Fálkinn - 21.06.1946, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Kaupfélag Eyfirðinga
sextugt
Núverandi verslunarhús KEA.
Eimi sinni eignaðist Reykjavík
sórverslun, á þeirra tima mæli-
kvarða; verslun í mörgum deildum
og með vísi að ýmiskonar iðnaði,
svo sem vindlagerð og brjóstsykurs-
gerð. Og á eldspýtustokkum mátti
lesa orðin: „Allt fæst í Thomsens
Magasín“. Fáir kipptu sér upp við
hið erlenda nafn þá, og meira að
segja er enn til verslun i Reykjavík,
sem kallar sig magasín. En hins er
getið að bóndi einn kæmi inn í
Thomsens Magasín og bæði um skyr
og rjóma en fékk það ekki. Þá
voru svoleiðis vörur ekki hafðar á
boðstólum í höfuðstaðnum. En liins-
vegar fékkst margt i Thomsens
Magasín og þessi verslun var um
margt á undan sínum tíma.
Ef nokkur islensk verslun gæti
auglýst þessi árin: „Allt fæst liér!“
Þá mundi Kaupfélag Eyfirðinga ef-
laust standa næst því að geta tek-
ið sér þessi orð í munn. Þó að
það sé stórt orð Hákot og viður-
hlutamikið að segja „allt“. En það
er ótrúlega margt, sem rúmast und-
ir nafninu ,,KEA“. Það er ekki að-
eins almenn verslun með allar al-
mennar vörutegundir heldur líka
svo margt annað. Það er ekki hægt
að snúa á KEA með því að biðja
um skyr og rjóma. Og Kea rekur
stórfeldan iðnað — framleiðir ekki
aðeins skyr, rjórna og osta og slát-
urafurðir, heldur líka smjörlíki,
kerti, ullardúka og eltiskinn og margt
Jukob Frimannsson,
núv. framkvœmdastjóri.
fleira. Og rekur meðal annars eitl
vistlegasta gistihús landsins og lyfja-
búð og rekur útgerð. Hvar sem lit-
ið er yfir miðbik Norðurlands er
KEA einskonar Sesam, og ekkert
verslunarfyrirtæki hefir nokkru sinni
sett sinn svip í sama mæli á sinn
bæ, sem KEA liefir gert á Akureyri.
KEA er Akureyri og Akureyri er
KEA.
Þetta mikla fyrirtæki rekur upp-
runa sinn til fundar, sem nokkrir
bændur í þrem hreppum Eyjafjarð-
ar héldu á Grund, 19. júní 1886.
Tilefni fundarins var það, að þeim
hafði borist bréf frá Jóni Vídalín,
innihaldandi „tilboð og skilmála,
sem húsbændur Jóns, þeir herrar A.
Zöllner & Co. í Nýjakastala setja
um verslunarsamband er þeir hjóð-
ast til að gera við (pöntunarfélag)
Eyfirðinga. .“
Það voru sauðakaup, sem um var
að ræða og skyldu bændur senda
liá til sölu á eigin ábyrgð. Á fund-
inum skrifuðu 17 bændur sig á lista
og löfuðu hundrað sauðum alls. —
Skyldu þeir geta pantað vörur fyrir
andvirðið, eða sem svarár 12 króna
virði fyrir hvern sauð. Þeir urðu
220, sem sendir voru um haustið,
og verslunarvelta félagsins, þ. e.
andvirði sauðanna, varð kr. 3131,42.
Þetta var sá mjói vísir. Finitíu ár-
um síðar var vöruveltan orðin yfir
6.0 miljónir króna. Og árið 1943
nam vörusala KEA og iðnfyrirtækja
þess, sem til fyrirtækisins teljast,
rúmlega 22 miljón krónum, en þá
hafði dýrtíðin líka færst i aukana.
En vörumagnið hafði þó farið si-
vaxandi.
Máttur samtakanna á sér ekki ann-
að betra sönnunargagn hér á landi
en KEA. En — saga þess fyrirtækis
sýnir líka, að sá máttur er litils
virði ef ekki veljast þeir menn til
forustunnar, sem frábærir eru að
verslunarviti og þora eigi aðeins að
hugsa heldur lika að framkvæma, og
liafa lag á að þoka umbjóðendum
sínum fram og fá þá til að fallast
á stórræði. Þó að allir framkvæmda-
stjórar KEA hafi verið mestu sóma-
menn, þá er það staðreynd, að
kaupfélaginu þokaði harla lítið fram
á við fyrstu 20 ár æfi sinnar; það
var kirkingur í ]ivi, sem lá við að
yrði því að bana og hefði kanske
orðið það, ef hjálpin liefði ekki
venð næst þegar neyðin var stærs.,
jg félagið hefði ekki fengið þann
forustumann, sem lagði grundvöll-
inn að þeim samfellda þroska, sem
einkennt hefir þetta mikla verslun-
arfyrirtæki síðan. Hallgrímur Ivrist-
insson varð bjargvættur félagsins
og jafnframt stórvirkastur fram-
kvæmdamaður á sviði ísjenskra
samvinnumála yfirleitt.
Fyrstu tuttugu æfiár KEA eru
saga erfiðrar baráttu. Fram til árs-
ins 1899 var lifandi fé aðal úlflutn-
ingsvaran, ásamt dálitlu af ull. Árs-
útflutningurinn nam aldrei yfir 27
þúsund krónum þessi árin. Og inn-
flutningur vöru varð mestur rúm
29 þúsund krónur, enda starfaði
KEA sem pöntunarfélag öll þessi
ár og hafði enga útsölu. Pöntuðu
vörurnar voru afhentar á bryggj-
unni eða í leigupakkhúsi, uns félag-
ið afréð að byggja lítið hús til vöru-
afgreiðslu, árið 1898. Það var ekki
nema 14x12 álnir, einlyft, en hef-
ir síðan verið stækkað tvivegis og
var aðalbækistöð félagsins þangað
til stórhýsið við Hafnarstræti 91 var
fullgert árið 1930.
Það voru eins og áður getur
bændur úr þrem hreppum Eyja-
fjarðarsýslu er stóðu að stofnun-