Fálkinn - 23.06.1939, Blaðsíða 14

14
F Á L K I N N
ÞÖRBERGUR ÞÓRÐARSON:
ÚR ÝMSUM HEIMUM
Kerlingin i þriðju stofu.
Suiiiarið 1907 lá jeg í fótarmeini
á Landakotsspitala. Lá jeg í stof-
unni nr. 3 niðri. Þar voru ])á fjög-
ur rúni. í fremsta rúmi, vinstra-
megin dyra, lá gamall maður, Gutí-
mundur að nafni framan af Sel-
tjarriarnesi. í rúmi fyrir innan ham
lá Einar faðir Karls fyrrum sýslu-
manns. í rúmi gégnt honum ]á Guð-
mundur nokkur Jóhannesson frá
Móakoti i Reykjavík. En í rúmi fyrir
framan hann ]á jeg.
Eina nótl vakna jeg við það, að
Guðmundur gamli lætur mjög illa í
svefni. Kalla jeg til hans, en hann
vaknar ekki. Hringi jeg þá klukk-
unni og vökukonan keniur inn. Hjel
hún Sigriður, en föðurnafni henn-
ar hefi jeg gleymt. Hún gengur að
rúmi Guðmundar, og vaknar hann
i sömu svifum. Kvað hann kerlingu
hafa sótt að sjer í svefninum og
viljað kyrkja sig.
Nótt hina næstu sækir að Einari
gamla. Vakna jeg við það, að hann
önglar og emjar ámáttlega. Kalla jeg
til hans, en liann vaknar ekki.
Hringi jeg þá sem fyr á vökukon-
una. Þegar hún er á leið inn að
rúmi Einars, bregður harin blundi,
skyrpir frá sjer fólskulega og spyr:
„Er þessi djöfull á undan þjer?“
Hann kvað kerlingu hafa sótt að
sjer og viijað hengja sig.
Næstu nótt sótti þessi sama kerl-
ing að Guðmundi frá Móakoti. Ljet
hann illa í svefni, en rúm mitt var
svo nærri, að jeg gat seilst til með
hendinni og kipt i aðra stórutána
á honum, svo að hann vaknaði. —
Hafði hann þá sömu sögu að segja
og hinir, að kerling hafi komið að
rúmi sínu og viljað hengja sig.
Morguninn eftir 'mæltist jeg til
þess við lækni minn, Guðmund pró-
fessor Magnússon, að jeg fengi að
hafa Ijós hjá mjer næstu nótt. „Hvað
ætlið þjer að gera við ljós?“ spyr
læknirinn. Jeg tjáði honum þá, að
þrjár undanfarnar nætur hefði keri-
ing sóft að fjelögum mínum og ætlað
að hengja þá, og nú væri röðin
komin að mjer. Þá svarar Guð-
raundur og segir: „Jeg get ekki ætl-
að ykkur minria en að geta losnað
við einn kerlingardjöful“, og bætti
því við, að Ijós væri ekki leyft að
hafa um nætursakir.
Um kvöldið sofna jeg fyrstur
þeirrá, sem í stofunni voru. En
ekki er mjer fyr runnið í brjóst,
en kerling há og digur, í dagtreyju
ineð rúðótta dúksvuntu og hvíta
skuplu yfir sjer, legst yfir mig í
rúminu. — Vakna jeg við þaö,
að Guðmundur frá Móakoti þrifur
í öxlina á mjer. Jeg bið hann að
vaka, því að mig sæki svo svefn,
að jeg geti ekki haldið mjer vak-
andi. Jeg hafði ekki slepl orðinu
fyr en jeg var sofnaður aftur. Jafn-
skjótt veður kerlingin aftur að mjer,
og vill nú taka fyrir kverkar mjer.
Guðmundur vakti mig, en jeg sofna
óðar aftur. Kemur þá kerlingin í
þriðja sinn og er nú miklu gust-
meiri og áfjáðari en áður, svo að
Guðmundi tekst með herkjubrögð-
um að vekja mig. Eftir það vakti
jeg þar til fólk var komið á fætur.
Stofan nr. 3 íiafði áður verið
kvennaherbergi.
Frásögn Stefáns skálds frá Hvíta-
dal. Skrásett vorið 1923.
Draugnr tryllir kú.
Pjetur Magússon bjó á Dröngum
í Árneshreppi í Strandasýslu á síð-
ustu öld. Synir hans voru Pjetur
bóndi að Felli í Árneshreppi og
Guðmundur, er bjó í Ófeigsfirði.
Það var siður þeirra feðga, að
manna út skip á hverju vori og fara
verslunarferð austur yfir Húnaflóa.
Hjeldu þeir til ýmsra staða í Húna-
vatnssýslu og höfðu að flutningi
rekavið og ýmiskonar búsgagn, er
þeir smíðuðu heima að vetrinum.
Seldu þeir Húnvetningum varning
sinn fyrir lifandi pening, vaðmál
og aðra landvöru.
Vorið 1878, sex árum áður en jeg
giftist Pjetri Pjeturssyni, fóru þeir
feðgar einu sinni sem oftar yfir tí!
Miðfjarðar. Voru þeir tíu eða tólf
saman á áttæringi eða teinæringi.
Gekk þeim ferðin greiðlega og sömu-
leiðis vöruskiftin við Miðfirðinga.
Hjeldu þeir svo norður yfir flóann,
er veður leyfði. Eina kú liöfðu þeir
innbyrðis, er Pjetur á Felli hafði
keypt.
Segir nú ekki af ferðum þeirra,
fyr en þeir komu norður yfir. Tóku
Jieir land norðanmeginn Steingrims-
fjarðar, við nes eitt innan við Ham-
ar á Selströnd, er Helganes heitir.
Þar í nesinu voru kofar nokkrir og
þar á meðal hlöðukumbaldi með
heystabba í. Dagur mun hafa verið
að kvöldi kominn, er þeir lentu, og
liugðu sumir þeirra að leggja sig
fyrir i hlöðunni um nóttina. Minn-
ir mig, að þeir væru fjórir. Varð
Pjetri á Dröngum þá að orði: „Eftir
á að hyggja, þá mun þetta vera nes-
ið, sem hann Helgi drekti sjer við
hjerna um árið. Heyrt hefi jeg sagt,
að liann liggi ekki kyr, og reimt
Jiykir hjer í nesinu síðan.“
Sögðu þá þrír hinna: „Andskot-
ann ætli karluglan geti gert okkur.
Við hræðumst hann víst ekki. Komi
hann bara, ef hann þorir. En einn
þeirra ]iagði og gaf ekkert út á
þetta. Sóttu þeir síðan kúna lil
sjávar og ljetu hana inn í hlöðuna,
bundu hana þar við eina stoðina og
gáfu henni heyvisk. Síðan lögðu
þeir sig til svefns uppi á heystabb-
anum. En feðgarnir og þeir hinir
fóru ujip á bæi í einhverjum er-
indagjörðum.
Þegar þeir komu til baka, íriæta
þeir kúnni á harðahlaupum langt
fyrir innan Hamar, öskrandi með
bandið dragandi á eftir sjer. Eltu
þeir hana lengi, uns þeir náðu henni
að lokum. Skalf lnin þá öll og titr-
aði eins og hrísla i skógi og var
Iryllingsleg mjög. Tókst þeim þó
að leiða hana með sjer út í nesið
En þegar þeir tóku að nálgast kof-
ana, heyra þeir einkennileg hljóð og
hávaða. Hlaupa þeir þá til hlöðunn-
ar, ])vi að þaðan heyrist þeim hljóð-
ið koma. Þegar inn í hlöðuna kem-
ur, ber fyrir augu þeirra einkerini-
lega sjón. Þrír af þeim, sem þar
voru fyrir, brjótast um á hæl og
hnakka uppi á stabbanum með ó-
hljóðum og sárri emjan. Vorti það
svefnfælur þeirra, er hinir höfðu
lieyrl. En sá fjórði, er þagað hafði,
þegar fjelagar hans glensuðu um
Helga heitinn, lá rótlaus og sótti
ekkert að lionum. Vekja þeir þá sem
fljótast. Hjekk þá einn þeirra hálfur
fram af stabbanum, líkast því, sem
reynt hefði verið að toga hann fram
af. Sagðist þeim svo frá, er þeir
komust til ráðs, að þeim þætti ein-
hver forynja ráðast að sjer, strax
eftir að þeir voru sofnaðir. Leitað-
ist hún við að draga þá fram af
stabbanum, en þeir streittust á móti
af öllum mætti. Gekk á þessum
stimpingum, þar til hinir vöktu ]>á.
En sá fjórði varð einskis var og
svaf draumlaust allan tímann.
En það sem |)ótli kynlegast af
öllu vrar það, að baridið, sem kýrin
hafði verið bundin með við stoð-
ina, var með lykkjuna óleysta á
endanum, rjett eins og því hefði
verið smokkað upp eða niður af
stoðinni. En stoðin var þó með
sömu ummerkjum og þegar þeir
bundu kúna, með annan endan fast-
an undir ræfri, en hinn grafinn i
gólfi. Gáfust þeir upp við að ráða
þá gátu, og er hún óráðinn enn
þann dag í dag.
Þeir fjelagar hjeldu þessu næsl
norður og heim. En ekki lijelsl
Pjetri vel á kúnni, því að upp frá
þessu var hún að kalla mátti band-
vitlaus, síöskrandi og eirðarlaus. Ál
hún hvorki nje drakk og linti aldrei
á óhljóðum, nema þegar staðið var
hjá henni. Dróst hún upp um sum-
arið, og varð að lóa heiini um
haustið.
Sögu þessa færði i letur Guð-
mundur Geirdal kennari á ísafirði
eftir Tngibjörgu Jónsdóttur, tengda-
móður sinni og konu Pjeturs Pjet-
urssonar að Felli.
Vígða laug og Likasteinar.
Framh. frá bls. 3.
manna og liafa leifar af þeirri
helgi lialdist fram á þennan dag.
Hitt skiftið, sem hennar er
getið, er í sambandi við aftöku
Jóns biskups Arasonar og sona
hans; eða rjettara: þegar lik
þeirra voru grafin upp og flutt
norður að Hólum. Daginn, sem
þau voru upp grafin, voru þau
flutt að Torfastöðum um kveld-
ið. En næsta dag að Laugarvatni,
tjaldað yfir þau og þau þvegin
og „búið um þau til fulls“,
þvegin úr vatni úr hinni vígðu
laug; og er laugin síðan stund-
um nefnd „Biskupslaug“.
Hjá lauginni eru 6 all-stórir
steinar og voru líkbörurnar þrjár
lagðar á þá og heita þeir síðan
„Líkasteinar.“
Þó islenska þjóðin eigi sjer
glæsilega sögu til forna, þá er
hjer liltölulega fátt um fornar
minjar. Þessi er ein af þeim
elstu og merkustu, og er gott að
vita af henni undir vernd hjer-
aðsskólans á Laugarvatni. Eftir
61 ár verður, ef til vill, haldið
upp á afmæli kristinns dóms í
landinu. Þá mun áreiðanlega
þykja mikils um vert að eiga
liarna það, sem með fullum rjetti
má nefna fyrsta skírnarfontinn.
Laug Snorra i Reykholti er
viða fræg, eins og við er að bú-
ast, þó ekki sje vist, að hún beri
nú sama svip og áður var. En
„Vígða laugin“ á Laugarvatni er
að líkindu um 250 árum eldri
og víst að mestu óhreyfð frá því
sem áður og i slikum lengslum
við sögu okkar, að jeg tel liana
ekki ómerkari.
Þeir, sem koma að Laugar-
vatni, þurfa að sjá hana og á
sumardögum dregur hún að sjer
marga baðgeSti. Þegar maður sit-
ur í lauginni, þá nær valnið upp
i háls. Hitann má hafa eftir þvi,
sem best þykir henta, og baðið
er óvenju notalegt, hvort sem
það er sumarheiður himinn eða
stormur og norðurljós, sem
syndra yfir.
Samtíningur.
Eftir Ólaf Fríðriksson.
Xýlega var efnafræðingurinn, no-
belsverðlaunamaðurinn Friedrich
Bergins prófessor, seni er Þjóðverii
á ferðalagi um Norðurlönd. Sagði
hann blaðamönnum frá því, að hann
hefði löngu fyrir stríð verið byrj-
aður á að gera tilraunir, til að búa
til fljótandi brensluefni úr kolum,
]>að er gerviolíu, með því að binda
saman kolefni og vatnsefni. Hefði
mál þetta verið komið svo langt
þegar árið 1913, að þá hafi verið
fengin fyrstu einkaleyfin fyrir upp-
finningunni. En vandamál þetta hafi
verið al-leyst árið 192G, og geti Þjóð-
verjar nú búið til alt það fljótandi
brensluefni, er þeir hafa þörf fyrir.
En ])essi gerviolía er dýrari en venju
leg olía. Hann sagði líka frá tilraun-
iim, til þess að breyta trje í matvæli.
Trjáefni (sellúlósa), er mjög skylt
sterkju, (slívelsi), seni er undirstaða
flestra næringarefna úr jurtaríkinu.
Með þeirri aðferð, sem hann hefur
fundið, getur hann breytt % af trjá-
efninu i meltanleg sykurefni. En
þeim þriðjunginum, sem af gengur
má breyta i ýms önnur nytsöm efni.
Matur er aðallega kolvetni (eins og
t. d. sykur og brauð), eggjahvítuefni
(eins og t. d. kjöt og fiskur) og
l'eiti. Með gerjun má breyta kolvetn-
unum t. d. sykri, framleiddum úr
trjáefni, í eggjahvítuefni, og eru það
|)á örsmáar lífverur, sem þar eru að
verki. En feiti er hægt að framleiða
með því, að nota þennan trjásykur
lil þess að fóðra með alidýr. Þann-
ig er hægt, þar sem nógur skógur er
að fá öll algengustu næringarefni
úr trje. Þó gerviolian sje dýrari en
hin, þá á þetta ekki við um þennan
trjásykur. Hann er mikið ódýrari en
rófusykur, en í alla staði eins góður
og hollur, og er verið að reisa geysi-
stóra verksmiðju í Þýzkalandi, til
])ess að framleiða hann.
Nýlega er komin út bók eftir J.
D. Bernal prófessor, um hvað vís-
indin muni gera mönnunum til hags-
bóta á næstunni, og liefir bók þessi
vakið óvenju mikla athygli meðal
hugsandi manna. Segir hann að
menn sjeu nú komnir svo langt í þvi
að nota saman stærðfræði og raf-
magn, að sjá megi fram á, að búnar
verði til verksmiðjur, sem að öllu
leyti stjórni sjer sjálfar, og meir en
það, geri sjálfar við ])á hluti i verk-
smiðjunni er bili.
Eins og kunnugt er er altal' verið
að finna upp ný og nytsöm efni, til
allskonar smíðigripa og vjela, og
ekki gætu bifreiðar verið til, nema
mjög ófullkomnar, ef ekki hefðu
verið fundnir upp nýjir málmblend-
ingar, sem hafa eiginleika, sem eru
gerólíkir málmum þeim, sem þeir
eru búnir til úr. Bernal segir, að
með þeirri þekkingu, sem nú er
fengin á frumeindunum, sje liægl að
reikna út að inestu fyrir fram,
hvernig eigi að búa til nytsöm efni,
þannig að ekki þurfi að fika sig a-
fram við þetta í bliiidni, eins og
liingað til hefur verið gert. Segir
hann að okkur vanti t. d. efni, sem
sje ljettara í sjer en kork, en nógu
sterkt til þess að þola sama þrýsting
og gler í glugga, verður fyrir af
vindi, óeldfimt, en einangri vel gegn
kulda og hávaða, og segir hann að
svona efni verði fljótlega búið til.
Hafi þegar verið fundin upp ýms
efni, sem hafi flesta þessa eigin-
leika.
Og trúin á hið vigða vatn lif-
ir enn, það hef jeg orðið var við,
þó ekki sje mikið um þá hluti
lalað á þessum „upplýstu“ tím-
um. Ragnar Ásgeirsson.