Fálkinn - 21.04.1939, Síða 4

4
FÁLKJNN
« FJALLA-EYVINDUR ®
Otilegumannasögurnar mynda
allstóran þátt í islenskum þjóö-
sögum og háfa jafnan verið mik-
ið lesnar.
Svo er um þær sem aðrar teg-
undir þjóðsagna að þær eru
mjög misjafnar að trúverðug-
leik. Sú íslenskra útilegumanna-
saga er fremst slendur livað
þetta atriði snertir er sagan af
Fjalla-Evvindi. Eldri kynslóðin
kannast vel við sögu hans en sú
yngri síður, og því cru birtir
hjer aðalþættir hennar. Aðal-
heimildina að henni er að sækja
í þjóðsögur Jóns Árnasonar, en
með því að þær eru í fárra hönd-
um telst það engan veginn ó-
þarft að gefa lesendum blaðsins
kost á að kynnast henni.
Æfi Eyvindar þangað til hann
legst út.
Eyvindur, síðar kallaður Fjalla-
Eyvindur var fæddur i Illið i
Ytri-Hrepp snemma á 18. öld.
(Ártalið veit enginn). Hjetu for-
eldrar lians Jón og Margrjet, og
áttu þau margt barna. Koma þau
engin við sögu og er ekki lield-
ur vitað um nafn á þeim nema
það að einn bræðra Eyvindar
hjet Jón, og bjó liann lengi í
Skipholti eftir föður sinn. Ey-
vindur ólst upp hjá foreldrum
sínum, og átti heima á æsku-
stöðvum sínum þangað til bann
varð fulltíða rnaður.
Hann flytur þá að Traðarholti
skamt frá Stokkseyri, og er þar
í vinnumensku. Þar lenti liann
í smáþjófnaði og varð að fara
þaðan fyrir bragðið.
En upphafið að þessu og ó-
gæfu þeirri, er fylgdi honum
jafnan síðan er það að hann á
að liafa stolið ostbita frá föru-
kerlingu er stödd var á bæ ein-
um í Flóa skamt frá Traðarholti.
Á kerling að hafa brugðisl mjög
illa við og lagt það á hann að
hann skyldi aldrei verða óstel-
andi upp frá því. Vildi Eyvindur
fyrir bvern mun friðmælast við
lcerlinguna og fá liana til að
afturkalla skelfingu þá, er hún
hafði lagt á hann. En það þóttist
hún ekki geta, en gerði þá brag-
arbót að leggja á hann að hánn
skyldi ekki komast undir manna
Iiendur.
Það er talið vist að frá Trað-
arholti bafi Eyvindur farið til
Vestfjarða og ráðist þar í visl
til ekkju einnar, er Halla hjet
og bjó á Hrafnsfjarðareyri í
Jökulfjörðum. Þótti Halla nokk-
uð Iiörð i lund og illa kristin og
vann ekki hylli fólks. Gerðist
Eyvindur fyrirvinna hjá ekkj-
unni. Tókust brátt með þeim
ástir, og segir sagan að þau liafi
verið gefin saman af prestinum
á Stað i Aðalvik um miðja öld-
ina.
Nánustu lýsingar, sem til eru
af Höllu og Eyvindi eru frá
1765, þá eru þau orðin útilegu-
þjófar og er lýst eftir þeim á
alþingi.
Halla er: „lág og fattvaxin,
mjög dimmlituð i andliti og
höndum, skoleygð og brúna-
þung, opinmynt, langleit og
mjög svipill og ógeðsleg, dökk á
hár, smálient og grannhent,
brúkaði mikið tóbak“.
Eyvindur: „er grannvaxinn,
með stærri mönnum, útlima-
stór, nær glóbjartur á hár, sem
er með liðum að neðan, bólu-
grafinn, toginleitur, nokkuð
þykkri efri en neðri vör, mjúk-
máll og geðþýður, birtinr. og
breinlátur í umgengni, blíðmæll-
ur og góður vinnumaður, hagur
á trje, og járn, lítt lesandi, ó-
skrifandi, raular oft fyrir munni
sjer rímu-erindi, oftasl afbak-
að.“ Auk þess vat- hann manna
fræknastur í íþróttum og á
handahlaupum liefir bann senni-
lega verið leiknari en nokkur
annar fyr eða siðar, svo að bjarg-
aði lionum oft undan bvgða-
mönnum. Þá er og vitanlegt að
hann liefir verið kænn og ráða-
góður, enda reyndi oft á þá eig-
inleika lians.
Ekki verður vitað hve lengi
þau Eyvindur og Halla hafi bú-
ið á Hrafnsfjarðareyri, en það-
an struku þau til óbygða og án
efa fvrir þungar sakir, þó að
eigi sje vitað hverjar þær voru.
Börn höfðu þau átt, sem þau
skildu eftir, en eitthvað af nauð-
synleguslu búsmunum tóku þau
með sjer.
Útlegðartímabilið.
Þau Eyvindur og Halla munu
liafa verið í útlegð um 20 ár og
má nærri geta hvernig líðan
þeirra hefir verið með köflum
á þessu langa timabili.
Fyrst settust þau að á Hvera-
völlum. Bygði Eyvindur þar
kofa skamt frá einum hvernum
þar sem þau suðu mat sinn. Á
Hveravöllum var með þeim Arn-
es útileguþjófur, sem Halla hafði
átt vingott við, að því er sagan
segir. (Um Arnes þennan er
getið í Huld I. Hjelt hann einu
sinni til í Akrafjalli, en löngu
var það áður en hann slóst i
l'ör með Eyvindi og Höllu).
Meðan þau voru á Hveravöll-
um stálu þeir Eyvindur og Arnes
á einum fremsta bæ í Skagafirði
og voru þeir eltir, en þeir sluppu
undan. Öðru sinni ætluðu þeir
að ræna skreiðarmenn, er fóru
norður Kjalveg, en það fór nú
ekki belur en svo, að Arnes var
kjálkabrotinn í viðureigninni og
bar þess aldrei bætur.
Fremur lítið fulltingi hafði
Eyvindur af Arnesi, vantaði
hann bæði fræknleik og snar-
ræði Eyvindar.
Ekki liöfðu þeir lengi verið á
Hveravöllum, þegar mönnum
nyrðra þótti ilt að búa undir
sauðaþjófnaði þeirra. — Gerðu
bygðamenn leiðangur til að liand
sama þá. Náðist Halla og var
flutl til bygða, en Eyvindur og
Arnes sluppu. Hjá kofa þeirra
fanst mikið af sauðakjöti, sem
leiðangursmenn hirtu, en áður
en þeir hjeldu heim brendu þeir
breysið.
Veturinn eftir að kofa |ieirra
bafði verið brent var mjög erf-
iður og lifðu þeir mest á rjúpna-
veiðum.
Næsti fasti bústaður þeirra,
sem vitað verður um, er inn
hjá Hofsjökli, nálægt upptökum
Þjórsár og er þá Halla með
þeim, svo að tekist hefir lienni
með einhverju móti að sleppa
úr bvgð.
Ekki leið á löngu að vart yrði
við þau þar. Menn úr Hreppun-
um fóru lil fjalls að tína grös
og drepa álftir og fundu þeir Ey-
vind.
Eitt haustið voru fjárheimtur
svo slæmar að Eyvindi var kent
um og var því farið að leita
bans.
Komust bygðamenn á fjárslóð
mikla, sem þeir röktu lengi á
söndunum sunnan Hofsjökuls.
Fylgdu þeir henni lengi, lengi,
uns þeir komu að kol'a þeirra
Eyvindar. Tókst Eyvindi með
naumindum að fela búsmuni
sína í feni einu skamt frá kof-
anum. Að þessu sinni sluppu
þau öll þrjú undan bygðamönn-
um, en matföng sin mistu þau
öll.
Nú fór vetur í hönd og þau
allslaus og má ætla að þau Ey-
vindur og Halla hafi leitað til
bygða til Jóns bónda i Skipholti,
er bróðir var Eyvindar. Er eng-
an veginn útilokað að Jóni hafi
tekist að fela þau. Og liald er
það manna að hann hafi oftar
orðið þeim að liði.
En þegar Eyvindur leitar ó-
bygðanna næsta vor sest hann
að i Eyvindarveri norður undir
Sprengisandi, inn af svokölluð-
um Holtamannaafrjetti. Þar
bygði bann skála og hafa jafn-
vel leifar hans sjest til þessa og
fundist þar allmikið af ýmsum
heinum. í Eyvindarveri var
lengstur dvalartími þeirra.
Ýmsar sögur ganga af því,
bvort útilegufólkið hafi náðst og
verður aldrei úr því skorið livað
sannast er í þvi efni. En [jó er
vitað með Arnes að hann var
tekinn höndum og dæmdur til
tukthúsvistar. Var liann þar
IIjer sjúiö l>iö myncl af slaðnum þar sem talið er að þau Eyvindur og
Halla sjeu grafin. Stendur þar ómerkilegnr- trjekross og úklappaður
steinn. — Mgndin er gerð eftir teikningu Lárusar Sigurbjörnssonar
rithöfundar.
í þessari grein er sagt nokkuð frá mann-
inum, sem lifað hefur lengur í útlegð
en nokkur annar íslendingur nema þá
ef vera kynni Grettir Ásmundarson.