Fálkinn - 22.02.1957, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Þetta er ekki íslenskt fjallalandslag heldur frá Borgensfjallgarði á Krónimnsessu Mörthu-landi. Myndin er
tekin um hásumar og tindarnir eru eins og eyjar upp úr klakahafinu.
öllum kringumSÍæðum svo kalt, að
það væri óbyggilegt. En suðurpóls-
landið sá hann aldrei.
En menn hélt áfram að dreyma um
þetta land. Kannske var þar gull og
gimsteinar? En þó það væri ekki til
varð arðvænlegt að leita suður i Iiöf
samt, því að ])ar var gnægð af lival
oa sel. Og það eru þessi sjávardýr,
sem mestu hafa valdið um, að menn
þekkja nú orðið sæmilega strendur
þessara jökulheima kringum suður-
póiinn.
Grahamsland er sá hluti strandar-
innar, sem fyrst fannst. Þetta er langt
og mjótt nes, sem skagar i norður
andspænis suðurtöngum Suður-Ame-
riku (Patagóníu og Falklandséyjum)
oy hvergi er jafn skammt milli Suð-
urpólsins og hinna byggðu heimsálfa
og þarna. Afarstór flói, Wedellshaf,
liggur að Grahamslandi. En norður-
oddi Grahamsland liggur álíka langt
frá suðurpólnum og suðurströnd ís-
lands er frá norðurpól, eða norður
fyrir suðurskautsbaug.
Englendingurinn John Biscoe mun
fyrstur manna hafa séð suðurpóls
landið. í febrúar 1831 sá hann fjöll
þar sem hún heitir Enderbyland, er
hann var að veiðum í suðurhöfum.
En ekki gat hann komist á land sakir
ísa. Enn liðu (34 ár þangað til maður
steig fæti á suðurpólslandið, norski
skipstjórinn L. Kristensen. Hann var
að kanna möguleika á sel- og hval-
veiði þar syðra á eimknúnu tréskipi,
sem hét „Antarktic" og var eign hins
fræga hvalveiðimanns Sven Foyn.
Kristensen náði landi við Cape Adare,
að vestanverðu við Rossflóa.
Suðurpólslandið - Anlarklis
er minnst rannsákaöa svæöið á yfirboröi hnattanns. En árin
1951—’58 munu fœra mannkyninu margfalt meiri þekkingu á þessu
landi en hingaö til er fengin.
Með þessu ári hefst „liið alþjóðlega
jarðeðlisfræðiár 1957—’58“ sem svo
er kallað. Þá leggja allar þjóðir er
nokkurs rnega sin fram krafta sina
tii að leysa ýmsar gátur náttúrulög-
málanna og auka þekkingu mann-
kynsins á fyrirbærum, sem enn eru
ráðgáta og á landafræði veraldarinn-
ar. Þessi „vísindaár" eru með tals-
vert löngu millibili og rannsóknir hins
síðasta, fyrir tæpum aldarfjórðungi
beindust m. a. að norðurpólnum,
straumunum í íshafinu, veðráttunni
og norðurljósum. En i þetta sinn
verður sérstaklega lögð stund á að
kanna hið mikla suðurpólsland, sem
þrátt fyrir talsverðar rannsóknir má
hcita lítt kannað ennþá.
Tíu þjóðir hafa rannsóknarstöðvar
á suðurpólslandinu í þessum tilgangi
og hafa bestu vísindamenn þessara
þjóða haft veg og vanda af öllum
undirbúningi. Verða þc-ssar rannsókn-
arstöðvar dreifðar víðsvegar um jök-
ullandið og annast landmælingar,
veðurathuganir, söfnun bergtegunda
og yfirleitt allt það, sem auðga megi
þekkinguna á landinu. Með því að
bera saman t. d. veðurathuganir sem
teknar eru á mörgum stöðvum sam-
timis, hyggjast menn geta fundið
reglur fyrir loftstraumnum kringum
suðurpólinn. Steinafræðingarnir eru
emkum forvitnir um hvort málmar
séu þarna í jörðu, eða kjarnorkugjaf-
inn uran, og jöklafræðingarnir vilja
kynna sér hreyfingar íssins á þess-
um slóðum, þar sem bókstaflega engin
úrkoma fellur nema snjór.
Sams konar rannsóknir fara fram
hjá fjölda stöðva víðs vegar á hnett-
inum, einkum veðurfræðilegar. Er
ekki óliklegt að veðurfræðin græði
mikið á þeim sérrannsóknum, sem
fara fram næstu tvö ár.
En í þcssari grein skal sagt nokkuð
frá Suðurpólslandinu og hve langt
þekking manna nær á þessu mikla
flæmi í dag. Hér er um að ræða
spildu, sem er nærri því 130 sinnum
stærri en ísland, svo að þótt mikill
árangur fáisl af starfi hinna tíu þjóða
sem verða við rannsóknir þarna
næstu tvö árin, verður enn langt í
land þangað til landið allt verður
fullrannsakað.
Grísku landfræðingarnir héldu því
fram forðum daga, að afar stórt land-
flæmi hlyti að vera að „neðanverðu"
á jörðinni, og sú skoðun var í fullu
gildi í nær tvö þúsurnl ár. Af upp-
dráttum að jarðlíkönum frá 16. öld
má sjá, að menn hafa ímyndað sér
að land þetta væri afar stórt og næði
alla leið norður í hitabelti. Þetta
mikla land köliuðu þeir „Terra
australis incognita“.
Menn vissu þá orðið að mikil land-
flæmi voru á norðurhveli jarðar og
töldu víst að eins rnikið land hlyti
að vera sunnan, þvi að annars mundi
hnötturinn „missa jafnvægið", sam-
kvæmt þyngdarlögmálinu.
En svo kom landkönnuðurinn Jant-
es Cook til sögunnar og sigldi kring-
um hnöttinn og rannsakaði Kyrrahaf.
Hann varð ])ess vísari að því fór
fiarri að suðurpólslandið næði norð-
ur i hitabelti, þvi að liann komst svo
langt suður að hann rakst á hafís.
Gat Cook fullyrt, að ef land væri fyr-
ir sunnan ísinn, þá væri það undir
Nú fór að vakna áhugi á því að
kanna þetta land og komast á suð-
urpóJinn. Enn voru menn í vafa um
hvort samanhangandi land væri á
öllu suðurpólssvæðinu. Árið 1898—
1900 hélt Norðmaðurinn Carsten
Borcligrevink úti leiðangri, sem fyrst-
ur allra hafði vetursetu í suðurpóls*
landinu. Hann var líka við Cape
Adare, og var gerður út fyrir enskt fé.
Og nú rak hver leiðangurinn ann-
an. Kunnastur allra suðurfara á
fyrstu árum þessarar aldar er Eng-
lendingur Ernest Shackleton, sem fór
þrjár ferðir suður og dó á leiðinni
í síðustu för sinni, á eyjunni Suður-
Georgíu. Þá má nefna Ástralíumann-
inn Douglas Mawson og loks Roald

Mörgæsin e*r prýði
og sómi suður-
heimskautslands-
ins. Hún er einn
allra skemmtilcg-
asti fugl sem til
cr, segja þeir sem
hafa kynni af
hcnni.