Fálkinn - 10.04.1942, Blaðsíða 4

4
F Á L k 1 N M
Wolfgang Amadeus Mozart
jP\ RENGURINN var í frakka úr
fíngerðu, fjólubláu klœði, vest-
ið var úr fjólubláu silki og isaumað,
hnapparnir voru gyltir. Hann var
i lakkskóm ineð gljáandi spennum.
Þegar hann gekk inn spegilfagurt
gólfið í salnum í Schönbrunn rann
hann svo að hann datt. Lítil telpa
skrautbúin kom til hans og hjálpaði
lionum á fætur. Þá faðmaði dreng-
urinn telpuna að sjer, kysti hana
og sagði: „Þjer vil jeg giftast, þeg-
ar jeg er orðinn stór“. Þessi telpa
varð ógæfusöm Frakkadrotning og
hjet Marie Antoinette. En drengur-
inn var Wolfgang Mozart, sem byrjaði
frægðarferil sinn sem undrabarn á
sjöunda árinu.
Einu sinni var maður, sem sagði,
er liann hafði kynst þessu undra-
barni: „Þegar maður opnar vatns-
krana streymir vatnið út — látlaust.
Svona er því líka farið með dreng-
inn hans Leopolds Mozarts. Sje hann
settur nálægt hljóðfæri streymir tón-
listin út úr honum — látlaust.“
Foreldrarnir áttu heima í Salzburg,
þegar Wolfgang og Nannerl systir
lians fæddust. Það er sagt, að Aust-
urrikismenn yfirleitt, en þó sjerstak-
lega Wienarbúar, geri lítið úr gáf-
um Salzborgara. Ganga margar sög-
ur um einfeldni þeirra, en allir
viðurkenna, að þeir sjeu tón-næmir.
Á tið Mozarts var allur bærinn eig-
inlega ein hljómsveit. Allir ljeku á
hljóðfæri og altaf heyrðist tónlist.
Opinberar hljómsveitir ljeku undir
beru lofti, þar var óperuhús, margir
hljómleikasalir, erkibiskupinn hjelt
hljómsveit, ástarljóð lieyrðust sungin
að næturþeli og úr hverju liúsi
heyrðist í fiðlum og clavecin. í
þessu tónlistarlofti ólust börnin upp.
I'aðir þeirra var tónlistarmaður og
stjórnaði hljómsveit erkibiskupsins.
Var liann fríður sínum, svo til var
tekið. Móðir þeirra var undurfög-
ur. Börnin voru eins og englar. Var
sífelt hljóðfærasláttur á heimilinu.
Einn af hestu húsvinunum var lúð-
urþeytarinn Scliactener. Hann og
og Leopold Mozart veittu börnunum
byrjunartilsögnina og þegar Wolf-
gang var fjögra ára, ljek hann mjög
vel á clavecin. Þegar liann var fimm
ára liripaði hann niður nótur á
blað og þegar faðir hans spurði,
hvað þetta væri, þá svaraði snáð-
inn: „Það er consert fyrir clave-
cin!“ Faðir hans og Shactener
hlóu, en þegar þeir höfðu athugað
nóturnar með öllum blekklessun-
um, urðu þeir agndofa. Því að þetta
var tónsmið.
En barnið var einkennilega við-
kvæmt á taugunum. Wolfgang litli
þoldi ekki háreysti og liróp og varð
beinlínis veikur, þegar hann heyrði
suman hávaða. Scliactener ætlaði
einu sinni að fara að lækna þennan
ágalla í drengnum, því að hann
hjelt, að þetta væri ímyndun. Hann
tók básúnuna sína og þeytti hana
svo, að hvein í öllu. En drengurinn,
Wolfgang Mozart, datt þá kylliflatur
á gólfið eins og hann hefði fengið
krampa, svo að Schactener hætti
fljótlega. — Þegar liann var 6 ára
og Nannerl systir hans 11, Ijek hann
svo frábærlega á clavecin og Nann-
erl söng svo frábærlega, að foreldr-
ar þeirra afrjeðu að fara með þau
í ferðalög og láta þau halda hljóm-
leika, eins og hver önnur undr'a-
börn.
Líklega hafa það verið peninga-
vandræði meðfram, sem knúðu Leo-
pold Mozart til þessa. Faðir hans
hafði verið bókbindari við lítinn
kost og lifað í fátækt, en sjálfur
hafði Leopold orðið að hætta laga-
námi vegna efnaskorts og orðið að
gerast liljómleikamaður til þess að
hafa ofan af fyrir sjer og fjöl-
skyldu sinni. En eftirtekjan varð
lítil lijá honum, eins og flestum
listamönnum þeirra tíma, og hann
varð að sætta sig við bágindin
— eins og sonur hans. Nú vænti
Leopold þess að græða gull og
græna skóga á börnum sínum —
undrabörnunum. Og eftir byrjun-
inni að dæma virtist þetta ætla að
takast. Börnin sýndu sig í fyrsta
sinn áðurnefnt kvöld í Schönbrunn-
sölunum í viðurvist Maríu Theresiu
drotningar; þau fengu gullpeninga,
voru kyst á kinnina, fengu falleg
föt — og þeim var spáð glæsilegri
framtíð. Árið 1763, þegar Mozart
litli var orðinn sjö ára, komu feðg-
inin til París, og sigruðu þar bæði
hirð og heiðarlegt fólk. Fögnuður-
inn var í algleymingi, yfir þess-
um börnum, sem virtust geta alt.
Að útliti til virtist Mozart ekki vera
nema fimm ára, en siðar — þegar
liann var orðinn tólf ára, sýndist
hann ekki vera nema sjö. Hann ljek
fyrir dætur Lúðviks fimtánda og
fyrir madame Pompadour hina al-
máttku, og gullinu rigndi yfir for-
eidra hans, ekki síður en yfir for-
eldra Dionne-fimmburanna nú á
dögum. Frá París fór hann til Lon-
don og frá London til Amsterdam
og Bruxelles og þaðan til þýskra
borga. Leopold Mozart og húsfreyja
hans skrifuðu vinum og kunningj-
um brjef til Salzburg og áttu ekki
orð til að lýsa öllu meðlætinu. En
sólin hvarf von bráðar. Það reynd-
ist erfitt, þetta flakk — stað úr
stað — milli stórborganna, i þung-
lamalegum, síhristandi vögnum, og
að hafast við á gistihúsum í köld-
um herbergjum, æfa sig í sífellu,
halda hljómleika á kvöldin en ferð-
ast á daginn, búa við sífelda á-
reynslu og sífelda hugþenslu. Og
peningarnir, sem fengust i aðra
liönd, voru fljótir að fara. Og á-
huginn dvínaði hjá almenningi. —
Þegar þau gistu Paris í annað sinn
voru hljómleikasalirnar hálftómir,
börnin voru veik og gífur-auglýsing-
ar Leopolds Mozarts hrifu ekki. —
Þegar þau komu aftur til Salzburg
voru þau gröm i lhiga og litlu fjáð-
ari en þegar þau fóru. En nýjar
hljómleikaferðir voru farnar og með
lílcum árangri. í Wien var bólusótt,
jiegar þau komu þangað, svo að
t'ólk þorði ekki að sækja skemtanir.
Og tvö lítil sönglög, sem drengur-
inn hafði samið og sem voru bend-
ing um l>að, sem koma skyldi frá
hinum uppvaxandi tónlistarsnillingi,
fengu ekki álieyrn hjá neinu leik-
liúsi.
— Þegar Wolfgang Mozart var
þrettán ára gekk hann í þjónustu
Collodero greifa, öðru nafni Hiero-
nymusi biskupi, sem var landsherra
í Salzburg, og þar átti fyrir honum
að liggja, að lifa bitrustu stundir
liinnar skömmu æfi sinnar. Hann
átti að vera konsertmeistari í hljóm-
sveit biskupsins og átti að klæðast
einkennisbúningi þjóna hans. Hiero-
nymus var liár og magur, skorpinn
á hörund og með lævisleg augu,
myndugleikamaður, sem hafði sára-
lítið álit á „málverkapeyjum og
músikönturum“, en hjelt hljómsveit
aðeins vegna þess, að þetta var
tiska fyrirmanna. Ilann sýndi Moz-
art hina mestu fyrirlitningu í allri
umgengni og ljet hann borða í eld-
húsinu með vinnufólkinu. Um þetta
segir Mozart í einu af brjefum sín-
um: „Herbergisþjónarnir sitja við
borðsendana, en jeg sit á móti
vinnumönnunum, en í óæðra sæti
en matreiðslufólkið. Fúkyrðum og
ljótum munnsöfnuði rignir yfir mig,
en þó slær aldrei í brýnu út af
því, vegna þess að jeg svara slíku
aldrei, en þegar jeg þarf að svara,
þá geri jeg það jafnan með liæ-
versku.“ Vegna fátæktar neyddist
Mozart til þess að vera i þessari
stöðu áfram, þangað til kammer-
lierra biskupsins sparkaði i hann,
í æði yfir því, live Mozart var stilt-
ur. Þá flýði hann, og árið eftir,
1770, er hann kominn' í stærðar
ferðalag um Ítalíu.
Hann hafði þegar samið fjölda
merkilegra tónsmiða og nú samdi
hann, fjórtán ára gamall, óperuna
„Miþridates“, sem var sýnd i Milano
við dæmafáan fögnuð tuttugu sinn-
um i röð og voru það einsdæmi í
þá daga. Hann fjekk 40 gyllini fyrir
þessa óperu og fjögur gyllini að auk
fyrir hverja sýningu. Það urðu 120
gyllini og þótli honum það mikið
fje. Þegar hann kom til Róm ljek
liann fyrir pófann, sem í launaskyni
ljet hann fá aðgang að Sixtínsku
kapellu til þess að heyra „Miserere“,
hið fræga tónverk Allegris. Það var
aðeins leikið tvisvar á ári, og allrar
varúðar gætt, að afrit af nótunum
kæmist ekki út meðal almennings.
Enginn mátti heyra þetta tónverk
nema í páfagarði. Mozart hefir lýst
þeim undursamlegu álirifum, sem
verkið liafði á hann. Sópransöngv-
arar páfans sungu og á veggnum að
baki þeim var hið mikla málverk
Michelangelos „Dómsdagur“. Alt var
baðað í Ijósum og sýndist svo sem
sálir hinna fordæmdu engdust al'
kvölum. Smámsaman var slökt á
kertunum og ldjómarnir hljóðnuðu
og þegar þeim lauk var liálfdimt i
salnum. Margir urðu svo gagntelcnir
af þessu, að þeim lá við yfirliði.
Páfinn hótaði þeim banni og bölv-
un kirkjunnar, sem reyndu að af-
rita nóturnar að tónverkinu. Þeg-
ar Mozart koin heim skrifaði hann
alla ,,satsana“ úr tónsmíðinni eftir
minni, og þrcmur dögum siðar var
föstudagurinn langi og átti að syngja
„Miserere“ á ný, og Mozart fjekk
að hlusta aftur. Hann hafði nót-
urnar, sem liann liafði skrifað í
hattinum sínum og meðan verið
var að spila og syngja leiðrjetti
hann þær. En einhvernveginn vitn-
aðist það, að Mozart litli liefði náð
nótunum að tónsmíðinni og páfinn
kvaddi hann til fundar við sig. En
Mozart, sem líka hafði undurfallega
barnsrödd, söng verkið svo blítt og
aðdáanlega fyrir páfann, að hann
fyrirgaf lionum. Þannig atvikaðist
það, að tónverkið „Miserere" varð
lieyrum kunnugt utan páfagarðs.
Nýjar hljómleikaferðir tóku við,
ný vonbrigði, nýjar áhyggjur. Moz-
art fór til Mannheim og fleiri þýskra
bæja, en eftirtekjan var lítil. Hann
kom enn til Paris, en þar vildu
fáir hlusta á liann. Þar dó móðir
hans og hann kom einn heim til
Salzburg, en þar bjó hann við
þröngan kost, þó að hvert tónverkið
öðru ágætara kæmi frá honum og
væri leikið á hljómleikum og vekti
aðdáun — og gleymdist. Eftir að
hann fluttist til Wien voru ástæður
hans litlu betri, en loks gat hann
trygt sjer daglegt brauð með því að
ráðast „keisaralegt kammertón-
skáld“. Þá var hann orðinn 28 ára
og ótti fá ár eftir ólifuð. Eins og
Ijós, sem blossar á skarinu áður en