Fálkinn - 30.11.1960, Page 15

bæ og stefnt fram í sveit, gyrtur korða,
eins og títt var um fyrirmenn, en enga
viðdvöl haft þar á bæ.
Sýslumanni þótti þetta gert sér til
óvirðingar og ögrunar, enda hefur hann
vafalaust átt þar kollgátuna. Fyrir
Magnúsi hefur vart vakað annað en að
sýna dómurum sínum, að hann væri
alls óbanginn og hefði þá og þeirra
gerðir að engu.
En nú var Lárusi Scheving nóg boðið.
Hann tók málið til ályktunar, enda þótt
Magnús væri fjarverandi. Skaut hann
því fyrst til þingsóknarmanna, hverja
þeir hygðu valda dauða Guðrúnar, og
varð það sammæli þeirra, að það gætu
engir aðrir verið en Magnús og Jón
Hálfdanarson. Síðan settust dómendur
á rökstóla, og varð þetta andsvar þing-
sóknarmanna dómsniðurstaða, en mál-
inu að öðru leyti skotið undir dóm Páls
lögmanns Vídalíns og Kristjáns Möllers
amtmnans. Jafnframt var ályktað, að
ekkert áfrýjaði Jón Hálfdanarson í mál-
inu, enda þótt allmörg vitni hefðu heyrt
Magnús lýsa sakleysi hans.
Þessu næst spurðist sýslumaður fyrir
eiði, en setja átti hann fyrir sig borg-
unarmann, er ábyrgðist, að hann stryki
ekki, unz eiðarnir hefðu verið unnir,
eða vera í haldi ella. Var það úr, að
þeir bræður hans, Eggert Jónsson og
Þorlákur bóndi Benediktsson á Grýtu-
bakka gengu í ábyrgð fyrir hann. Fór
Magnús við það af þingi, frjáls maður.
Með þessum dómi var Magnúsi opn-
uð leið til undankomu, jafnvel þótt hon-
um ’gögnuðust ekki eiðvættin. Það
ákvæði var nefnilega í lögum, að þá
mátti útlæga dæma, er ekki fengu kom-
ið fram slíkum eiði. Eftir atvikum mátti
því segja, að ekki væri hart á Magnúsi
tekið, miðað við það, sem annars tíðk-
aðist um sakborninga, jafnvel þótt tals-
vert brysti á fyllstu lagasannanir. Má
þar hafa til hliðsjónar dóma, er þessa
sömu áratugi voru kveðnir upp yfir
Jóni Hreggviðssyni af Akranesi, sem
ekki fékk komið fram fríunareiði, og
var þó enginn, er vitnaði svo freklega
gegn honum um dauða böðulsins sem
Jón Hálfdanarson gegn Magnúsi í Hól-
um.
Og ekki mæltist þessi dómur Páls
Magnús hafði setið á Stóru-Ökruna
í Blönduhlíð hjá Eggerti, bróður sínum,
eftir lögmannsdóminn, og þar lét Hall-
dór Einarsson birta honum stefnu til
þings, sem haldið skyldi í Saurbæ 21.
september um haustið. Hafði Páll Vída-
lín nefnt til tólf bændur í Eyjafirði,
er sverja skyldu hygggju sína um það,
hvort Magnús væri sekur eða saklaus.
Mikið fjölmenni safnaðist að Saurbæ
þennan dag. Þangað komu þeir bræður
Magnús og Eggert, og voru í för með
þeim nokkrir bændur utan úr Myrkár-
sókn, og þangað komu ellefu eiðamanna,
en hinn tólfti var veikur. Reistu þeir
bræðurnir tjald skammt frá þingstof-
unni, svo að þeir gætu haft afdrep, ef
þeir vildu tala við þingsóknarmenn á
afviknum stað.
Halldór hóf embættisstörfin með því
að spyrja Magnús, hvort eiðvætti hans
væru til þings komin, og kvað hann
svo vera um alla, nema hinn sjúka
mann. Að svo mæltu bar hann fram
skriflega ósk þess efnis, að sýslumaður
kannaði, hvort eiðamennirnir væru ekki
skyldir eða mægðir sín á milli eða hefðu
STRVKUR OG
um það, hvort nokkur vildi ganga i
ábyrgð fyrir Magnús, en þegar enginn
gaf kost á því, var hann dæmdur tæk-
ur undir kóngsins lás. „Einnig álykt-
um vér bændur skylduga sýslumann-
inn styrkja Magnús að taka og jafnvel
sjálfa að taka og færa sýslumanni bund-
inn.“ Kemur hér enn fram, hvílíkui'
stuggur sýslumanninum hefur staðið af
því að ganga í þerhögg við Magnús,
og hefur hann greinilega viljað beita
bændum í nágrenni við Magnús fyrir
sig, unz bönd væru komin á þrjótinn.
X.
Það dróst ekki nema sex vikur, að
Páll Vídalín kæmi til Eyjafjarðar og
boðaði til þriggja hreppa þings í Saur-
bæ vegna Guðrúnarmála. Þangað kom
fjölmenni, komið úr héraði, sýnilega
bæði fyrir forvitnis sakir og til þess
að vitna í málinu. Þar var Magnús einn-
ig, og að sjálfsögðu þverneitaði hann
öllum sakargiftum. Var Eggert, hálf-
bróðir hans, skipaður verjandi hans.
Ekki verður séð, hvort Magnús hefur
verið með nauðung færður á þingið eða
hann hefur leikið lausum hala fram að
þessu.
Þingið hófst á sumardaginn fyrsta
og stóð í sex daga samfleytt. Segir það
sig sjálft, að allt héraðið hefur verið
í uppnámi og flest snúizt um það, er
fram fór í Saurbæ.
Að lokum kvað Páll Vídalín upp þann
dóm, að Magnúsi skyldi heimilað að
færast undan sakargiftum með tylftar-
Vídalíns alls staðar vel fyrir. Um sum-
arið var hann staddur í gestaboði á
Bessastöðum, og hefur sennilega verið
drukkið þar allfast, eins og siður var
höfðingja á átjándu öld. Kom þar í
veizlunni, að þjark varð milli hans og
Páls landfógeta Beyers út af Saurbæjar-
dómi lögmanns. Að lokum þótti Páli
Vídalín sér svo misboðið, að hann spratt
upp í bræði sinni og reið brott í skyndi.
Er sennilegt, að landfógeti hafi brigzlað
honum um linkind við Magnús, þótt
ekki hafi það þurft að stafa af sér-
stakri réttlætiskennd, heldur miklu
frekar ríg og óvild þeirra á milli.
XI.
Sumarið 1705 fól Kristján amtmaður
Möller einum af sýslumönnum landsins,
Halldóri Einarssyni á Einarsstöðum í
Reykjadal, að láta sökina koma á hend-
ur Magnúsi Benediktssyni, til sóknar
og saka og eiðamenn hans sverja eið-
inn. Hann átti hægt um vik sökum
nálægðar og var ungur maður og vask-
ur og kallaður harðlyndur, og því all-
vel til þess fallinn að kljást við slíkan
þrjót sem sakborningurinn var.
áður borið vitni í málinu eða játað
hyggju sína um það, hver orðið hefði
Guðrúnu á Úlfá að bana. Halldór kvaðsfe
að sönnu ekki geta riftað tilnefningu
Páls Vídalíns, en skoraðist þó ekki und-
an þessum tilmælum sakborningsins.
Kom þá í ljós, að allir eiðamennirnir,
nema tveir, höfðu verið á þingi hjá
Lárusi Scheving, eitt sinn er hann taldi,
að þingheimur allur hefði látið í ljós
þá ætlun, að engir nema Magnús eða
Jón Hálfdanarson hefðu ráðið stúlkuna
af dögum. Tveir höfðu áður viðnað í
málinu, og loks reyndust nefndarvættin
ærið skyld og venzluð innbyrðis. Tveir
eiðamanna, Þórður Þorsteinsson á Guð-
rúnarstöðum og Jón Þórðarson, áttu sína
systurina hvor, og hinn þriðji, Þorsteinn
Einarsson á Ánastöðum, var bróðir þess-
ara kvenna. Hinn fjórði, Þorlákur Jóns-
son á Möðruvöllum fram, átti að konu
systur hins fimmta, Egils Sveinssonar
í Stóra-Dal, en kona Egils var aftur tví-
menningur við Þórð á Guðrúnarstöðum.
Enn átti Þorsteinn Einarsson að konu
systur hins sjötta, Höskulds Björnsson-
ar á Hálsi, og var að auki móðurbróðir
Frh. á bls. 31
Hér birtist þriðji hluti frásöguþáttar
Jóns Helgasonar um Guðrúnarmá), —
eitt kunnasta sakamál átjándu aldarinnar
FÁLKiNN 15