Fálkinn - 02.05.1962, Side 34

Mestu jarðskjálftar
Frh. af bls. 30
sem nú lifir og hinna sem hér eftir
skulu koma, heimsóknar þeirrar er
minnzt mun verða á hinum síðustu
tímum, atburð er fréttast mun um
heim allan. Og svo sem lesa má í göml-
um annálum, að kóngur einn af Aragón-
íu lýsti því fyrir ráðherrum sínum, að
hann myndi steypa láta klukku nokkra,
er heyra mætti um Spán allan, þannig
má og hér segja, að konungur konung-
anna hafi gert eyðileggingu Lissabonar
að klukku, er heyra megi um veröld
alla, og vitna skuli um vald armleggs
hans og réttlæti dóma hans.“
Persóna sú er hæst bar í Lissabon,
þá er skelfingarnar dundu yfir, var
maður með mörgum hljómfögrum nöfn-
um, og hefur hans verið getið hér að
framan. Hinn valdmikli forsætisráðherra
Sebastian Josef de Carvalho et Melo,
greifi af Oeyras, er veraldarsagan getur
síðar sem markgreifans af Pombal.
Hann var fæddur 1699 en lézt 1782, og
hafði svo mikil áhrif á Jósef konung I.
að nærri liggur að hann megi kallast
einræðisherra. Um Pombal markgreifa
hafa löngum verið skiptar skoðanir.
Hann hafði á hendi stjórnarforustu um
26 ára skeið, og þegar veldi hans stóð
sem hæst, voru margir sem lögðu
á hann hatur fyrir vægðarlausar of-
sóknir á hendur jesúítum, sem hann
leitaðist við að reka með öllu úr landi.
Einn af jesúítum hefur ritað ævisögu
þessa mikla manns í fjórum bindum.
Staðhæfir hann, að jarðskjálftinn hafi
aðeins orðið einum einasta manni að
gagni, sem sé Pombal. Og víst er, að
við það tilfelli hampaði lánið Carvalho-
Pombal á höndum sér, eins og að venju,
því hann var einn af þeim fáu er sluppu
með hús sín óskemmd, bæði af eldi og
jarðskjálfta.
Sjálfur flýtti Pombal sér að færa
konungi þessi gleðitíðindi. Og meðan
Portúgalar í örvæntingu sinni grát-
bændu himnana um miskunn og fyrir-
gefningu, sýndi þessi háttsetti stjórn-
málamaður fullkomið skeytingarleysi
gagnvart þessu gífurlega slysi.
Hann neitaði því afdráttarlaust, að
eyðilegging borgarinnar væri dómur
drottins, en færði til þess eðlilegar or-
sakir og fannst því engin nauðsyn til
bera að biðja guð um náð. Jósef kon-
ungur hlustaði á skoðanir forsætisráð-
herra síns af mestu athygli, því vernd
sú er forsjónin hafði veitt Pombal, vakti
honum mikla furðu og kom honum á
þá skoðun, að æðri verur vektu yfir
honum.
Þess vegna veitti konungur þungar á-
kúrur hirðmönnum þeim, er höfðu sitt
hvað út á orð Pombals að setja og at-
höfn alla á timum hörmunganna.
„Þar sem forsjónin hefur vægt húsi
de Pombals markgreifa, verður það að
teljast öruggt merki þess, að hún vaki
34 FALKINN
sérstaklega yfir honum,“ mælti kon-
ungur.
„Vera má að svo sé, herra konungur,“
anzaði d’Obidas greifi, sem kunnur var
fyrir kímni sína og hvassyrt mál.
„Víst er það satt, að hús de Pombals
stendur enn uppi. En furðulegt er, að
sama máli skuli vera að gegna með
öll íbúðarhús við Zuisgötu.“
Nú stóð þannig á, að þessi gata var
byggð vændiskonum, svo samlíkingin
var ekki beinlínis æskileg fyrir ráð-
herrann. En konunur gaf því engan
gaum, til þess hafði hann allt of mikið
dálæti á ráðherra sínum.
Ein borg þarf aldir til að vaxa upp
í það að verða stór, og skyldi það
koma fyrir að hún eyðilegðist á nokkr-
um klukkustundum af eldsvoða eða
náttúruhamförum, telja menn víst, að
aldir þurfi til að endurbyggja hana. En
á vorum dögum hefur það við borið,
að borgir sem heita má að verið hafi
lagðar í rústir með sprengjuárásum,
svo sem Hamborg og Frankfurt am
Main, hafi verið endurreistar á furðu-
lega skömmum tíma.
Pombal áleit að unnt væri að byggja
Lissabon upp að nýju með öflugu á-
taki. Og það skal viðurkennt, að hann
gekk að þeirri framkvæmd með fádæma
dugnaði, samfara svo ríkum myndug-
leik, að líkast var einræði.
Þegar fram kom á vorið 1756, skip-
aði hann 100.000 manna vinnuliði að
hefja ruðningsstarf í rústunum. Síðan
skyldi borgin byggð upp í nýrri og
fegurri mynd en áður, og kváð hann á
um að allar götur skyldi breikka og
engin hús byggja hærri en tvær hæð-
ir. Fjár til þess risafyrirtækis aflaði
hann sér úr öllum áttum. Stórmikil
hjálp barst frá öðrum löndum. Þannig
gaf Georg Englandskonungur 50.000
sterlingspund úr eigin vasa, brezka
þingið samþykkti 100.000 punda fram-
lag til viðbótar, og Frakkland, Pólland
Spánn og Hamborg létu ekki sinn hlut
eftir liggja. En auk þess greip Pombal
til hins gamla örugga ráðs: Hann lagði
aukaskatta á almenning og hækkaði að-
flutningstolla. Sér í lagi vakti hin síð-
arnefnda ráðstöfun megna óánægju.
Endurbyggingunni miðaði þó vel á-
fram, enda beitti Carvalho-Pombal
hörku mikilli. Er þess þannig getið, að
með tilskipun frá 15. okt. 1760 lagði
hann svo fyrir, að rifin skyldu niður
hús þau, er komizt höfðu hjá eyðilegg-
ingu í jarðskjálftanum, og reist aftur —
í samræmi við hina nýju byggingar-
áætlun og nýjan stíl. Vonuðust efnalitl-
ir húseigendur til þess, að ríkisstjórnin
veitti þeim fjárhagslega aðstoð við að
endurbyggja hús þau, er þeir höfðu
orðið að rífa niður sjálfir. En þeir
fengu ekki grænan eyri, og urðu að
kosta allt sjálfir.
Vakti þetta óhemju reiði um allt land,
og þegar annar jarðskjálfti heimsótti
Lissabon hinn 26. des, 1764, ásamt
miklum flóðum, lá við að alþýða og
borgarar gæfust alveg upp. En Car-
valho-Pombal lét hvorki óánægju né
jarðskjálfta á sig fá, hann daufheyrðist
við öllum bænum og þjarmaði sífellt
meir að fólkinu.
En þegar Josef konungur féll frá, var
úti um einræði hans, því hið fyrsta
sem María konungsdóttir gerði, var að
reka forsætisráðherrann frá völdum.
Það gerði hún 24. febr. 1777, og lét um
leið lausa pólitíska fanga Pombals,
9.800 að tölu.
Eigi að síður hafði Lissabon tekið á
sig nýja mynd, og jesúíti sá, sem harð-
asta dóma felldi yfir Pombal, hlaut þó
að viðurkenna, að þessi óvinsæli mað-
ur hafði með endurreisnarstarfi sínu
reist sér minnisvarða, er gera myndi
nafn hans ódauðlegt.
Hér er þó að líkindum of fast að
orði kveðið, með endurreisn borgar-
innar, því Englendingurinn George
Borrow sigldi upp eftir Tapófljóti í nóv-
ember 1835, á leið sinni til Spánar fyr-
ir brezka biblíufélagið, komst hann svo
að orði um Lissabon:
„Óhemju rústaborg, sem enn ber í
hverju hverfi sínu minjar hins ægilega
jarðskjálfta, er geisaði þar fyrir áttatíu
árum síðan.“
En gamla jesúítanum rataðist satt á
munn, því enda þótt markgreifanum af
Pombal entist ekki líf til að ljúka end-
urreisn borgarinnar, hafa seinni kyn-
slóðir viðurkennt verk hans með því
að reisa honum á fegursta stað bæjar-
ins minnnismerki, er vernda mun nafn
hans frá því að gleymast, að minnsta
kosti þar til næsti jarðskjálfti dynur yfir.
H. Trolle — Steenstrup.
KRosscrfíTfí I • s • ■ L ■ ■ ■ ■ B /Z R\m
No 6. _JKy 5 5 I R ■ fl ■ R ■ ■ fí
■ • L'A R sy K U R ■ H 'fl S /V R
tA 'O 5 K O RT / N N ■ S T Ö V V P\ &
■ H E R 5 /V P Í3 / /9 • /fífí/i S PL U
■ £ Y fíT fí ■ fí ■ í? £ y N D - R E R
p p mm t ■ rfíG- ■ £ R N'- n Rcr h
'0 P / N ■ 5VNfí5 £■/£££ I T y
L / ■ fl p / R ST'O ■ L A/?r. ■ fl Cr
fl N N ■ flG-Nfl ■ H E L R Ú N / R Q
■ N ■ CT RflD ■ S E F flDflfl A ■ U
■ •HE/DURSMADUR - O P R
H R £ 5 £ / R ■ ■ J N Æ R / N C? O tfí
LE / T fl R ■ 5 fll fl L / ■ N £ / p P
£ / D.U R ■ 5 N fl R £ ■ H N / F A tV|
• K S R ■ 'O K Æ R ■ &.fl/?ANTNN
■ N/£ ■ flV fl L T fí U Cr ■ Rfl uNfí
■ l/l- U ND R fl R H ■ ■ RN ■ [-
■: /V • F 'fl L K fl Ö cT N / N ■ ■ fl ■ S
fl & A ■ N / A ■ ?) E ■ V E R 5 ■ Ct E
■ u ■ fl /v /y r.'/■/</ s ■ s fl /</< fl r
■ PÖ L /. ■ 'fl S ■ S 'fl P fl s A N T> ■
■ flL L P AB E ST u R ■ 3 L'AT) ■
Geysimargar lausnir bárust við
sjöttu verðlaunakrossgátu FÁLK-
ANS, og að venju var dregið úr rétt-
um lausnum. Verðlaunin hlýtur að
þessu sinni Margrét Bárðardóttir,
Skaftahlíð 11, Reykjavík. Rétt lausn
birtist hér að ofan.