Fálkinn - 20.02.1942, Blaðsíða 6

G
F Á L K 1 N N
LITLA SAQ AN. —
Árui Refs:
Þegar jeg hjelt hljóm-
leika í Rekavik.
PYRIR nokkrum árum fór eg í
sumarfrí meö „Súðinni“ og steig
í land i Rekavík, varð jeg ekki
lítið forviða þegar ungur og fölur
maður vjek sjer afarkurteislega að
mjer, um leið og eg setti ,frá mer
koffortið mitt á bryggusporðinn.
„Jeg þykist vita, að þetta sjeuð
þjer," sagði liann.
„Einmitt það,“ 'sagði jeg bliður
og lá við að skjalla hann fyrir
skarpskygnina.
„Já, jeg sá það undir eins og jeg
sá á yður hárið," sagði hann.
Hárið? Var hann að skensa mig.
Jeg hafði ekki látið klippa mig sið-
an um páska, svo að það var iangt
og listamannslegt. En hvaða álykt-
nnir dró hann af því?
„Ja — jeg get ekki neitað því
að.......“
„Nei, það var það sem jeg vissi,“
sagði hann sigri hrósandi. „En við
höfðum nú ekki búist við yður með
„Súðinni“. Við iijeldum að þjer
kæmuð með bíl rjett fyrir klukkan
sjö. Þvi að hlómleikarnir byrja
ekkki fyr en hálf níu.“
Ojæja. Jeg átti þá að halda hljóm-
leikn,- En livað átti eg að spila?
„Þarna sjáið þjer eina augiýsing-
una,“ sagði sá föli. „Já, og jeg er
nefnilega Tómas bóksali, sem ann-
ast um hljómleikana.14
„Gleðpur mig að kynnast yður!“
Jeg tók hátíðlega ofan og fór að
skoða auglýsinguna. Þar stóð með
skrautletri:
RUDOLF EISENBEIN
pianósnillingur frá Þýskalandi,
heldur hljómleika i Templarahúsinu
föstudag kl. 8Vz. Ágæt skemtiskrá!
Komið og heyrið. Aðgöngumiðar
2.50 og 1.50.
„Þetta er ljómandi gott,“ sagði
jeg. „Hvernig gengur bílætasalan?“
„Það er útselt hús. Það er svo
sjaldan sem hingað koma góðir lista-
menn. Allir þeir stóru fara ....
jeg meina, eru vanir að fara hjer
fram hjá. En nú hljótum við þann
heiður og gleði að ....“
Jeg þagga niður í honum. „Góði
maður, þjer sjáeð að jeg fer ekki
framhjá. Allra síst þegar húsið er
útselt.“
„Jeg vona að þjer afsakið, að jeg
varð að selja flesta 2V2 krónu mið-
ana á 2 krónur. Fólki fanst hitt of
dýrt.“
„Alveg rjett,“ sagði jeg. ,„Maður
verður að liaga sjer eftir kringum-
stæðunum, Tómas.“
Mjer fór að finnast, að nú væri
gamninu nógu langt komið og best
að liætta hverjum leik þá hæst fram
færi, en þá hljóp skrattinn i mig.
Listamaðurinn kæmi ekki fyr en
kl. 7. Hversvegna ekki að taka að
sjer hlutverk hans þangað til. Jeg
Ijek dæmalaust vel á píanó — sagði
móðir mín og tengdamóðir og allar
frænkurnar. Þær sögðu að jeg gæti
haldið hljómleika eins og hver ann-
ar.
„Heyrið þjer Tóipas. Þjer virðist
geta gert alt. Gætuð þjer ekki flýtt
hljómleikunum — sell þá klukkan 5.
Þjer gerið mjer greiða með þvi.“
Hann klóraði sjer bak við eyrað:
„Ætli ekki það kvað Púlli. En ....
lim. — það hefir dálítil útgjöld í
för með sjer.“
„Skítt veri með það, Tómas. Send-
ið þjer út hraðboða og látið fólkið
vera komið í gúttóið klukkan fimm.
Það eru þrír tímar tii stefnu. Jeg
ætla að skoða bæinn á meðan.
Dæmalaust er þetta annars fallegur
bær.“
Tómas malaði eins og köttur og
bar töskuna mina í bakaríið — það
var gistihús bæjarins. Svo fór hann
og sagðist sækja mig klukkan 5.
Jeg borðaði miðdegisverð og fór
svo að skoða Rekavík og það var
fljótgert. Jeg fann til mín því að
allir gláptu á mig. Fólkið hvíslaði:
„Sko, þarna er bann — en hvað
hann er smart. Littu á fingurnar á
hönurn!" Jú, jeg var hetjan. Það var
ekki svo oft sem frægir listamenn
komu til Rekavikur.
Við og við fjekk jeg samviskubit
og langaði til að flýja. En þá leit
eg á málið frá gamanhliðinni og á-
kvað að láta slag standa. Jeg hafði"
líka einu sinni skemt á tombólu —
og fór vel.
Tíu mínútum fyrir fimm kom
Tómas vinur minn. Jeg var að lesa
lofgrein um mig I Skutli, sem var
útbreiddasta blaðið þarna.
,„Nú er alt til,“ sagði hann hreyk-
inn. „Fólkið situr og bíður.“
„Jæja þá er best að láta vængja-
blak listarinnar fylla Templarann,"
sagði jeg. „Hvernig er það? Hefi
jeg nokkra hlutaverkaskrá“.
„Nei, þjer ætluðuð að segja l)að
sem þjer spiluðuð."
Við fórum. Jeg hafði með mjer
það sem jeg fann af nótum i gisti-
húsinu, j)ar var ýmislegt gott inn-
anum og saman við.
Salurinn var troðfullur og bljótt
eins og í kirkju. Jeg var fyrir löngu
farinn að iðrast yfir þessari ljettúð,
en það var of seint.
Jeg ger'ði ennisloppinn á mjer eins
listrænan og hægt var og steig fram
á pallinn. Hneigði mig. Dauðaþcgn
og enginn klappaði. En mjer íansl
mjer svíða undán augnaráðinu frá
öllu fólkinu.
„Wer grosses will sich zusammen-
raffen,“ hugsaði jeg með Schiller,
settist við hljóðfærið og Ijet fing-
urna fara á heljarstökk yfir nót-
urnar. Jeg heyrði að allir tóku and-
ann á lofti.
Jeg hafði komið mjer niður á
skemtiskránni — ljett lög, eins og
stundum í útvarpinu. Jeg byrjaði
á Napoleonsmarsinum og brúkaði
bassann kröftuglega.
Fólkið klappaði eins og vikingar.
Jeg hafði hitt rjett á smekkinn. Svo
rak hvert lagið annað. „Glaða ekkj-
an“, „Friihlingsrauscheii“ og „Gamli
Nói með varíasjónum“ og fleira
þesskonar, — alt leikið með þeirri
frekju, sem mig furðaði sjálfan á.
Áheyrendurnir klöppuðu mikið, og
svona hjelt jeg áfram til klukkan
hálfsjö. Þá stóð jeg upp og hneigði
mig og fór svo út.
„Þetta var nú flott,“ sagði Tómas.
„Þjer eruð listamaður af guðs náð,
herra Eisenbein, og fólkið er lirifið.
Það er einmitt svona músik, sem
fólkið vill, en ekki neinar krúse-
dúllur og tremulanta, sem enginn
skilur. Þjer eruð besti hljómlistar-
meistarinn, sem nokkurntíma hefir
komið til Rekavíkur.“
„Þakka yður sjálfum, Tómas
minn“, sagði jeg og var hrærður
yfir bæði Tómasi og mjer. „Það
gleður mig, að Rekavík er hrifin.
En jeg er þreyttur eftir hljómleik-
ana og er að hugsa um, að aka
svolitla stund i bil út úr bænum.
Jeg bað um bíl að gistihúsinu, og
hann er víst kominn núna.“
„Eigum við ekki að gera upp
reikningana snöggvast?“ sagði
Tómas.
„Því liggur ekkert á, fyr en jeg
kem aftur.“
Jeg flýtti mjer á gistihúsið og
þar beið bifreiðin. Borgaði reikn-
ingin og bað bílstjórann að slá vel
i yfir hálsinn, því að jeg yrði að
ná i „Súðina“ á næsta firði.
Daginn eftir sendi jeg Tómasi,
vini mínum, 100 krónur í sárabæt-
ur. Jeg befi lesið það í Skutlinum
FrÍEderich Smetana.
1824—1884.
Friedrich Smetana var bæheimskur
að uppruna, fæddur 2. mars 1824 í
Litomyst (eða Leitomischl) í Bæ-
heimi. Var honum ætlað að ganga
mentaveginn og var hann byrjaður
að stunda háskólanám, þegar tón-
listin náði slíkum tökum á honum,
að hann þóttist eklci geta öðru sint.
Hafði hann notið góðrar tilsagnar
í píanóleik „frá blautu barnsbeini“
og iðkað þá list af kappi í tóm-
stundum sínum og að auki kynt
sjer hljómfræði all. vandlega. Hætti
hann því háskólanáminu og lagði
fyrst um sinn aðaláhersluna á að
verða sem fjölhæfastur píanóleikari.
•— Naut hann tilsagnar liinna á-
gætustu kennara, svo sem Prokschs
og Liszts. Hjá hinum siðarnefnda
var hann alllengi og má nærri
geta, að sú tilsögn hafi verið
honum mikils. virði, og altaf var
það betra en ekki fyrir unga tón-
listarmenn, sem voru að brjótast
áfram, að eiga Liszt gamla að vini.
Smetana var nú um nokkurt skeið
nijög dáður píanósnillingur og ljet
víða til sin heyra. En árið 1848
giftist hann og var konaii, sem liann
gekk að eiga, ágætur píanóleikari
líka. Stofnuðu þau tónlistarskóla og
starfræktu i nokkur ár. Og nú fór
Smetana að gefa sig mei'ra en áður
að samning tónsmíða, og þegar út
i það var komið, þóttist liann verða
þess var, að á því sviði myndi hann
loks liafa fundið köllun sína.
Til þess að losna við kenslustörfin
og geta gefið sig að miklu leyti
óskiftur að þessari köllun, tók liann
lilboði um að gerast stjórnandi
„Philharmonisk Selskab" í Gauta-
borg og gegndi því starfi í 5 ár
(1856—61). Á þeim árum samdi
hann m. a. sýmfóníska „kviðu“, er
liann nefndi „Hakon Jarl“, sem var
hin fyrsta tónsmíð hans í „stóru
broti“, sem menn höfðu kynni af
og vakti athygli.
Ekki undi Smetana sjer í Svíþjóð,
og flutti því aftur til Prag. Fjekst
liann þar við ýmisleg störf: var
tónlistargagnrýnandi, starfrækti tón-
listarskóla og varð loks hljómsveit-
arstjóri og leiðbeinandi liinnar ný-
stofnuðu bæheimsku óperu. Þar
kom fram söngleikur eftir hann, sem
hann nefndi „Prodaná nevestá" —
eða „Selda brúðurin“ (1866) og var
honum fagnað svo fádæma vel, að
hann varð brátt einskonar „þjóð-
legur“ söngleikur Bæheimsbúa. En
það var ekki fyr en 1892, eða 26
árum síðar og að Smetana Játnum,
sem þessi söngleikur varð kunnur
eða vakti athygli annarsstaðar. Hann
var þá sýndur á „leilihússýning-
unni“ í Vínarborg (1892) og vakti
síðar, að Eisenbein hafi haldið
hljómleikana sina um kvöldið, en
jeg er viss um, að þeir hafa ekki
ldappað meira fyrir honum en mjer.
Líklega hefir hinn þýski píanisti
Eisenbein brúkað kjaft við Tómas
minn, en liann hefir nú ekki tapað
á kvöldinu samt.
Jeg hefi aldrei komið til Reka-
víkur siðan — jeg er hræddur um,
að hann Tómas mundi þá vilja
„gera upp reikningana“. En jeg er
mikið að hugsa um að fara að
halda liljómleika í Gamla Bíó, og
liá ætla jeg að spila Napoleons-
marsinn og Gamla Nóa með varía-
sjónum.
slíka aðdáun þar, að hann var þeg-
ar tekinn til leiks viðsvegar í stór-
borgum Evrópu, og voru þá jafn-
framt teknir upp ýmsir aðrir söng-
leikir Smetana, sem ekki höfðu
fengið áheyrn áður, og má þar til
nefna „Dalibor“ og „Libussa",
„Ekkjurnar tvær“ og „Kossinn".
Talsverðra Wagner-ábrifa gætti
lijá Smetana, einkum í hinum fyrstu
stórbrotnu söngleikjum hans, og
þótti það „ljóður á hans ráði“, og
yfirleitt sættu verk hans mikilli
gagnrýni. Hann þótti hreyfa sig um
of frjálsmannlega, troða slóðir, sem
taldar voru villugötur, eins og tilt
er um menn, sem búa yfir miklu
og vilja koma á framfæri nýjum
bugniyndum, sem fjöldinn skilur
ekki fyr en seint og siðar meir. En
Smetana var enginn „stríðsniaður”.
Hann var ákaflega fíngerður og við-
kvæniur og tók sjer mjög nærri
allan þann misskilning og andúð,
sem hann taldi tónsmíðar sinar
verða fyrir.
Smetana var fyrst og fremst þjóð-
legt, bæheimskt tónskáld og notaði
óspart og af mikilli snilli þjóðlög
og gamla dansa bæði sem uppistöðu
og ívaf í tónsmíðar sinar, jafnt
hinar stærri sem smærri. Og hann
afrekaði allmiklu, þó að liann væri
lengi ekki „heill maður“. Hann var
lengi taugaveiklaður, en ofan á það
bættist, að hann varð heyrnarlaus
og það varð honum svo óbærilegt,
að hann varð loks vitskertur og
andaðist á geðveikrahæli í Prag 12.
maí 1884.
Eftir að liann var orðinn lieyrn-
arlaus samdi hann ákaflega liugð-
næma og sjerkennilega tónsmíð, —
strengjakvartett, sem hann nefndi
„Ausmeinem Leben“ og frægur er
crðinn.
Smetana er talinn höfundur liinn-
ar þjóðlegu bælieimsku tónlistar eða
brautryðjandi. Þykir hans þáttur
mjög vandaður og merkur og verð-
ur lengi í minnum hafður. En síð-
an hafa svo tekið við af Smetana
aðrir ágætir tónsnillingar, eins og
Fibicli, og þó einkum Dvorak.
Er miðstöC verCbrjefaviðskiftanna.
Útbreiðið „Fálkann“
. Drekkiö Egils-ðl J
Theodor Árnason
Merkir tónsmllingar lífs og liðnír: