Fálkinn - 23.07.1943, Blaðsíða 4

4
FÍLKINN
Philip Noel Baker:
Einu sinni þekkti jeg mann, hann hjet
I RIDTIOF NANSEN.
Grein sú, sem hjer fer á eftir er skrifuð af hinum fræga
mannúðarfrömuði Noel Baker, sem var samstarfsmað-
ur Fridtjof Nansen í líknarstarfi því, sem hann tókst
á hendur fyrir alþjóðasambandið, eftir síðustu styrjöld.
Það var Nansen, sem stjórnaði þjóðflutningunum miklu,
miJli Tyrklands og Grikklands. Það var hann, sem greiddi
götu þeirra, sem hvergi áttu ríkisborgararjett. Yegabrjef
þeirra hjetu „Nansens-vegabrjef“. Það var hann sem
skipulagði Hjálpina gegn hungursneyðinni í Volgahjer-
uðunum í Rússlandi og bjargaði lífi miljóna manna. En
það var Noel Baker, sem gerður var út af Alþjóðabanda-
laginu til þess að fá Nansen til þess að taka þessi störf
að ’sjer. — Greinin er skrifuð fyrir norska blaðið „Fram“
í London, og þýdd hjer úr því.
fyrir. Þeir vissu ekki að undirbún-
ingur hans hafði í liverju smáatriði
'verið svo fullkominn, að í fyrsta
skifti í sögu lieimskautaleiðangr-
anna fórst ekki einn einasti maður
af kulda eða vosbúð — meira að
segja: læknirinn í ferðinni kvartaði
sáran yíir því, að hann hefði ekk-
ert jjarna að gera. Og í mars 1895
voru þeir staddir á hálfnaðri leið
í íshafinu, átján mánuðum eftir að
þeir fóru frá Noregi. Allir heilbrigð-
ir og gunnreifir, sælir og sigurviss-
ir, og höfðu náð meiri vísindaleg-
um árangri en Nansen hafði þorað
að gera ráð fyrir,
Cvo að í raun rjettri voru þeir
^ orðnir sígurvegarar, þarna sem
þeir sátu á sleðanum, í tunglskini
hundruð sjómílur, ýmist gangandi
eða róandi í liúðkeip. Hann vissi
að í þetta langa ferðalag gat hanu
ekki haft méð sjer meira af vistum
og gögnum, en hægt væri að koma
fyrir á einum hundasleða. Hann
vissi, að ef hann eða Hjálmar Jolian-
sen samferðamaður lians yrði annar-
hvor veikur, þá væri engrar aftur-
koinu auðið.
Alt þetta vissi hann — en eigi
að síður liafði hann verið að semja
þessa áætlun sína allan veturiftn,
um borð í Fram, rólega, nákvæm-
lega en hugdjarft. Og nú sat liann
þarna á sleðanum með honum Sverd-
rup og var að kveðja hann.
Sverdrup þekti líka hætturnar,
sem Nansen átti fyrir liöndum. En
hann hafði svo mikið traust á Nan-
sen, að hann þóttist vita að hann
mundi komast fram úr þessu; meira
að segja lagðist það i hann, að Nan-
sen mundi verða kominn til Nor-
egs á undan Fram. Og þegar þeir
skildu tók hann loforð af Nansen:
„Nansen. Þegar þú kemur lieim aft-
ur — ertu þá að hugsa um að kom-
ast á suðurheimsskautið? Því að ef
þú ætlar að gera það, þá verður þú
að bíða eftir mjer, svo að jeg geti
komist þangað með þjer.“
DAG nokkurn í mars árið 1895,
fyrir nærri fimtíu árum, sátu
tveir menn á hundasleða, í sólskini,
norður í hvítri auðn heimskauts-
ins. Þeir voru staddir norðar en
nokkur maður liafði verið á undan
þeim.
Annar var Fridtjof Nansen, land-
könnuður, vísindamaður og málari,
og var nú leiðtogi norðurskautsfar-
ar; hinn var Otto Sverdrup, skip-
stjóri á leiðangursskipinu „Fram“.
Það var Nansen, sem átti upptökin
að ferðalaginu, sem nú átti að koma
í framkvæmd. í visindarannsókn-
um sínum — hann var þá að glima
við ýmsar gátur í haf-fræði —
hafði liann myndað sjer þá kenn-
ingu, að yfir þvert íshafið lægju
str'aumar. Ef honum tækist að kom-
ast á skútu sinni inn í hafishelluna
við norðurheimskautið, mundi liann
reka í ísnum yfir heimskautið eða
svo nærri því, sem nokkrum manni
gæti auðnast að komast.
Þessi kenning. var ný, hún var
þveröfug við það, sem fyrri norð-
urkönnuðir höfðu talið rjett. Og
það mátti heita, að áform Nansens
mætti samhljóða mótspyrnu og héift-
arlegar árásir voru gerðar á það, af
lærðum mönnum og landkönnuðuin
flestra þjóða. Þeir sögðu, að hon-
um mundi ekki takast að finna neina
stráuma í Norður-íshafinu, þeir
sögðu að han gætí ekki látið smíða
það skip, sem stæðist fangbrögð
hafíssins. Og þeir sögðu að nægi-
legar raunir væru búnar þeim, sem
fengist við norðurskautsfarir, kuldi,
sjúkdómar og harðrjetti, þó að ekki
væri verið að bæta við nýju áformi,
sem væri þannig lagað, að ómögu-
legt væri að hopa til baka er á
hólminn væri komið. Þeir sögðu að
það stappaði nærri glæp af Nansen
að vera að brýna kunningja sína út
í svona hættur og seigdrepandi fyr-
irtæki.
NANSEN hafði lilustað með at-
hygli á alla þá, sem settu út á
hann; en ekki gat hann fundið í
Nansen (t. h.) i
Englandi 1921,
sem framkvæmda
fitlltrúi Alþjóöa-
sambandsins, að
»
ræða um útlaga-
málin við Noel
Baker, höfund
þessarar greinar.
máli þeirra neitt það, sem bifaði
sannfæringu hans. Hann ljet smíða
kugginn sinn með nýrri gerð, sem
hann hafði sjálfur liugsað; hann
rjeð áhöfnina sína — þrettán unga
sjálfboðaliða; liann kvaddi konuna
sína- og hana litlu dóttur sína, og
sagði þeim, að hann mundi ekki
koma heim aftur fyr en eftir þrjú
ár, en í síðasta lagi fimm. Og svo
— þvi að árið 1893 voru loftskeytin
ekki til — hvarf hann út í óminn-
isnótt íshafsins. Vinir hans og kunn-
ingjar í Noregi áttu ekki annars
völ er að bíðta, og kvíði og kvöl,
sem aðrir vísindamenn höfðu sáð
til, nöguðu sál þeirra. Þeir gátu
ekki vitað jafnóðum'— eins og þeir
hefðu vitað, ef þetta liefði gerst
núna — að áætlun Nansens stóðst
í öllum atriðum þegar kom í hafís-
inn. Þeir vissu ekki, að liann liafði
látið skútuna frjósa inni, í ísnum,
alveg eins og hann hafði gert ráð
fyrir. Þeir gátu ekki vitað, að Fram
var svo sterkt skip, að aldrei varð
hætta á þvi, að ísinn mundi brengla
það; að straumarnir voru mjög svip-
aðir því, sem Nansen hafði spáð;
að leiðangurinn rak í mjög líka
stefnu og Nansen hafði gert ráð
norðurlijarans, Nansen og Sverdrup.
Sigurvegarar — en þessi sigur var
ekki nógu mikill, fanst Nansen. Þeir
voru gríðarlega miklu nær Norður-
skautinu en nokkur maður liafði
verið á undan þeim og þá rak yfir
Norður-íshafið, eins og áformað
liafði verið. En liá ralc ekki yfir
sjálft heimskautið; Fram hrakti úr
leið, svo að þeir lentu nokkrum
breiddargráðum sunnar en Nansen
liafði vonað. Þessvegna hgfði hann
samið nýja áætlun. Hann hafði á-
kveðið að skilja við Fram við ann-
an mann og fara gangandi norður á
bóginn. Hann vissi, að þegar hann
skildi við skipið, mundi liann ekki
finna það á sama stað þegar hann
kæmi til baka. Hann vissi, að áður
en hann kæmist á heimskautið yrði
hann að ganga yfir endalausar tor-
færur með hrönnum og vökum, sem
gælu lieft för hans. Hann vissi, að
eina lífsvon hans var að geta komist
til baka, yfir autt haf til óbygðra
úteyja, sem nefndar eru Franz Jós-
efsland, og þar gæti farið svo, að
eitthvað skip rækist á hann og flytti
liann til mannabygða. Hann vissi, að
áður en hann kæmist til Franz Jós-
efslands yrði liann að fara ellefu
T EG byrjaði með því að segja
þessa löngu sögu vegna þess að
get ekki sagt gleggri lýsingu í færri
orðum, á manninum, sem jeg þekti.
Sá Nansen, sem tók virki Alþjóða-
bandalagsins í Genf í áhlaupi, var
sami maðurinn sem gerði áhlaup á
jökulhrannir norðurheimskautsins.
Þeir eiginleikar og liæfileikar sem
komu visindamönnum til að kalla
hann mesta landkönnuð, sem nokk-
urntíma hefði verið uppi, gerðu
hann lílca að einum í fámennum
hópi stjórnmálamanna, sem hafa
lagt hönd að þvi að skapa nýja
hreyfingu í sögu mannkynsins.
Jeg get hest lýst því, sem fyrir
mjer vakir með því að segja ykkur
frá livernig jeg kyntist honum. Ai-
þjóðabandalagið sendi mig til Osló
í marsmánuði 1920 til þess að biðja
Nansen um að gerast „high com-
missioner" — framkvæmdafulltrúi
— Alþjóðabandalagsins. Það óskaði
þess að Nansen tæki að sjer að
koma lieim til föðurhúsanna og ætt-
arslóðana öllum þeim herskörum
af föngunj, sem ennþá — hálfu
öðru ári eftir stríðslok — voru í
fangabúðum í Mið-Evrópu, Rúss-
landi, Síberíu og víðar. Ættjarðir