Fálkinn - 18.09.1953, Qupperneq 5

FÁLKINN
5
Nú koma margir í Surtshelli, en
fæstir komast nema stutt inn i liell-
inn. Veklur því það, hve ógreiðfært
er yfir niðurfallið grjót, og væri
þarfaverk að gera gangstig yfir verstu
torfærurnar, því að þær eru tæplega
færar öðrum en vönu göngufólki á
léttasta skeiði. Sá sem ekki hefir kom-
ist inn að klakadröngunum í liellinum,
hefir ekki séð það sem einkennilegast
er við þessa merkilegu náttúrusmíð.
Líka væri það girnilegt til fróðleiks
að eignast fullkominn uppdrátt af
Surtshelli óg öðrum merkustu hraun-
hellinn landsins.
þeir fyrstir manna til að kanna liell-
inn og mæla lengd lians ....“
En samt mun Borgarfjörðurinn enn
eiga sterkasta aðdráttaraflið — ekki
síst sá liluti hans, sem telst til Mýra-
sýslu.
En einmitt sá hluti sýslunnar, sem
fyrst og fremst var óðal þeirra Mýra-
manna á Borg, er mlnnst kunnur út
í frá, og mun það einkum stafa af
því hve vegir eru iélegir þar á mýr-
lendinu. Þarna eru þó mektarbýli
með fræga sögu, svo sem Akrar og
Álftatunga og Hjörsey, en þau vcrða
úrleiðis flestum venjulegum ferða-
mönnum. Það er aðeins efri hlu.fi
vesturhreppanna sem er i þjóðbraut,
og þess vegna koma margir í Hítar-
dal, sem cr frægasti staður vestursýsl-
unnar, og inn að Hítarvatni, i Hólm
Bjarnar.
Nú eru 8 lireppar í Mýrasýslunni,
nefnilega auk áðurnefndra þriggja
vesturhreppa: Hvitánsíðuhreppur
austast, þá Þverárhlíðar- og Norður-
árdalshreppur, en suður af jjeim Staf-
holtstungnahreppur, og loks Borgar-
neshreppur, þ. e. Borgarnes og um-
hverfi, sem skilið var frá Borgar-
hreppi eftir að kaupstaðurinn fór að
eflast. Er þessi nýi lireppur langfjöl-
mennastur og hefir um 800 íbúa, eða
yfir 40% allra sýslubúa.
Það væri flónska að nefna einn
stað fremur öðrum í austursveit-
um Mýrasýslu og segja að hann væri
fegurstur allra. Þvi að liér er svo
mikið af fögrum stöðum, að það hlýtur
að liggja í smekk livers einstaklings
liver honum þyki fegitrstur. Eg hefi
liitt mann, sem sagði að sér þætti
ljótt á Þingvöllum, og þó var sólskin
þegar hann sagði það. Honum fannst
of gróðurlítið þar. Sá sarni mundi
líklega segja, að Stafholtstungurnar
væru miklu fegurri sveit en Hvitár-
síðan kringum Gilsbakka, og miklu
fegurra í Desey en upp við Laxfoss og
Grábrókarhraun. — En svo mikið er
v:ist, að Mýrasýsla á eiíthvað við
allra smekk. Hún er búsældarleg en
á lítil hrjósturlönd, Inin á Borg, Gils-
bakka, Norðurárdal og — Eiríksjökul.
Ilún á Langá, Noröhrá og Þverá og
vötnin óteljandi uppi á Tvidægru og
Arnarvatnsheiði, og allt þetta gerir
hana að fiskisælustu sýslunni á land-
inu.
Höfundur ritar sérstakan kafla, og
kannske þann allra skemmtilegasta i
bókinni, um laxveiðiár og veiðivötn.
Þar lýsir liann lax- og silungsveiði
í ám og vötnum, og ótal veiðiaðferð-
um sem liann sá notaðar i æsku eða
hafði spurnir af. Útfarnir veiðimenn,
erlendir og innlendir hafa stundað
skemmtiveiði í ánunj, en sögu segir
höfundur líka af því, að lax í hinni
frægu Þverá hafi hlotið sitt skapadæg-
ur á þann liátt, að rösk kona skellti
sér úr söðlinum með útbreidd pilsín
ofan í ána og náði þannig laxinum!
Lýsingar á veiðihyljum í Þverá, eru
gerðar af svo miklum kunnugleik, að
engum skyldi koma á óvart þó að
veiðimenn notuðu sér þær.
Og höfundur lýsir ekki aðeins ám
og vötnum heldur segir hann sögu
veiðiskaparins í þeim langl aftur í
aldir. Og liann kann aðra sög*i en
ánna. Hann kann sögu byggðar og
býla og atburða, sem tengdir eru við
ákveðna staði, og þá sögu segir hann
svo skemmtilega og látlaust, að unun
er að lesa. Mér kæmi ekki á óvart
þó að eftir útkomu bókarinnar yrði
ferðafélagsmeðlimur á hverju einasta
heimili í Mýrasýslu, því að bókin
er át.tliagafræði í orðsins bestu merk-
ingu, þeim sem héraðið byggja, en
öðrum landafræði og saga og öllum
þeim, sem um sýsluna ferðast ómet-
Við Laxfoss. Út- .
sýn fram Norður-
árdal.
Vegakerfi Mýra- og Borgarfjarðar-
sýslna er með þvi fullkomnasta sem
gerist á landi hér og þjóðleiðin milli
Suður- og Norðuriands liggur yfir
þverar sýslurnar og um endilangan
Norðurárdal. Stundum hefir sumar-
gistihús verið rekið í Beykholti í
Borgarfjarðarsýslu en í Mýrasýslu
hafa einkum Hreðavatn, Norðtunga
og Arnbjargarlækur verið vinsælir
sumardvalarstaðir, en þeir eru marg-
ir fleiri í sýslunni. Gistihús er í Borg-
arnesi og víða veiðiskálar, eign ein-
staklinga, en meðfram norðurleiðinni
veitingastaðir á Ferstiklu og við Hvitá,
í Borgarfirði, og við vegarálmuna
heim að Hreðavatni. Nú hefir sá veit-
ingaskáli verið fluttur. Og auk Iians
er kominn í Grábrókarhrauni nýr og
veglegur veitinga- og gististaður.
„Bifröst" heitir hann og Samband ísl.
samvinnufélaga liefir reist hann og
ekki sparað til að gera hann vel úr
garði. Þar eru húsakynni svo vönduð
og smekkleg, að þau taka fram því,
sem gcrist hér á landi, og „Bifröst"
mundi sóma sér vel hvar sem væri
á Norðurlöndum.
Af þvi, sem skrifað stendur hér að
framan má ráða, að ég ráðlegg öllum
þeim, sem bókina eiga, eindregið til
að lesa handa vandlega. Og hinum,
sem ekki eiga hana, ræð ég til að
ganga í „félag allra landsmanna". Það
er eina leiðin til að eignast Árbók
Ferðafélags íslands — um Mýra-
sýslu. *
Sk. Sk.
Hvítá, neðanvert við
Kalmanstungu. Strút-
ur og Eríksjökull.
anlegur leiðarvísir og förunautur.
Höfundur skiptir efni bókarinnar
í tólf kafla. Fyrst kemur ahnenn land-
fræðilýsing byggða og óbyggða sýsl-
unnar, jarðmyndana og gróðurs, á-
saml landnámsyfirliti og hreppaskipt-
ingu. Þá kafli uni samgöngur og að-
drætti, bæði á sjó og landi. III. kafl-
inn segir frá veiðiskapnum, og er
bans litillega getið bér að framan.
•— En síðan koma átta kaflar, hreppa-
lýsingar og staðaKog fær hver hreppur
sinn kafla.
Loks segir siðasti, XII. kafli frá
helstu hellum í sýslunni, en þrir
þeirra eru þjóðfrægir, nfl. Surtshellir,
Stefánshellir og Vígelmir, allir i Haíl-
mundarhrauni. Þar er bæði glögg lýs-
ing á hellunum, og styðst höf. þar
meðfrain við lýsingu Matthiasar Þórð-
arsonar formenjavarðar, og einnig er
sögð saga þeirra í sambandi við úti-
legumenn. Um Surtshelli segir höf.
m. a.: „Á siðari öldum var skekinn
svo kjarkur úr þjóðinni, að menn
hræddust hellinn og töldu sér vísan
voða að ganga í hann. Þeir Eggert
Ólafsson og Bjarni Pálsson voru mjög
lattir þess að fara í Surtshelli, en
þeir létu það ekki aftra sér. Urðu