Fálkinn - 26.11.1953, Síða 4

4
FÁLKINN
í Hongkong eru húsin með vestrænu sniði.
KÍNVERJAK eru vafalanst sú af nú-
verandi þjóðum heims, sem á sér
elsta skráða sögu. Keisaraætt Hia er
er aðeins nefnd i þjóðsögum. En saga
Kínverja hefst með Chou-ættinni, sem
rikti í Kína 1122—1255 f. Kr. Kín-
verjar komust ekki i samhand við
Vesturlönd fyrr en á 10. öld e. Kr.
en þá ríkti hin mongólska Yuen-keis-
araætt. Og ferðalangurinn Marco
Polo var fyrsti vestræni maðurinn,
sem gat sagt nokkuð til hlitar frá Iíín-
verjum. — Oldum saman Iiefir Kína
orðið að verjast óvinum bæði úr
Asíu og vestan úr löndum. Árið 1912
var Mandsju-keisaraættin rekin frá
rikjum og lýðveldi kom í landið. Sun
Yat-sen og síðar Chiang Kaj-shek
reyndu að koma höföingjaveldinu fvr-
ir kattarnef og koma á lýðræði í Kina.
En þeim mistókst ])að sem mest var um
vert: að skipta jarðnæðinu á réttlátan
'hátt og bjarga milljónum fátækra
bænda úr sárri neyð. Það var þess
vegna sem jarðvegur varð fyrir kenn-
ingar Mao Tse-tungs.
Hver er þessi voldugi maður'? Hann
er fæddur 1893, sonur fátæks bónda.
Árið 1911 stofnaði hann ásamt 11 fé-
lögum sínum kommúnistaflokk i
Kína. Framan af var vingott með þeim
Mao og Chiang Kai-shek, en síðar
urðu þeir hatursmenn. Þó hjálpaði
Mao og herinn sem hann hafði kom-
ið á fót, Chiang i baráttunni við jap-
anska innrásarherinn 1937. En undir
eins og Japanar 'höfðu beðið ósigur,
1945, hófst borgarastyrjöldin i Kína
aftur og loks tókst Mao að hrekja
þjóðernissinnana og Chiang úr land-
inu og stofna „þjöðveldi“ í Kina. En
Chiang Kai-shek heldur aðeins eyj-
unni Formosa.
I Kína eru sjö stjórnir.
1. októ'ber 1949 var Mao Tse-tung
kosinn forseti hins nýja lýðveldis, en
stjórn þess er skipuð 30 ráðherrum
og 30 vararáðherrum og situr i Peking,
og auk hennar eru fi stjórnir ýmissa
landshluta og sitja um 20 ráðherrar i
liverri. Nýj»t stjórnarskráin gerir ráð
fyrir 'þjóðþingi og allir yfir 21 árs
hafa kosningarrétt og kjörgengi —
jafnvel ]iólt ólæsir séu. Þeir ólæsu fá
skál með baunum af mismunandi lit,
en hver litur táknar ákveðinn flokk.
En ekki hefir enn verið kosið fil þessa
þings. í stað þess starfar löggjafar-
nefnd, sem er ráðunautur stjórnar-
innar en ber aðeins *ábyrgð gagnvart
forsetanum. Auk kommúnistaflokks-
ins hafa 9 aðrir stjórnmálaflokkar
verið leyfðir.
Hvítir menn áhrifalausir.
Siðan Mao tók við völdum eru hvít-
ir menn orðnir áhrifalausir nm fjár-
mál landsins. Tímabil „hinna opnu
liafna“ stóð rétt 100 ár. Árið 1840
fengu Englendingar ýms sérréttindi
mcð Nankingsamningnum svonefnda,
meðal annars fríhafnir á 5 stöðum. —
Fleiri komu á cftir og á árunum
1842—1901 fengu önnur stórveldi
sams konar hlunnindi — Frakkland,
Þýskaland, Austurríki, Ítalía, Rúss-
land, Japan, Portúgal og Bandaríkin.
()I1 fjárráð Kínvcrja voru bókstaflega
í 'höndum útlcndinga. En ævaforn
menningarþjóð eins og Kínverjar voru,
gat ekki til lengdar sætt sig við þetta.
Árið 1900 .varð „boxarauppreisnin“
svonefnda í Kína og eftir það gátu
vestm'þjóðirnar ekki fært út kvíarnar
í Kína. Og síðan 1912 hafa stórveldin
smátt og smátt orðið að afsala sér
réttindunum. Frakkar hörfuðu á burt
úr landinu árið 1945.
í dag eru aðeins tveir bæir í liönd-
fyrr
um útlendinga, hin enska borg Hong-
kong og Macao, sem Portúgalar ráða.
Kína hefir stjórnmálasamband við öll
kommúnistaríki í Evrópu og ýms önn-
ur ríki hafa og sendiherra í Peking,
svo sem England og Noregur, en önn-
ur hafa ekki enn viðurkennt stjórn
Mao Tse-tungs.
Kína er of stórt.
Kínaveldi er um tíu milljón fer-
kílómetrar. Kínverjar liafa aldrei átt
nýlendur sjálfir, en orðið fyrir
ásókn voldugra nágranna, einkum
Japana. En enginn óvinur liefir getað
lagt Kína undir sig. Fyrr eða síðar
thefir innrásarhernum „blætt út“ i
„ríkinu himneska" og orðið að hörfa
til baka, eða beinlinis ilenst ]>ar
sem þeir voru komnir.
Fjórar stærstu árnar í landinu eru
samtals 14.000 kílómetra langar og
eru aðal samgönguæðar þjóðarinnar.
Stærsta borgin í Kina er Shanghai
og þar húa fjórar milljónir manna.
Og hæsta fjallið heitir Mus-Tag-Ata
og er 7860 metra hátt.
5. hver heimsbúi er Kínverji.
Samkvæmt síðustu manntalsskýrsl-
um búa 4G1 milljón manns í Kína, —
380 milljón Kinverjar og 80 af öðrum
þjóðflokkum. í Norður-Kína er fólk
hávaxið og ljósgult á liörund. Að
sunrianverðu er það lægra og dekkra,
en miklu fjörmeira. Um 87% af
landsbúum lifir í kös á minna en
Jiriðjungi landsins, enda er ekki nema
lítill hluti ])ess frjósamur. Kínverski
stofninn er sterkur og hjá kynblend-
ingum ber alltaf meira á kínversku
ættinni. En það er fátítt að Kínverjar
giftist útlendingum.
Viðkoman er mikil í Kina því að 5
börn fæðast árleiga á hverja 100 ibúa.
En meðalævin er stutt, ])ví að bæði
slys og farsóttir taka mörg mannslíf.
Og þó er það óhugnanlegast að um
3 milljónir deyja á hverju ári úr
sultil
og nú
Þegar minnst er á landbúnað Kin-
verja má líkja Iionum við auðkýfing
sem er að deyja úr hungri, því að
hann getur ekki breytt auð sinum í
brauð. Landið á miklar auð- og orku-
lindir. En samt er þjóðin bláfátæk,
'því að jörðin er yrkt með úreltum
aðferðum og sumar auðlindirnar eru
ekki notaðar. Tæpar 1% af vatnsorku
Kína hefir verið virkjað. Talið er
að í Kína séu um 240 milljarð smá-
lestir af kolum, 600 milljón smálestir
al' olíu, 2 milljón smálestir af „tung-
sten“ og 24 milljón smál. af mangan.
í Kína er ræklað um 50 milljón smá-
lestir af rísgrjónum, 30 millj. af rúgi
og 23 milljónir af soyabaunum. En
þjóðinni sjálfri veifir ekki af þessum
mat, svo að litið verður afgangs til
útflutnings. Og landbúnaðurinn er að-
alatvinnuvegurinn. í ársbyrjun 1951
var talið að 81 % af þjóðinni lifði af
foúskap, tæp 3% af iðnaði en 16%
stunduðu önnur störf.
Mao Tse-tung hefir sctt nýja land-
búnaðarlöggjöf og skipt öllum stór-
jörðum í smábýli og fær hver l'jöl-
skylda 2Vl> dekar.
Vegna styrjaldar og gróðabralls
varð gifurleg verðbólga i Kína á ár-
unum 1946—1949. Nýja stjórnin hefir
sett nýja löggjöf um fjárliagsmálin
og tekið upp nýja mynteiningu. Einn
ameríkudollar jafngildir 31.000 „þjóð-
peningaseðlum". Einnig hefir máli
og vog verið breytt í samræmi við
það sem er í Evrópu.
Trúarlíf.
í Kína eru aðallega þrenns konar
trúarbrögð. Flestir aðhyllast annað
hvort konfutsetru, taóisma eða búdda-
trú. Áharigendur þessara trúarbragða
tilbiðja einnig ýms náltúruöfl. En
segja má að siðfræði sú sem Konfutse
boðaði fyrir 2500 árum sé enn í gikli
í Kína. Og þeir sem trúa á Konfutse
tilbiðja hann sem guð. í suðvestur-
Kina eru uni 20 milljón Múhameðs-
játendur.
Árangur trúboðsins sem rekið hcfií
verið af kappi i Kína er sá, að þar
eru nú um 2% millj. manns kaþólskir
og um 800.000 mótmælendur. Það er
talið að byltingin í Kina hafi engum
trúmálabreytingum valdið og nýja
stjórnin virði trúfrelsi. En trúboð-
arnir liafa orðið að liverfa frá Kina
og kristnir Kinverjar hafa ekki getað
haldið skólum þeirra og sjúkrahúsum
við/ Nýja stjórnin hel’ir gert liúsin
upptæk.
Sama orðið þýðir margt.
Kínverskan er eins-atkvæðamál.
Sönm samstöfuna má bera fram á 4
mismunandi vegu. Fjöldi af mállýskum
er til en hvorki stafróf né bókstafir
heldur aðeins merki, sem skrifuð eru
i lóðrétta linu — ofan frá og niður
Og þessar línur geta verið i röð frá
hægri til vinstri eða öfugt.
Kínverjar fundu púðrið.
Það gerðu þer á 13. öld. Og átta-
vitinn er líka þeim að þakka. Hwang
Ti keisari á að hafa fundið hann fyrir
2000 árum. Og pappirinn er lika frá
Kína. Prentlistin er upprunnin í Kóreu
og barst foaðan til Vesturlanda um
Kína, en Gutenberg endurbætti hana.
Kinverjar fundu líka postulínið. Og
kinversk list hefir haft mikil áhrif
um allan heim. Silkigerðin er lika frá
Kína.
Kinverskur matur er mjög sérkenni-
legur og Evrópumenn eiga bágt með
að venjast honum. Eru réttirnir
margir og smáir og étnir með prjón-
um. í Norður- og Vestur-Kína er úlf-
aldakjöt mikið étið. En Kinverji mundi
aldrei fást til að borða hrossaket,
jafnvel þó að liann væri að deyja úr
hungri! Mesta sælgæti Kínverja er
svöluhreiður og hákarlsuggar. Kin-
verjar nota ekki brauð en éta risgrjón
í hvert mál.
Skömm að vera ungur.
Kínverjar eru taldir vera kurteis-
asta þjóðin undir sólinni og gestrisn-
in er þeim heilög skyhla. Hvenær
dagsins sem cr er gestinum boðið te.
— Unga fólkið er auðmjúkt gagnvart
þeim eldri og má aldrei andmæla ]iví
scm það segir. Það þykir hrós að vera
kallaður „gamall".
Þegar Ivinverji heilsar hneigir hann
sig en réttir aldrei höndina.
Jarðarfarirnar eru mikil athöfn i
Kina og sorgarliturinn þar er hvítt.
Brúðkaup eru ekki nenia borgaraleg
athöfn og brúðurin er venjulega
klædd i rauð föt — sá litur táknar
gleði og gæfu. Oft slá mörg brúðhjón
sér saman og lialda brúðkaupið í sam-
einingu. Skírn jiekkist ekki. En ástúð
milli barna og foreldra er grundvöllur
heimilislífsins í Kína.
Ostaminnismerkið.
í smábænum Vimoutiers í Norm-
andí hefir risið einkennileg deila.
Marie Harcal, sú sem fyrst bjó lil
camembertostinn, var frá Vimoutiers
og gerði ekki aðeins bæinn lieldur
allt Normandí frægt fyrir ostinn. Nú
framlciða mörg lönd cammbertost með
aðferð gömlu konunnar, meðal ann-
ars Bandarikin. í þakklætisskyni lét
ameriskt ostafirma steypa mynd af
frú Hareal — með ost í hendinni —■
i eðlilegri stærð og sendi Vimoutiers-
bæ hana og mæltist til að hún yrði setl
upp á torginu. En bæjarstjórninni í
Vimoutiers samþykkti að neita að
taka við gjöfinni, nema amerisku osta-
gerðarmennirnir hættu að nota cam-
embert-nafniðl