Fálkinn - 21.04.1939, Side 5

F A L K I N N
5
\
nokkurn tíma, en að því búnu
slept. Arnes dó í Engey í hárri
elli árið 1805 og var þá kominn
á sveit. Jón Espólin segir í
Árbókum sínum að Björn sterki
lireppstjóri hal'i tekið þau Ey-
vind og Höllu eftir að Arnes var
horfinn frá þeim og var Halla
hin erfiðasta, því að hún kom
fvlgdarmanni Björns undir og
bjó sig til að bita liann á bark-
ann, þegar Björn kom honum til
lijálpar. En sje þetta rjett, að
þau hafi verið handtekin þá hafa
þau sloppið úr fangelsi og kom-
ist aftur í Eyvindarver.
Eyvindur var hinn mesti fyrir-
hyggjumaður og bjó sig undir
öræfaveturinn sem best hann
mátti, og í Eyvindarveri var
skamt til matfanga. Hann drap
þar stórfugla, svo sem álftir og
gæsir, sem hann hljóp uppi er
þær voru í sárum, fjárstuldur
var honum þar tiltölulega liægur
og auk þess aflaði hann silungs
úr vötnum.
En þrátt fyrir all þetta koma
þeir vetur yfir þau, að bungur-
örvílnun settist að þeim.
Það var einu sinni síðla vetrar,
skömmu í'yrir páska, að þau
iiöfðu liðið mikið liungur. Líður
svo öll páskavikan, að þau liafa
ekkert til hjargar sjer. Á páska-
dagsmorgun er liríðarveður. —
Tekur þá Eyvindur Vídalíns-
postillu, sem án efa hefir verið
eina bókin í breysinu og vill lesa
húslesturinn, því að Eyvindur
var trúmaður, en Halla telur það
úr og segir að það muni veita
þeim litla saðningu. Þrátt fyrir
bað les hann lesturinn og biður
Faðirvor. — En þegar hann er
longt kominn með það heyr-
ist honum að komið sje við
kofaliurðina. — Fer hann út
og er þar þá kominn spikfeitur
hestur. — Slátruðu þau Halla
honum og átu hráan. — En sið-
ar upplýstist það, að hesturinn
var strokuhestur, frá Einari
bónda á Barkarstöðum í Fljóts-
ldíð og liafði hann verið keypt-
ur sumarið áður norðan úr
Bárðardal.
Um sumarið fór Einar bóndi
norður í land, þar sem hann átti
miklar eignir, til að líta eftir
þeim. Fór hann Sprengisand og
fann hann á þeirri ferð Eyvind
og Höllu og tók þau föst og fór
með þau norður að Reykjalilíð,
en fyr um sumarið liöfðu þau
flutt sig til og fór Eyvindur í
því eftir draumi, sem hann hafði
dreymt. 1 hreysi þeirra fann Ein-
ar bóndi liána af hesti sínum,
er strokið hafði um veturinn,
lausl fyrir páska.
Þau Eyvindur og Halla voru
nú um skeið í Reykjaldið. Kynti
Eyvindur sig vel, en Halla miður.
Höfð var á þeim allnáin gát.
Einu sinni sem oftar var
messað í Reykjahlíð. Vildi Ifalla
ekki fara í kirkju, en Eyvindur
fór, og tók sjer sæti á ysta bekk.
Meðan presturinn var að tóna

Um fyrirheit fórnarhugans.
Eftir Halldór Jónsson sóknarprest að Reynivöllum.
guðspjallið smeygði Eyvindur
sjer út úr kirkjunni án þess eftir
væri tekið. Niðaþoka var á og
fanst hann hvergi, þó mann-
söfnuður færi strax að leita
hans. — Er myrk ])oka kölluð
stundum síðan Eyvindarþoka.
En það er af Eyvindi að segja,
að hann faldi sig í hraunbolla
skaml frá kirkjunni og var hans
leitað langt yfir skamt.
Veturinn eftir dvaldi Eyvind-
ur í Herðubreiðarlindum og lifði
þar eingöngu á liráu brossakjöti
og hvannarótum. Síðla vetrar
var mjög að honum sorfið, leit-
aði liann ofan i Mývatnssveit
og kom þar ó bæ einn. Kerling
ein var heima og bað liann liana
um mat og skó, en las lestur
fvrir hana í staðinn.
Kerlingu grunar ekki liver
maðurinn sje. Spyr hann hana
spjörunum úr um Höllu og Ey-
vind og segir kerling honum
bvar Halla sje niðurkomin. Að
því búnu fer hann ])angað og
nær í Röllu og kemst undan
með liana til öræfanna.
Síðustu útlegðarárin eiga þau
Eyvindur og Halla að hafa dval-
ið í Jökuldalsóbygðum og á
Fljótsdalsheiði. Eltu Fljóts-
dælingar Eyvind einu sinni á
hestum, en liann sla])p undan
á handahlauþum.
Börn eignuðust þau á útlegð-
arárunum og drekti IJalla þeim
eða bar þau fyrir björg. Á Ey-
vindi að hafa tekið barnaútburð-
urinn miklu sárar en Höllu.
Einni telpu, sem þau áttu,
ætluðu þau líf og var hún kom-
in nokkuð á annað ár, en einu
sinni er þau voru elt af bygða-
mönnum kastaði Halla henni
fyrir björg og þólti betra að vita
telpuna dána, en í höndum
bygðamanna.
Æfilok og niðurlag.
Það er sögn sem tekin hefir
altaf verið trúanleg að þau Ey-
vindur og Halla liafi verið 20
ár í útlegð, en fengið þá frelsi.
Er talið að þau hafi þá liorfið
aftur að Hrafnsfjarðareyri og
hafi borið þar loks beinin.
Ekki þótti það eiga við að
jarða þau, útlagana og sauða-
þjófana, innan kirkjugarðs, og
voru þau grafin í mýri einni
skamt frá bænum. Var leiði
þeirra hlaðið upp og liefir sjest
móta fyrir því til þessa tíma.
Annars er til sögn um það,
að Halla íiafi dvalist í Mosfells-
sveitinni seinustu æfistundirnar.
Langaði hana jafnan lil fjall-
anna og eina nötlina hvarf hún
frá hænum og fanst hvergi. En
nokkrum árum eftir hvarf henn-
ar fanst lík af konu í Henglinum
og var það hald manna, að það
væri af Höllu, og hefði hún ætl-
að að strjúka til öræfanna.
En af þessum tveim sögnum
um æfilok Höllu er hin fyrri
miklu sennilegri.
Eins og flestir Islendingar vita
V.
Sanngirni.
Sumir útlendir menn eru sögu
lands vors kunnugir og vita að hjer
búa aðeins fáir tugir þúsunda. Þeir
vita ennfremur að þó landið sje lít-
ið, er það stórt, miðað við hið mikla
fémenni. Loks að fyrir fáum ára-
tugum var nálega alt ógert og verk-
efni framtíðarinnar alveg risavaxið.
Þeir mega dást að því, hvað lijer
hefir þó verið gert og gera það sum-
ir í einlægni. Stöku útlendur mað-
ur, hefir tekið ástfóstri við landið
og þjóðina, einkum vegna sögulegra
minninga, og vegna fornbókment-
anna. Þessu megum vjer að vísu
fngna og vera þakklátir útlendum
fslandsvinum.
Þó þeir sjái, er hingað kemur
rnargar misfellur, þá mæla þeir, sem
rjett er, á vog bernskunnar, líkt og
enginn furðar sig á þvi, þó barnið,
sem er að byrja að ganga, sje valt
á fótunum.
Ymsir útlendingar, þó þeir sjeu
fáir, laka vel eftir öllu sem hjer
er að gerast og meta hverja við-
leitni hinnar litlu þjóðar. Hlýr hug-
ur slíkra vina er oss styrkur, eins
og ávalt góðra manna.
Og vel fer á því, er saman fer:
lieill ættjarðarinnar, hin margvís-
lega gleði sona hennar og dætra, i
hvert sinn og stigið er gifturíkt spor,
og viðurkenning þeirra, sem eru í
fjarska, og fylgja hjer starfi og striði
og eru svo viti bornir og góðvilj-
aðir, að taka viljann fyrir verkið.
hefir Jóhann Sigurjónsson snú-
ið sögu Fjalla Eyvindar í leik
af þeirri snilli, sem vart á sinn
líka. Er það ekki ofmælt, þó að
sagt sje, að íslenskt skáld liafi
aldrei komist lengra á leikrita-
sviðinu enn sem komið er.
Hefir leikritið farið sigurför
um flest menningarlönd heims
og auk þess verið kvikmyndað.
Mörgum Islendingum er leik-
urinn i fersku minni fró 1930,
er hann var sýndur hjer hvað
eftir annað í sambandi við Al-
þingishátíðina.
Aðalhlutverkin fjögur: Ey-
vindur (Ágúst Kvaran, síðar
Gestur Pálsson), Halla (Anna
Borg), Björn hreppstjóri (Þorst.
Ö. Stephensen) og Arnes (Har.
Björnsson) verða flestur er sáu
ógleymanleg.
Eins og sagan sjálf er leikur-
inn harmleikur en þó í miklu
ríkara mæli.
Leikurinn hyrjar í birtu og
sól, en endar með því að þau
Eyvindur og Halla frjósa i hel
inn á öræfunum eftir að ást
þeirra er hrunnin út til ösku og
hungrið og örvæntingin orðin
einráð.
Halla leikritsins er alt önnur
kona en Halla þjóðsagnarinnar.
— I stað Hölhi er hjer liefir ver-
ið lýst að framan, sem er alt
annað en geðfeld kona, hefir
Jóhann Sigurjónsson skapað
konu, sterka í ást og hatri, tigu-
lega og fórnfúsa, í skemstu máli
sagt, mikla konu, sem hlýtur
allra aðdáun.
Borg, sem stendur uppi á fjalli,
fær ekki dulist.
Að láta sitt ljós lýsa öðrum mönn-
um, er bæði heilög skylda að fornu
cg nýju og ævarandi vegsemd.
VI.
Ævintýrið.
Frá voru sjónarmiði, íslendinga,
er það líkast ævintýri, hve mörgu,
fjölmörgu hefir fleygt hjer fram, a
fáeinum síðustu áratugum. í meir
en þúsund ár var alt í sama farinu,
en svo taka íslendingar fjörkipp,
svo um munar, jafnhliða fengnu
frelsi, að heita má.
Að vísu var ógerningur að gera
alla hluti í einu. En eigi verður
annað sagt en hina síðustu áralugi
hafi liendur verið látnar standa
fram úr ermum um fjölmarga hluti
og svo er alt fram á þenna dag.
Þó hefir, á hinum siðustu árum
sjerstaklega, hinum vinnandi liönd-
um fækkað að sorglega miklum mun,
vegna aðgerðaleysis, einmitt margra
ungra manna, sem eiga að l)yggja
upp liið nýja ísland framtíðarinnar,
nema landið að nýju.
Hinir eiginlegu landnámsmenn
komu hingað að óbygðu landi, fyrir
nokkrum öldum. Þeir komu úr fjar-
lægum löndum og festu lijer bygðir
og ból. — Vegna fjarlægðar fra
öðrum löndum, einangrunar á úl-
hafseyjunni, vorri fóstur- og feðra-
jörð, vegna fátæktar, vankunnáttu
og ósamlyndis, drógust þeir aftur
úr, og kyrstaðan lijelst öld fram af
öld. Þeir glötuðu frelsi sínu, af því
þeir gátu ekki látið sjer koma sam-
an. Kyrstaðan var að nokkru leyti
syndagjöld, arfur eigin synda.
En svo ól ættjörðin ágæta syni,
sína velgerðarmenn, er börðust fyr-
ir frelsi þjóðarinnar. Og eftir erfiða
baráltu og átök þeirra, er gleymdu
sjálfum sjer vegna ættjarðarinnar,
ávanst frelsið að nýju smátt og
smátt, og nú jer aðeins óstigið liið
síðasta spor, hvenær sem sú fyll-
ing timans kemur. Þaff er undir
sjálfri þjóðinni komið.
VII.
En nú hefir hafist landnám að
nýju, ekki af liálfu fólks er flutst
hefir frá fjarlægum löndum, heldur
þess fólks, er í landinu sjálfu býr,
sona og dætra sjálfrar ættjarðav-
innar. Það landnám, hið nýja land-
nám, hefir nú staðið yfir nokkra
hina siðustu áratugi, og því er
ekki lokið enn. Hjer er aðeins um
að ræða smávaxið upphaf, lítinn
vísir að stórkostlegri fyrirætlun i
hugum allra, er líta lengra fram en
út yfir líðandi stund.
Marga dreymir fagra drauma um
þetta dásamlega land, þeir sjá ís-
land framtíðarinnar i heillandi
morgunroða, hið heillandi land, liið
auðuga land, hið ástkæra land. Hver
trúr ættjarðarsonur og dóttir, sem
leggur fram krafta sina i þarfir ætt-
jarðarinnar, vegna þess, að hann
veit, að heilög skyldan kallar, hjálp-
ar til þess, að draumarnir, hug-
sjónir rætist.
„Sá sem sparar aldrei afl
aldrei svikur lífsins tafl.“
Framh.
í Ameriku eru menn farnir að
nota nýtt vopn í baráttunni við
skordýrin. Eins og allir vita sækja
flest skordýr í ljósið, og nú hafa
verið gerðir lampar, sem laða þau
sjerstaklega að sjer. En kringum
lampann er vírnet með rafmagns-
straumi í, svo að skordýrin drepast
undir eins og þau lcoma við það.