Verkalýðsblaðið - 01.07.1976, Blaðsíða 6

0 VERKALÝÐSBLAÐIÐ
ÞORVALDUR ÁRNASON HEPUR TEKIÐ ÞÁTT I AÐ UNDIRBUA STOFNUN SAMEYLKINGAR UM ALÞtÐUMENNINGU
Vidtal vidþorvald Arnason
sp.: Hvaða starf haf-
ið þið verið að vinna
undanfarið Þorvaldur?
.ÞÁ: Við höfum verið
að imdirhúa stofnun
hreyfingar, sem myndi
efla alþýðumenningu.
Við höfum í því skyni
rætt mikið um menningu
og list og m.a. reynt
að finna út hvers konar
menning þetta er sem
okkur er boðið upp á
og í hvers þágu hún er.
Við álítum, að mikið af
þessari menningu sem
haldið er að okkur
þjáni ekki hagsmunum
alþýðu. Oft er þessi
menning alþýðunni fram-
andi og yfirleitt er
boðskapurinn eða inni-
haldið þess eðlis, að
arðránsþjóðfélag það
sem við nú búum viöý
er tekið sem sjálfsagð-
ur og óhjákvæmilegur
hlutur. Þannig réttlætir
pessi menning áframhald-
andi kúgun alþýðufólks
með pvi að útbreiða hug-
myndir og siði kúgarans
og spoma við frumkvæði
hinna undirokuðu. Svo
verður alþýðufólk yfir-
leitt að borga fyrir
pennan ósóma af takmörk-
uðum fjárráðum sínum.
Það er ]pví mjög brýnt
að fólk bindist samtökum
til að berjast gegn þess
konar mennihgardrottnum,
og fyrir vexti og fram-
gangi alþýðumenningar.
sp.: Er pá einhver
alþýðumenning til?
ÞÁ: Áður fyrr fyrir
tilkomu nútíma fjölmiðla
átti alþýðan sína menn-
ingu, sem hún skóp sjálf
í eigin þágu til að gera
lífið bærilegra og ekki
síður sem vopn í baráttu
hennar gegn bæði erlendri
og innlendri kúgun.
sp.: ER þá þessi menn-
ing liðin undir lok?
ÞÁ: Nei en hún á vissu-
lega í vök að verjast.
Sú menning sem er drott-
nandi núna, er ekki sköp-
uð af alþýðunni sjálfri,
heldur framreidd tilbúin
og seld sem hver önnur
vara og troðið upp í
fólk með allskyns aug-
lýsingarstarfsemi.
Hinn gamli alþýðumenn-
ingararfur er ennþá lif-
andi meðal fólks, en
kemur í allt of
litlum mæli fram í dags-
ljósið, heldur einangr-
ast hjá einstaklingum og
smærri hópum, einkum
eldra fólki. Þetta ástand
hindrar mjög, að hin
gamla alþýðumenning get-
ur þróast með þjóðfélag-
inu og haldið gildi sínu
sem menning alþýðunnar
í dag og verið hvatning
til samstilltra átaka
við mörg knýandi vanda-
mál nútímans og gefið
alþýðunni sjálfstraust
og gleði.
sp.: Geturu nefnt
dæmi um eitthvað úr gam-
alli alþýðumenningu, sem
mætti endurvekja og efla?
ÞÁ: Rímurnar gætu
verið eitt dæmi. Þær
hafa verið óspart not-
aðar af alþýðu hér áður
fyrr, en nú er nær ein-
göngu gamalt fólk, sem
kveður rímur og lista-
menn okkar kynslóðar
gefa þessu varla gaum.
Eg held að hvorki popp
né synfóníur geti komið
£ stað rímnanna. Rímsn
er aðgengilegt form og
auðvelt að flytjavið
allskyns aðstæður, t.d.
við vinnu. En það væri
alls ófullnægjandi að
fara að kveða gamlar
rímur um gamlar hetju-
sögur. Það þarf að yrkja
um það sem skiptir máli
fyrir okkur alþýðufólk
í dag.,Eg nefni rímur-
nar bara sem dæmi, ég
gæti eins vel hafa nefnt
revíur, þulur, alþýðu-
bókmenntir O.fl. Svo má
vissulega nota ýmsa hluti
úr þessari menningu,
sem verið er að troða
upp á okkur núna og mörg
okkar hafa tekið talsverðu
ástfóstri við, þó að hún
sé óheppileg og skaðleg
alþýðu £ heild sinni.
Eg tel að það megi t.d.
nota margt úr popptón-
listinni, ef henni er
gefið innihald, sem sam-
rýmist hagsmunum okkar
alþýðufólks.
sp.: Hvers vegna hef-
ur menningin ekki verið
meira notuð £ landhelgis-
baráttunni, kjarabarátt-
unni og gegn hernum og
NATO núna upp á siðkast-
ið? frh.bls.7
Plestir Islendingar nota
5 - 10 ár ævi sinnar til
þess að fá sér þak yfir
höfuðið. Húsnæðisþörfin
virðist alltaf vera fyrir
hendi, hvað mikið sem byggt
er. Ný hverfi spretta upp
með ofsahraða £ útjaðri
borgarinnar, miðbærinn
tæmist smám saman af fólki.
Þess f stað koma skrif-
stofur og verslanir, að
ógleymdum hraðbrautunum.
Af hendi yfirvalda er
þessum framkvæmdum yfir-
leitt hrósað hástöfum. Al-
drei heyrir maður orð um
hvernig lffskjör almennings
versna jafnt og þátt, hvern-
ig vandamál af ýmsu tagi
vaxa innan steinsteypueyði-
merkurinnar, ekkert um
hvernig fólk vinnur sig
hálfdautt við að fá upp
húsið, - borgandi víxil
með vfxli o.s.frv.
Ekkert er ininnst á húsmæður
sem þurfa að lifa allan
daginn innanum kassana, með
börnum og öðrum húsmæðrum.
Ekkert um alla þá kflórnetra
sem fólk'þarf að fara til
vinnu, eða £ verslanir eða
£ bfó o.s.f'rv. En stundum
má heyra undrunarorð, og
skammaryrðum um steinsteypu-
eyðimörkina fjölgar. Það
heyrist helst frá þeim, sem
ekki þurfa ennþá að búa.
þarna, en fyrr eða sfðar
lénda þeir þar lfka. Hús-
næðisskortur og fjárskortur
gerir það fyrr eða s£ðar
að verkum, að fólk er neytt
til að flytja út £ svefn-
hverfin. En cr vöxtur nýs
borgarhverfis. er aðeins
ein hlið þess skipulags,
sem rikir f okkar borgar-
samfélagi og þjóðfélaginu
yfirleitt. Til þess að
skilja hvað er f raun og
veru að gera.st, verður að
skilja hvaða öfl ráða £
þjððfélaginu. Hvaoa lögmál
gilda um húsabyggingar og
sfstækkandi borgir hjá
okkur, eins og alls staðar
f auðvaldsþjóðfélögum?
Þvf verður reynt að svara
í þessari grein og í grein-
um sem birtast munu í næstu
tbl. Verkalýðsblaðsins.
Pyrst skulum við snúa okkur
að forsendum ört stækkandi
borgar og hlutverki hús- .
bygginga f auðvaldsskipu-
laginu. Á sama hátt og
kapítalisminn átti upptök
r;fn f borgum, verður borgir.
nauðsynleg fcrsenda þess
að kapítalíska þjóðfélagið
geti dafna.ð áfram. Eftir
að borgarasl'.éttin ryður
sér til rúrns f íslensku
þjóðfélagi og verður hin
Hðsnædismák
Eftirspurn orsök húsmeðisskorts?
ráðandi stétt, færast .fram-
leiðslutækin yfir á fárra
hendur, og aðalathafna-
sviðið verður í borginni.
Þangað þarf fólk að sækja
til þess að fá sér vinnu,
þar verður fó.lk að búa.
Auðherrarnir þurfa á vinnu-
afli ver'kanannsins að halda.
Á sama tfma og auðmagnið fær-
ist yfir á æ færri hendur,
stendur verkalýðurinn uppi
og á ekkert nema sitt eigið
vinnuafl að selja. Verka-
fólk þjappast saman f stór-
borgum, í kringum verk-
smiðjurnar, sneytt eignum
á landi og yfirráðum yfir
framleiðslutækjum. Til þess
að geta selt vörumar er
nauðsynlegt fyrir auðherr-
ana að til sé markaður og
einhverjir til að kaupa þær,
svo nefndir "neytendur",
verkafólkið sjálft verður
a.ð kaupa vörumar,sem það
hefur framleitt,á okurverði.
Þessir flutningar fólks til
borgarinnar, sem eru þeir
stærstu í sögu íslands,
ganga á engan hátt, hömlu-
laust fyrir s,ig. En ríkis-
valdið er tækið sem ein-
okunarauðvaldið notar til
þess að gera lffið á mörgum
stöðum á landsbyggðinni ill-
þolanlegt. Eyrr eða síðar
neyðiot æ fleira fólk til
að hætta að búa og flytja
til bæja, vegna "byggða-
stefnu" ríkisvaldsins. Sam-
þjöppun fólks £ þéttbýli
hófst á Islandi uppúr alda-
mótvm og hefur sfðsn þróast
þannig að í dag búa um 60c/o
íslensku þjóðarinnar á
Stór-Reykjavfkursvæðinu.
Ríkisvaldið notar margar
leiðir til þess að þvinga
fólk til flutningar af
landsbyggðinni til þétt-
býlisins, og þessi"stefna"
þess tekur oft á sig ein-
kennilegar myndir. Opin-
berir aðilar hafa t.d.
reiknað út, að 3.eggja beri
niður Strandir. Þeir segja
að svæðið "borgi sig ekki"
lengur, skólar og vegir séu
of dýrir fyrir svona fátt
fólk. Engu að sfður er það
þetta fólk, sem framleiðir
rnest á einstakling á Islandi,
Ekki er hugsað um hvað
flutningurinn muni kosta,
etv. vegna þess að þá byrði
verður fólkið sjálft að
bera. Enn fremur er notaður
alls konar áróður til þess
að sýna fram á ágæti þétt-
býlisins og þá einkum
Reykjavíkur. Hér er menn-
ingarlíf, vöruval, frelsi
o.s.frv. Allt þetta hefur
einn tilgang, að blekkja
almenning, fyrst vegna þess
að auðherramir þurfa ódýran
'vinnukra.ft, og síðan fólk,
sern getur keypt vörurnar,
því kjami og uppihald
"fagurs lffs" er vörur, nóg
af vörum, auglýsingabrallið
er skýrasta dæmi þess.
Eólk verður sem sé að sækja
vinnu sína í verksmiðjurnar
og þjónustugreinar stór-
borgarinnar og þetta er
forsenda 'örrar þróunar
borga nútímans. En lífskjör
almennings versna við það,
að vísu smám saman, en jafnt
og þétt.
Nú verður sagt frá,
hvaða hlutverk húsbyggingar
hafa I kapítalískri fram-
leiðslu. Hús eru ein -af
þeim vörum, sem framleiddar
eru í kapítalísku þjóðfél-
agi. En húsin lúta nokkuð
öðrum lögmáluin en flestar
vörur. Ilúsbyggingar eru
enn á frumstigi hvað snertir
tæknivæðingu við gerð þeirra
Eramleiðendur húsbygginga
nota mikið af hreyfanlegu
vinnuafli. Húsaframleiðsla
dregst saman á krepputlmum
eins og t.d. á Islandi í
£ dag. Þetta er ein þeirra
greina, sem fyrst tekur að
bera á atvinnuleysri f.
Stærri verksmiðjur, senr
frainleiða aðrar vörur, lúta
ekki sömu lögmálum. Á
Irepputímum geta þær ekki
dregið úr framleiðslunni,
nema í mjög litlu magni,
en ef í hart fer, fara
þær á háusinn. Svo er ekki
um byggingariðnaðinn. Hann
hefur þann eiginleika, að
geta fylgt nokkuð sveifl-
unum í atvinnulífinu, hann
vex hratt á þenslutímum,
en minnkar á krepputímurn.
Það er þess vegna mikil-
vægt fyri.r auðherrana að
halda byggingariðnaðinum
á lágu stigi tæknivæðingar,
.sem einum af öryggisventl-
unum. Hann gegnir mikilvægu
hlutverki við að skipa
kapítalfska þjóðfélaginu
öruggari' sess.
Með þetta í huga er líka
hægt að skilja af hverju
þe.ð er alltaf húsnæðis-
skortur. Ef byggt yrði
nóg af húsurn, mundu hús-
byggingar brátt vera í
lágmarki, þær er þá ekki
hægt að nota til að taks
á móti kreppum, sem eru
óhjákvæmilega i auðvalds-
skipulaginu. Það er hægð-
arleikur einn að framleiða
nóg af íbúðum, en það verð-
ur aldrei gert meðan líf-
dagar þessa skipulags eru
ekki taldir.
Afleiðing húsnæðisskorts
er há húsaleiga og dýr
hús. Það er stundað hús-
næðisbrask, fasteignaskrif-
stofur spretta upp, eitt
snfkjudýr nútfmans. Jafn-
frarnt því, sem byggingar-
framkvæmdir gegna mikilvægu,
hlutverki, eru þær höfuð-
verkur auðherranna. Hús eru
farin að verða einstaklega
endingargóð og traustbyggð,
þau verða 100 ára og j.afn-
vel eldri. Þess vegna eru
gróðamöguleikamir á þessu
sviði takmarkaðir. Til þess
að gera hús að vöru á borð
við aðrar vörur þyrfti miklu
hærra stig tæknivæðingar,
þ.e. að framleiða hús f
•fjöldaframleiðslu í verk-
smiðjum, en það mundi aftur
stangast á við það-hlutverk
sem byggingaiðnaðurinn á
að gegna: að taka á móti
sveiflum - og svo koll af
kolli.
Þetta eru í stuttu máli
helstu forsendur fyrir
hröðum vexti þéttbýlisins
á fslandi í dag, ,ásamt
nokkrum orðum um hlutverk
húsbygginga f auðvaldsskipu-
laginu. Hér er um að ræða
óumflýjanlegt lögmál þess
þjóðfélags og verður ekki
breytt fyrr það er afnumið.