sjálfrar
bókaþjóðarinnar hafa aft-
ur á móti daufheyrst við
þeim bænum. Þau sjá
enga ástæðu til að gera
mun á ljóðabókum og
sælgætisframleiðslu. Það
er því vandséð hvort Is-
lendingar eiga frekar að
heita bókaþjóð en til
dæmis kókþjóð eða fanta-
þjóð. Fjármálaráðherra
ætlar a.m.k. ekki að
leggja neinn skerf til þess.
Virðisaukaskattur á
bækur er allri út-
gáfustarfsemi til
bölvunar og gerir bækur au
auki dýrari til almennings.
Verst kemur hann þó niður á
menningarlegri útgáfu á borð
við þá sem katólska kirkjan stóð
að. Bókaforlög treysta sér ekki
lengur til þess að sinna ein-
göngu fagurbókmenntum og
fræðiritum. Vilji þau á annað
borð standa í slíku verða þau að
niðurgreiða þá starfsemi með
matreiðslubókum, reyfurum og
kjaftasögubókmenntum á borð
við þær sem koma út fyrir hver
jól. Ekki hafa stjómvöld sjálf
tekið að sér útgáfu af þessu tagi.
Þvert á móti hefur Bókaútgáfa
Menningarsjóðs verið lögð nið-
tvö fræðileg bókasöfn og hafa
þau verið í íjársvelti um árabil.
Þegar bókakostur Há-
skólabókasafnsins var borinn
saman við bókakost safna tutt-
ugu erlendra háskóla af svipaðri
stærð lenti Háskólabókasafnið í
ur sem stóð að útgáfu margra
rita sem hafa verið þjóðinni
menningarauki.
En bókmenning Islend-
inga hefur ekki eingöngu
byggst á öflugri útgáfu.
Kjarni bókmenningarinnar em
bókasöfnin. íslendingar hafa átt
næstneðsta sæti. Það hefur þó
þá sérstöðu að vera eitt sinnar
tegundar á Islandi og eiga því
íslenskir fræðimenn óhægt urn
vik að leita annað.
á má ekki gleyma al-
menningsbókasöfnum
sem hafa öðm fremur
leitt til þess að allir íslendingar
geti notið bóka sem em á annað
borð læsir. Hingað til hefur það
verið næstum öll þjóðin en nú
hafa kannanir sýnt að lestrar-
kunnáttu Islendinga virðist fara
hrakandi, þvert á þróun mála
annars staðar í heiminum. Ekki
eingöngu mun tíundi hver
gmnnskólanemi eiga í erfíð-
leikum með lestur heldur
hefur einnig komið á dag-
inn að lestur fullorðinna
hefur minnkað og talið er
að sífellt fleiri úr þeirra
hópi séu orðnir treglæsir.
Ekki þarf mikið hugmynda-
flug til að sjá beint sam-
hengi á milli virðisauka-
skatts á bækur, minnkandi
bóksölu og minnkandi lest-
En hvað hafa þing-
menn, afkomendur
þeirra manna er
gerðu Islendinga að bóka-
þjóð á miðöldum, um málið
að segja. I umræðum á al-
þingi nýverið lét einn þing-
maður úr menntamálanefnd
þau orð falla að ósanngjarnt
væri að bera Háskóla Is-
lands við erlenda háskóla
og bókasafn hans við er-
lend bókasöfn vegna
smæðar þjóðarinnar. Ekki
verður það dregið í efa en á
hitt ber að horfa að
Flateyjarbók, Brennu-
Njálssaga og önnur íslensk
sagnarit síns tírna standast
fullkomlega samanburð við
verk annarra þjóða á sínum
tíma (og raunar enn), hvort sem
sá samanburður er sanngjarn
eða ekki. Það gildir um alla
sagnaritun íslendinga á miðöld-
urn. Þjóðin var örugglega ekki
fjölmennari þá en nú er. Frekar
má draga í efa hvort þeir sem
þjóðinni ráða nú séu jafn mik-
illa sanda og sæva og þá.
Þegar Flateyjarbók var
fómað hundrað kálfslíf-
um var ekki tjaldað til
einnar nætur. Sýnt hefur verið
fram á að ríkinu yrði lítill
kostnaðarauki að því að aflétta
virðisaukaskatti á bækur og
jafnvel gæti orðið að því tekju-
bót. Til að bæta stöðu bókarinn-
ar þyrfti því trúlega að fóma
færri en hundrað af þeim stríð-
ölnu gullkálfum stjómvalda
sem ganga undir nafninu ráð-
stöfunarfé ráðherra. En því mið-
ur er það einmitt leiður ávani ís-
lenskra stjórnvalda að tjalda til
einnar. Undanfarin ár hefur ís-
lensk menning verið í svipaðri
stöðu og byggð undir eldfjalli.
Hvert einasta fjárlagafrumvarp
er eins og nýtt gos sem hætta er
á að eyði allri byggð. Þar er
höggvið til hægri og vinstri frá
ári til árs en alltaf jafn óvænt og
að því er virðist handahófs-
kennt.
Gallinn á íslenskri bóka-
gerð á tímum katólsku
kirkjunnar var sá að
tjáning tnanna hlaut að tak-
markast við það sem henni var
þóknanlegt. Nú takmarka ís-
lensk stjórnvöld tjáningu Is-
lendinga með skatti i staðinn.
Munurinn á bókagerð lands-
manna þá og nú var hins vegar
svipaður og munurinn á títt-
nefndum Jóni Hákonarsyni og
þingmanninum sem fannst ó-
réttlátt að bera íslendinga sam-
an við aðrar þjóðir. Jón Hákon-
arson missti ekki svefn á nótt-
inni yfír að vera af fámennri
þjóð. Honum og öðrum sem
gerðu Islendinga að einni mestu
bókaþjóð í Evrópu á miðöldum
fannst að Islendingar gætu og
ættu að standa jafnfætis öðrum
og stærri þjóðum. Þeir gerðu
það þá og eiga að gera það nú.
Armann Jakobsson&
Kjartan Örn Ólafsson
Hver er maðurinn?
Nýr efnisþáttur er að hefja
göngu sína í þessu blaði. Dálkur
þessi er æsispennandi og felst í
því að glöggum lesendum er gef-
inn kostur á að rýna í myndina og
svara hinni áleitnu spurningu:
„Hver er maðurinn“. Þetta er hin
skemmtilegasta æfing mannglögg-
um þrautakóngum. Vísbendingin
að þessu sinni er: Maðurinn er
ríkisstarfsmaður á lúsarlaunum
innan stofnunar sem er líka með
Hemma Gunn í vinnu og er hans
yfirmaður fyrrverandi „Vöku-
staur”, sem var eitt sinn fréttarit-
ari á Norðurlöndunum áður en
hrafninn flaug. Augljóst?
Svarið er falið í blaðinu
Fyrirbæri-saman á ný
Hún mun eflaust gleðja margan Vesturbæinginn sú stórfrétt, að stórhljómsveitin Fyrirbæri hefur í
hyggju að koma saman á nýjan leik eftir nokkuð langt hlé. Fyrir þá sem ekki þekkja bandið í þaula skal
sagt að Fyrirbæri er hljómsveit sem gerði garðinn frægan víða í Reykjavík í byrjun áttunda áratugarins
og tryllti æskulýð, einkum Vesturbæjar. Hljómsveitarmeðlimir, þeir Stefán Eirtksson fonnaður
Orators, Baidur Stefánsson hægri- og vinstrimaður, Harrý stjórnmálafræðinemi og Kristján Eldjárn
stúdent eru allir kornnir nokkuð til ára sinna í samanburði við gáska unglingsáranna og hafa látið
nokkuð á sjá. Einar Gunnar Guðmundsson líffræðinemi og helsti vinur háskólaráðs er
skipuleggjandi tónleikanna sem fara frarn á vegum skátafélagsins Ægisbúa.
Það er spenna í loftinu og rnargir telja dagana.